Een paars punt tegen grensoverschrijdend gedrag

Op 1 april stond de Leuvense studentenwereld op zijn kop. Een student gynaecologie werd veroordeeld voor verkrachting. Maar zonder gevolgen. De rechter verklaarde dat de student jong, getalenteerd en geëngageerd is. De zaak bracht heel wat aan het rollen.

Op TikTok en Instagram gonsde het van de reacties, opiniemakers kropen in de pen. En verschillende jonge vrouwen zetten een actie op poten tegen seksueel geweld, want genoeg is genoeg. Niet alleen kwamen er meer dan 1000 mensen op straat in Leuven, er volgden ook acties in Gent, Brussel, Antwerpen en Louvain-la-Neuve.

Geen alleenstaand probleem

Dat de woede zo hoog zit, heeft veel te maken met het feit dat seksueel geweld nog te weinig ernstig wordt genomen. Wat in Leuven gebeurde, is geen alleenstaand geval. Zo waren er in Kortrijk de gevallen van spiking: café-uitbaters werden beschuldigd van het drogeren en verkrachten van meer dan veertig vrouwen. Nog geen maand na de uitspraak in Leuven kwam in Antwerpen naar boven dat een barman vrouwen dronken zou hebben gevoerd en verkracht. Eén op de drie vrouwen maakt in haar leven seksueel geweld mee. Jaarlijks gebeuren er naar schatting 30.000 verkrachtingen. Slechts 4% daarvan wordt aangegeven. De helft daarvan wordt geseponeerd, slechts 15% leidt tot een veroordeling. De straffeloosheid blijft groot. Slachtoffers ervaren nog steeds enorme drempels om aangifte te doen. Ze zijn bang niet geloofd te worden of dat er met de klacht niets zal gebeuren.

Lees verder onder de foto

In 2022 trad het nieuwe seksueel strafrecht in werking. Sindsdien staat “toestemming” daarin centraal. Dat wil zeggen dat er sprake is van seksueel geweld of verkrachting wanneer er geen toestemming is. Die is er volgens de wet niet bij intoxicatie (onder invloed zijn van alcohol of drugs). Een dronken persoon kan dus geen toestemming geven. Die aanpassing in het strafwetboek is een stap vooruit in de strijd tegen seksueel geweld. Toch zien we dat verkrachting nog te weinig serieus wordt genomen. Recent nog sprak een rechter een verdachte vrij van verkrachting omdat het slachtoffer in zijn ogen niet “lazarus” was, ofwel niet dronken genoeg om geen toestemming te kunnen geven. Dat is opnieuw een signaal aan de slachtoffers dat ze niet beschermd worden.

Een collectieve aanpak

Het protest in Leuven ging over veel meer dan de verkrachtingszaak alleen. Mensen protesteerden tegen het bredere maatschappelijk probleem van seksueel geweld. Elke jongere kent wel iemand die geconfronteerd werd met grensoverschrijdend gedrag, al dan niet bij het uitgaan. Dit probleem wordt maar al te vaak geïndividualiseerd. Nog te vaak krijgen vrouwen te horen “loop niet alleen naar huis”, “let op wat je doet", enz. Alsof het de verantwoordelijkheid van vrouwen is om niet verkracht te worden. Dat is het niet. Het is de verantwoordelijkheid van de hele samenleving om ervoor te zorgen dat dit niet gebeurt. Daarom riepen de actievoerders op tot de oprichting van paarse punten in studentenbuurten en uitgaanswijken. Het idee komt uit Spanje en is een eis van de feministische beweging, ook in België.

Paarse punten zijn fysieke ruimtes waar deskundigen aanwezig zijn en waar je gewoon kan binnenwandelen, meldpunten tegen grensoverschrijdend gedrag. Ze zijn zichtbaar en laagdrempelig en worden onder meer in de grootste uitgaansbuurten opgezet. Paarse punten dienen vooral als aanspreekpunt, om de drempel naar hulp te verlagen en preventief te werken. De aanwezigheid ervan zorgt voor een veiligere sfeer. Paarse punten zijn een goede aanvulling voor onder meer de zorgcentra na seksueel geweld. Iedereen heeft het recht om zich veilig te voelen, ook bij het uitgaan.

Het voorbeeld van Bergen

Een maatschappelijk probleem vraagt collectieve oplossingen. Maar beleidsmakers leggen de verantwoordelijkheid nog te veel bij het individu of bij organisatoren van evenementen. De bevoegde Leuvense schepen (CD&V) zei dat ze openstaat voor voorstellen maar dat er niet “overhaast te werk moet worden gegaan”, dat er nood is aan meer “overleg en onderzoek”. Zo schuift ze de aanpak voor zich uit. Ze verschoof ook de verantwoordelijkheid naar potentiële slachtoffers: “In afwachting van concrete initiatieven wil ik aan iedereen meegeven dat voor elkaar zorgen volgens het principe ‘samen uit, samen thuis’ ook al een stap in de goede richting is.”

Nochtans heeft een stadsbestuur heel wat sleutels in handen. Zo bewijst het voorbeeld van Bergen, waar de vrouwenbeweging al jaren strijdt voor een meldpunt of paars punt tijdens de Doudou, een jaarlijks folkloristisch stadsfestival met meer dan tweehonderdduizend bezoekers. Het progressieve bestuur van Bergen, met Céline De Bruyn (PVDA) als schepen van gelijke kansen, besloot de eis van de feministische beweging ter harte te nemen. Het bestuur werkte samen met het lokaal middenveld, de vzw Plan Sacha en de hulpverlening een proefproject uit voor het festival van 2025. Er was een infostand met sensibiliserend materiaal en een punt met opgeleide vrijwilligers waar slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag opgevangen konden worden. Bovendien ging het bestuur een samenwerking aan met de hulpdiensten, het centrum voor slachtoffers van seksueel geweld in Charleroi en eigenaars van cafés. De lokale politie en de stadswacht kregen een extra opleiding. Het is de eerste keer dat er op schaal van een stad een dergelijk initiatief wordt genomen, na jarenlange strijd en mobilisatie van de feministische beweging.

Stappen in de goede richting

In Kortrijk zette het stadsbestuur, onder druk van de protesten na de spiking-zaak, stappen voor een veiligere uitgaansbuurt. Verschillende organisaties, waaronder Zelle (de vrouwenorganisatie van de PVDA) eisten meer maatregelen. Cafés in de betrokken buurt verenigen zich samen met brouwerijen in een charter voor een veilige uitgaansbuurt. Er wordt een opleiding voorzien voor personeel en uitbaters en er is ook een samenwerking met de Gentse organisatie Flow. Die gaat tijdens uitgaansnachten met opgeleide vrijwilligers op pad gaan als aanspreekpunt.

Het zijn stappen in de goede richting, maar er is nog veel meer nodig. Ook in Leuven hielden de actievoerders voet bij stuk. Naast de verschillende acties die ze organiseerden, haalden ze meer dan 4000 handtekeningen op voor een paars punt. In Gent, Leuven en Antwerpen diende de PVDA hiervoor een motie in. In Leuven kondigde het bestuur aan maatregelen te zullen nemen voor veilig uitgaan. Een van die maatregelen zijn zogezegde “care zones”, plaatsen waar slachtoffers terecht kunnen bij mensen die hen kunnen begeleiden. Ongeveer een maand na het nieuws over de verkrachtingszaak, en vooral na veel acties, werden er eindelijk beloftes gedaan. Er moet nu blijvend druk gezet worden opdat het initiatief er ook komt. Een paars punt is belangrijk voor een veilig nachtleven.