Het neoliberale Europa drijft op misprijzen en minachting voor het volk

Het arrogante Europa van het grote geld voedt het nationalisme. Het Europese establishment drijft op misprijzen voor het gepeupel. Als we de fundamenten van Europa vandaag niet veranderen, dan laten we dit continent over aan geblondeerde en geborneerde blanke nationalisten. We hebben een totaal ander Europa nodig, dat uitgaat van de 99 procent en niet van de 1 procent. Opinie van Peter Mertens op Knack.be.

“We moeten Europa opnieuw opbouwen door te luisteren naar het volk”, vertelde Manuel Valls, eerste minister van Frankrijk, meteen na de stemming over de brexit. Iemand antwoordde hem: “U kunt misschien in Frankrijk beginnen?” Inderdaad, Frankrijk staat al maanden op zijn kop door de nieuwe flexibiliteitswet die de arbeidswetgeving moet dereguleren. Zelfs midden het Europees kampioenschap voetbal, op dinsdag 14 juni, kwamen opnieuw 1,3 miljoen Fransen de straat op. Ze vragen zich af: “Hoe is het mogelijk dat de regering blijft weigeren naar het volk te luisteren?” (http://bit.ly/297ErZN) Een potdove eerste minister, wiens regering op dit ogenblik nog slechts 15 procent haalt op de vertrouwensschaal, zal de andere regeringen de les spellen over democratie. Bienvenue en Europe. Welcome in Europe.

Het establishment spuwt zijn misprijzen over ‘het gepeupel’ uit

“Dit is een opstand tegen de elite. Onder de Europese crisis ligt een enorme crisis van het democratisch systeem”, vertelde de Nederlandse auteur Geert Mak kort nadat de uitslag van het referendum bekend geraakte. Mak heeft gelijk, maar nieuw is dat riedeltje allerminst. Eind mei 2005 titelde de New Tork Times in het vet: “Een opstand tegen de gevestigde orde”. Wat was er gebeurd? De Franse en Nederlandse bevolking hadden zonet de Europese Grondwet verworpen in een referendum. En ook toen struikelden de tienduizend-euro-politici over elkaars voeten met beweringen hoe goed ze het signaal wel begrepen hadden. Tot de storm gaat liggen en er vervolgens niets verandert. De weggestemde neoliberale Grondwet werd twee jaar later gewoon onder een andere naam doorgedrukt: ‘het Verdrag van Lissabon’. Met nauwelijks tien minuten uitleg in de bevoegde commissie joeg Karel De Gucht toen (april 2008) het Verdrag door het Belgisch Parlement. “Referenda zijn alleen voor demagogen en dictators”, aldus überdemocraat Karel De Gucht toen. Dit weekend herhaalde hij precies hetzelfde.

Wanneer de Ieren in juni 2008 toch een referendum over het verdrag houden, krijgt de Europese Unie alweer het deksel op de neus. “Nil” is het antwoord, en dat is Iers voor ‘neen’. En dan spuwt het establishment al zijn misprijzen over ‘het gepeupel’ uit, dat maar niet wil snappen dat de Unie alleen het beste voorheeft, dat het Verdrag niet begrepen heeft, dat te lomp is om te helpen donderen. Op dit dédain, op deze minachting voor het volk, drijft het neoliberale Europa voort. Nieuw is het dus niet, wat we sinds vrijdag allemaal horen over de Britten.

Europa steekt een grote middelvinger op naar de jonge generatie

“Mensen brachten hun eigen stylo’s mee, omdat ze schrik hadden dat een stem met potlood letterlijk zou uitgegomd worden.

Precies een jaar geleden vernederde het Europese establishment de rebelse Grieken die in een referendum een eind aan het besparingsdogma vroegen. Meer dan 85 procent van de jongeren tussen 18 en 24 jaar stemde neen in dat referendum, maar toen hoorde je geen kip over ‘de generatiekloof’ tussen het elitaire Europa en de opgeofferde generatie van jongeren in Griekenland, Portugal, Spanje, Ierland, en Italië. Ja, de jongeren zijn voor Europese samenwerking. Maar niet voor de huidige politieke koers in de Europese Unie, waar meer dan een op vijf jongere zonder werk zit. Dat zijn volgens de officiële cijfers 4,4 miljoen jongeren die haast uit de samenleving worden verdreven. Het is geen toeval dat het sociaal verzet in Frankrijk, in Italië, in Spanje tegen de precaire arbeidsmarkt die Europa oplegt, precies door jongeren wordt gedragen. Precies daarom dat 85 procent van de jongeren in Griekenland neen zei tegen het nieuwe Europese memorandum.

Maar hun stem wordt gesmoord. De Europese Unie bleef potdoof en besloot om een Europese lidstaat ten val te brengen die niet wenste mee te marcheren met de neoliberale dogma’s, zo schreef ik vorig jaar voor Knack (http://bit.ly/21bOraU). Met het ‘dictaat van Brussel’ wilde het Europese establishment voor eens en voor altijd duidelijk maken dat wie een ander of sociaal Europa wil, uiteindelijk toch zou moeten buigen voor de financiële hardliners uit Frankfurt. Daarmee stak de Unie een grote opgestoken vinger de lucht in naar de jonge generaties op het continent: jullie mogen over alles een eigen mening hebben, maar wij bepalen uiteindelijk hoe het eraan toegaat. Het zijn diezelfde eurotechnocraten die vandaag de mond vol hebben over de jonge generaties in Europa. Hoe hol kunnen woorden zijn?

Alle pogingen om de woede te temperen maken de situatie erger

In de Noord-Engelse steden brachten mensen hun eigen stylo’s mee, omdat ze schrik hadden dat een stem met het potlood letterlijk zou uitgegomd worden. Zo diep zit het wantrouwen. “Wat de woede deed ontvlammen is duidelijk genoeg”, schrijft The Guardian. “Een enorm tekort aan woningen, een onmogelijk precaire arbeidsmarkt, en een te vaak over het hoofd gezien gevoel dat mensen die ooit zeker waren van hun identiteit als mijnwerker of staalarbeider, zich vandaag vernederd en genegeerd voelen. Alle pogingen van de traditionele politiek om de woede te temperen maken de situatie alleen maar erger. Gladde huldes aan ‘hardwerkende families’, of stijlfiguren over ‘sociale mobiliteit’, met de suggestie dat het enige wat Westminster kan aanbieden aan de arbeidersklasse, de misleidende kans is dat ze ooit geen arbeiders meer zullen zijn.”

De woede kon twee kanten uit: ofwel naar het leave-kamp, ofwel naar het remain-kamp. Want vergis je niet, ook bij het remain-kamp was er erg sterke kritiek te horen op de Europese Unie. Onder meer bij de nieuwe, linkse Labour-leider Jeremy Corbyn: “In grote delen van Groot-Brittannië heerst het gevoel van machteloosheid. Gemeenschappen werden in de steek gelaten, geschoolde en beschermde jobs verdwenen, en mensen werden achtergelaten met precaire en onderbetaalde banen. Het is vooral in het voormalige industriële hart dat mensen voor de brexit stemden. Zij hebben de volle kracht van besparingen en sluitingen van lokale diensten over zich gekregen, terwijl de allerrijksten nieuwe belastingvoordelen kregen. De keuze van de Conservatieve Partij om achtergestelde gebieden opnieuw te doen betalen voor de crisis, zette de deur open voor een nog vuilere campagne van verdeeldheid. Migranten, en niet de regering, werden met de vinger gewezen voor het verdwijnen van jobs en de deregulering van de arbeidsmarkt.” Kortom: wie voor het binnenblijven in de Unie stemde, gaat daarom nog niet akkoord met het politieke beleid van die Unie.

De keuze tussen de pest en de cholera

Er was dus niet één remain-kamp, er waren er minstens twee. Aan de ene kant de Londense City van bankiers en speculanten. Aan de andere kant mensen zoals de linkse Labour-leider Jeremy Corbyn en anderen die voor een totaal ander Europa willen kiezen, tegen dit Europa van concurrentie en marktdogma’s. Maar met die stem was het haast onmogelijk om op te boksen tegen de Cry-Feedom-mythe van Boris Johnson, die het Britse volk een “historische bevrijding van de Europese ketens” beloofde. En dus stond tegenover een krachtige rechtse brexitcampagne, ondersteund door de populaire Britse media, een halfslachtige stem van links, die hoofdzakelijk steunde op een vage belofte dat Europa ‘anders’ kan.

Kortom: het referendum was van bij het begin een keuze tussen pest en cholera. Als de vraag was geweest: “Wat vindt u van het huidige beleid van de Europese Unie?” dan zou het antwoord helemaal anders zijn geweest. Zijn de Schotten tevreden over de Europese politiek? Geen mens die dat gelooft. En de Ieren? Dat zijn dezelfde Ieren die in 2008 neen hebben gestemd tegen de opgewarmde Europese Grondwet, het Verdrag van Lissabon.

O ironie: in een onafhankelijk Groot-Brittannië zullen Thatcherianen de plak zwaaien

“Wie voor binnenblijven in de Unie stemde, gaat daarom nog niet akkoord met het politieke beleid van die Unie.”

“De ultraliberale koers die de Conservatieve premier Margaret Thatcher in de jaren 80 inzette, mondt vandaag uit in de meest ongelijke samenleving van de westerse wereld.” Aan het woord is niet Peter Mertens op Knack.be, maar wel de beurskrant De Tijd dit weekend. “Koopkrachtverlies, zero hour jobs, ruim één miljoen mensen die een beroep moeten doen op een voedselbank: ook dat is ’s werelds vijfde economie anno 2016”, aldus De Tijd. De Britten willen verandering. Het lijkt erop dat een meerderheid voor een uittrede uit de Unie stemde vanuit de verwachting dat Groot-Brittannië een andere koers zal volgen. Dat er werk zal gecreëerd worden, dat de privatiseringen zullen gestopt worden, dat de nationale gezondheidsdienst opnieuw geld zal krijgen, dat de nul-urencontracten zullen verdwijnen.

De kopstukken van de brexitcampagne hebben die verzuchtingen op een perfide en huichelachtige manier uitgebuit. Alsof zij het zijn die een sociale ommekeer gaan realiseren. Men kan niet buiten de vaststelling dat de leave-campagne werd aangevuurd door de meest extreme liberale woordvoerders, zoals de Londense conservatieve burgemeester Boris Johnson, en de extremist Nigel Farage van UKIP. Het zal hard ontwaken zijn uit de ‘kracht van verandering’. In het ‘onafhankelijke’ Groot-Brittannië, of wat er zal van overschieten, zullen de meest fervente thatcherianen de plak zwaaien, dat is de cynische uitkomst van dit referendum. De jarenlange sociale afbraakpolitiek, door de Tories ingezet en door New Labour voortgezet, werd tijdens de campagne witgewassen door demagogische kreten over ‘onafhankelijkheid’, ‘democratie’ en ‘vrijheid’. “Boris Johnson en de Tories zoeken een mandaat om via dit referendum opnieuw een full-blown-Thatcherisme door te duwen: deregulering van de arbeidsmarkt, lagere lonen, minder regels voor big business. Wanneer de Britten voor de brexit stemmen, dan staan Johnson en Gove klaar om de controle te nemen over de conservatieve partij en Groot-Brittannië om te vormen tot een neoliberaal fantasie-eiland”, schrijft Paul Mason in The Guardian.

De N-VA is alleen voor referenda als het haar uitkomt

Het hele verhaal van Boris Johnson doet denken aan de ‘kracht van verandering’ die Bart de Wever in ons land predikte. Het is niet toevallig dat de Londense burgemeester Boris Johnson en de Antwerpse burgemeester Bart De Wever dikke vrienden zijn. Ze zijn vrienden in hun politieke visie: de status-quo belegeren, verandering claimen, en dan die kracht-van-verandering gebruiken om de bestaande krachtsverhoudingen verder open te beuken voor de allerrijksten. Bart De Wever heeft Boris Johnson door dik en dun verdedigd. Toch werd de Londense burgemeester een van de luidste roepers uit de brexitcampagne. Gevraagd naar zijn mening over het Britse referendum, antwoordde De Wever vrijdag: “Ik hoop dat iedereen beseft dat deel uitmaken van zo’n groter geheel nog altijd meer voordelen dan nadelen biedt.” Voilà. De man die er zijn levenswerk van wil maken om zelfs een klein land als België te splitsen, zegt nu dat ‘een groter geheel’ meer voordeel oplevert dan een klein.

Maar dat betekent niet dat De Wever een referendum in ons land wil: “Persoonlijk ben ik ook geen groot voorstander van referenda als een democratische tool, omdat je zo’n ingewikkelde vragen niet in een ja/nee-vorm aan je bevolking moet voorleggen. Mensen gaan dan met hun gevoel stemmen, en dat is nooit een goede zaak.” Behalve dan voor… Schotland. De Antwerpse burgemeester is er niet op tegen dat de Schotten opnieuw een volksraadpleging houden, om binnen de Europese Unie te blijven. De Wever is er bovendien van overtuigd dat de Schotten “zullen winnen”. Een Schots referendum zou “in elk geval een interessant precedent voor ons zijn”, aldus De Wever. De Britten dus niet, maar de Schotten wel. De N-VA is alleen voor referenda als het haar uitkomt. In die zin is de N-VA niet anders dan het Europees establishment: democratie als het uitkomt, anders niet (denk maar aan de Ieren in 2008, of de Denen in 2005).

De heilige alliantie tussen christen- en sociaaldemocraten regeert Europa

“De N-VA is niet anders dan het Europees establishment: democratie als het uitkomt, anders niet ”

Ondertussen is ook het aantal nieuwe maagden in de Europese christendemocratie en sociaaldemocratie stilaan niet meer te tellen. Bij elke crisis krijg je meer maagden die vertellen dat Europa een mooi sprookje is, dat nu ruw wordt verpest door Britten of andere populisten van het moment. Maar zelf dragen ze geen verantwoordelijkheid, oh neen. Er moet net ‘meer van hetzelfde’ komen, zo zeggen de maagden van de heilige alliantie. Meer concurrentie, meer besparingen, en meer sociale dumping. Neen, de grote Europese coalitie van christen- en sociaaldemocraten biedt geen enkel alternatief voor Camerons’ asociale politiek. Terwijl de Britse bevolking lijdt onder sociale dumping en lage lonen, beslist de Commissie het minimumloon voor buitenlandse truckchauffeurs in Frankrijk en Duitsland te ondermijnen. Terwijl de Britse bevolking dagelijks de privatisering van hun spoorwegen vervloekt, komt de Europese Unie met een derde liberaliseringspakket voor de spoorwegen. En terwijl multinationals nauwelijks belastingen betalen, wil Europees Commissaris Pierre Moscovici (lid van de Franse Parti Socialiste) liefst geen bindende regels aan belastingparadijzen opleggen.

De Eurocraten willen geen brexit, maar willen ook geen koerswijziging van het Europese project. Sterker nog, voor hen is dit reden om nog harder door te denderen. Marianne Thyssen en Kathleen Van Brempt mogen veel vertellen over ‘het sociaal Europa’, maar het is de heilige alliantie van hun christen- en sociaaldemocratische partijen die het Begrotingsverdrag (VSCB), waarin alle essentiële besparingsmaatregelen gebeiteld staan, doordrukte. In ons land werd dat absurde Begrotingsverdrag als een dief in de nacht door het Parlement gejaagd, met de steun van CD&V, sp.a en PS (mei 2012). De heilige alliantie legt de koers op. Zij plaatst het sociaal en economisch beleid in heel Europa onder curatele van ‘experts’, rechtstreeks uit de grote financiële en economische groepen. Zo eigent de Europese Commissie bevoegdheden toe die door geen enkele democratische controle of beslissing gedekt zijn en die ver ingrijpen in de soevereine beslissingsmacht van de nationale staten. Wie iets sociaal wil veranderen in Europa, zal moeten breken met de besparingspolitiek van de heilige alliantie.

Als Europa wil overleven, dan zullen de fundamenten 
moeten veranderen

“De concurrentie en de winstjacht op een vrije markt zijn de basis van de Europese Unie. Ze staan in de basisteksten van de Unie gebeiteld. Ze woekeren en woekeren en verstikken alles”, schreef ik vijf jaar geleden, in 2011, in mijn boek Hoe durven ze. “We moeten de concurrentieconstructie niet opnieuw inkleden of de on-evenwichten een nieuw verflaagje geven. We hebben een andere basis nodig, andere fundamenten. Samenwerking en solidariteit moeten in de plaats komen van concurrentie en on-evenwichten. Dat veronderstelt een heel ander Europa.”

Als Europa wil overleven, dan zullen de fundamenten moeten veranderen. Het alternatief is dat de hele Unie uit elkaar spat, en dat de nationalistische spanningen van het begin van de 20ste eeuw opnieuw hun intrede maken in deze prille 21ste eeuw. Als we een ander Europa willen, dan zal er inspraak en transparantie nodig zijn. Niet in woorden, blablabla. Maar in daden. Dan zullen essentiële beslissingen moeten voorgelegd worden in referenda, in plaats van de uitslag van volksraadplegingen telkens te negeren. Dan zullen het Verdrag van Lissabon en het heilige Begrotingsverdrag (VSCB) opnieuw ter discussie moeten staan. Om ze te vervangen door een Europese Convenant met progressieve principes.

Tegenover het bedrog van het internationale Trumpisme: ontwikkel het Bernie-isme

“In plaats van belastingparadijzen en fiscale concurrentie, hebben we een Europese vermogensbelasting nodig ”

In plaats van sociale dumping is een hoog Europees minimumloon nodig. In plaats van privatiseringen en liberaliseringen, hebben we nu juist nieuwe investeringen nodig in publieke infrastructuur en dienstverlening. In plaats van belastingparadijzen en fiscale concurrentie, hebben we een Europese vermogensbelasting nodig om het slapende geld van de multimiljonairs te activeren. Ja, we moeten van deze crisis gebruikmaken om de bestaande verdragen op de schop te nemen. Het moet mogelijk worden om financiële solidariteitstransfers toe te staan, om publieke monopolies uit te bouwen, om politiek tussen te komen met de Europese Centrale Bank, en om eindelijk een economische relance mogelijk te maken die breekt met de dwangbuis van het Begrotingsverdrag.

“Het beeld van Europa als uiteindelijke goedaardige en beschermende reus ligt aan diggelen. Het Europa van vandaag is dat van de schuldeisers, niet langer dat van de schuldenaars. Het is het Europa van de top 1 procent, de elites en de banken, wier lobbymachines zoveel sterker en zwaarder wegen dan die van de gewone Griek”, zo schreef Yves Desmet precies een jaar geleden. Als we de fundamenten van Europa vandaag niet veranderen, dan laten we dit continent over aan geblondeerde en geborneerde blanke nationalisten zoals Wilders en Le Pen, en zoals Donald Trump in de VS. Tegenover het bedrog van het internationale Trumpisme hebben we geen heilige alliantie nodig die de onmogelijke status-quo in het huidige Europa verdedigt. We hebben een internationaal Bernie-isme nodig, een mobiliserend project dat de wereld opnieuw op haar voeten zet en uitgaat van de strijd van de 99 procent tegen de 1 procent. Die beweging groeit, valt, staat op, en groeit verder.

Dit artikel komt uit het maandblad Solidair van juli 2016. Abonnement.