“Links moet de mensen hoop en perspectief geven”

Muiterij, het jongste boek van Peter Mertens, kijkt naar de snel veranderende machtsverhoudingen in de wereld. De Indiase marxistische historicus, journalist en auteur Vijay Prashad was een van de mensen die Peter inspireerden.

Peter Mertens schreef eerder al boeken met een Europees perspectief. In Muiterij kijkt hij naar de hele wereld en analyseert hij hoe gebeurtenissen in België en Europa verbonden zijn met wat er gebeurt in het Globale Zuiden. Vijay Prashad, die het vorige boek van Peter, Ze zijn ons vergeten, in het Engels uitgaf, doet dat nu ook met Muiterij. Zijn passage in Brussel was dan ook een ideale gelegenheid voor een dubbelinterview.

Vijay Prashad en Peter Mertens komen naar ManiFiesta, 7 en 8 september in Oostende. Info en tickets via www.manifiesta.be.

Waarom koos je deze keer voor dat bredere perspectief?

Peter Mertens. Als onze boeren protesteren, zoals we dat nu zien, dan is dat niet alleen een lokale kwestie. Als je de prijsvorming in de hele voedselketen analyseert, zul je zien dat het ook te maken heeft met multinationals in de agro-industrie en zelfs met oliemaatschappijen. Het gaat om inflatie en superwinsten.

Europa is in beroering, er is veel sociale strijd. Het viel me bijvoorbeeld op dat er vandaag in Frankrijk meer stakingen, meer stakende mensen en meer stakingsdagen zijn dan in 1968. En toch staat 1968 in het collectieve geheugen gebrand als het jaar van het massaprotest.

Toen ik het hoofdstuk schreef over de Britse verpleegster Kath, kwam ik erachter dat er in Groot-Brittannië nu meer stakingsdagen zijn tegen de regering en het besparingsbeleid dan in de jaren 1980 tegen Margaret Thatcher. Er zijn steeds meer sociale conflicten. De klassenstrijd leeft nog steeds in Europa.

Ik wilde ook aantonen dat er een verband is met wat er in het Globale Zuiden gebeurt. Ook daar is iets aan het veranderen. Ik geloof dat de hegemonie van de Verenigde Staten naar haar einde loopt. Dat creëert tegenstellingen en strijd in het Noorden en het Globale Zuiden. In die omstandigheden is het van belang dat sociale bewegingen in Europa en in het Zuiden de handen in elkaar slaan.

Lees verder onder de foto

Waarom reisde je helemaal naar Berlijn om Vijay Prashad te ontmoeten en hem voor je boek te interviewen?

Peter Mertens. Toen ik Ze Zijn Ons Vergeten aan het schrijven was, mijn vorige boek, las ik Vijay’s werk en leerde ik de International People’s Assembly kennen, een internationale volksbeweging. Dat was als een frisse wind voor mij, het was precies wat ik nodig had. Je kan ook moeilijk een boek als dit schrijven zonder een stem uit het Zuiden te raadplegen.

Vijay, jij hebt Ze Zijn Ons Vergeten uitgegeven in India. Vanwaar je interesse? Het is een boek over België, dat kleine vlekje op de wereldkaart.

Vijay Prashad. Het is echt interessant wat Peter zei over de klassenstrijd in Europa. Het is niet alleen in Europa dat in de perceptie van de mensen de strijd afgenomen is. In India is het net zo. Honderden miljoenen arbeiders gaan in staking en de Indiase media zeggen er nauwelijks iets over. In die zin is er een wereldwijde klassenstrijd aan de gang. En ik ben op zoek naar manieren om de verhalen daarover te vertellen. De belangrijkste mediabedrijven zijn er gewoon niet in geïnteresseerd.

Je leert zo dat je niet alleen tegen je eigen regering vecht maar tegen een systeem. Iemand die in België leeft en geconfronteerd wordt met problemen in zijn bedrijf, leert uit die verhalen dat iemand in Argentinië of India gelijkaardige problemen kent. Je krijgt een breder perspectief op de strijd. Je weet dan dat wat hervormingen in je eigen omgeving niet volstaan om alles op te lossen.

Wat ik interessant vind aan Ze Zijn Ons Vergeten is dat het boek niet echt over België gaat. Het gaat over de ervaringen van de werkende klasse tijdens de COVID-pandemie, waar ook ter wereld. België is een veel rijkere samenleving dan bijvoorbeeld Namibië, maar de ervaring van verpleegkundigen, dokters, brandweerlui, ambulanciers, enz. was universeel.

En wat spreekt je aan in het nieuwe boek van Peter?

Vijay Prashad. Wat ik zo goed vind aan Muiterij is dat het de strijd analyseert via de ervaring van mensen die er middenin zitten. Het is een boek over klassenstrijd, terwijl die term waarschijnlijk niet één keer wordt gebruikt. Het laat je zien hoe de klassenstrijd verloopt en hoe die wordt ervaren door mensen die er middenin staan.

In het boek komt bijvoorbeeld een econoom aan het woord, dan weer beschrijft een vrouw hoe het economisch beleid impact heeft op haar leven en hoe ze daar iets wil aan doen. Waarom zou dat verhaal niet gelezen kunnen worden door iemand in Pakistan of waar dan ook? Overal zullen mensen zeggen: “Dat gevoel ken ik. Ik voel me net als die arbeidster in België.”

Lees verder onder de foto

Muiterij vertelt het verhaal van wat jij soms “de nieuwe stemming in het Zuiden” noemt, een nieuw ontwaken en verzet tegen imperialistische overheersing. Dat is een onderwerp waar je zelf ook veel over geschreven hebt.

Vijay Prashad. Inderdaad. We zien vandaag een veelvoud aan muiterijen, vanuit verschillende hoeken. Het boek begint in België, Engeland, enz., met de klassieke vakbondsstrijd in Europa. In India heb je dan weer de strijd van de boeren, dat is ook een vakbondsstrijd. Maar er zijn ook andere hiërarchieën in de wereld. Er is niet alleen de hiërarchie van de eigenaars van bedrijven en de mensen die voor hen werken. Er zijn ook hiërarchieën in termen van geografie, regeringen, staten, wereldverhoudingen.

Kan je dat wat uitleggen?

Vijay Prashad. Neem bijvoorbeeld Namibië, een klein land in het zuid-westen van Afrika, ooit een kolonie van Duitsland. Jarenlang werd Namibië geregeerd door de SWAPO, oorspronkelijk een bevrijdingsbeweging maar inmiddels in feite een neoliberale partij die het bezuinigingsbeleid in haar programma opnam.

Dit jaar kwam de premier van Namibië naar de Veiligheidsconferentie in München. De Duitse gastheer vroeg: “Waarom veroordeelt Namibië Rusland niet?” De premier keek hem recht in de ogen en zei: “Toen wij tegen de apartheid vochten, hielp de Sovjet-Unie ons, maar jullie niet.” Eigenlijk zei ze tegen Duitsland: ”Waarom zouden we ons door jullie laten vertellen wie we wel en niet moeten veroordelen?”

Dus ook de premier van Namibië maakt deel uit van de muiterij. Ze vertegenwoordigt misschien wel krachten waar we het niet mee eens zijn wat hun lokaal beleid betreft, maar ik zou haar wel in het kader van de muiterij willen plaatsen. Als we ons beperken tot de strijd waar we het mee eens zijn, zullen we de werkelijke veranderingen in de wereld missen.

Peter, in je boek gebruik je een metafoor van muiterij benedendeks en bovendeks? Verwijst dat naar de verschillende niveaus waar Vijay het over heeft?

Peter Mertens. Ik ben het echt eens met Vijay. Links moet hoop en perspectief geven. Toen ik in Zuid-Afrika was, kwam iemand van de metaalvakbond NUMSA naar me toe die zei dat hij medelijden had met mij, omdat ik uit Europa kom. Toen ik hem vroeg waarom, sprak hij over de opkomst van extreemrechts en dat de arbeidersklasse niet meer zo strijdbaar is als vroeger. Ik denk niet dat je daarmee mensen mobiliseert. Integendeel, mensen gaan zich op die manier klein en machteloos voelen.

Muiterij, hoe onze wereld kantelt

Het is zoals met die academische conferenties waar intellectuelen alles analyseren tot je met een depressie naar huis gaat. Dat brengt geen socialistisch bewustzijn teweeg. We moeten dus perspectief brengen, zodat mensen met opgeheven hoofd lopen, trots op hun klasse. Ik wil dat we een beweging van hoop opbouwen, maar niet naïef. We moeten niet denken dat alles morgen zal veranderen. Over het algemeen staat het klassenbewustzijn op een laag pitje. Dat is ook het geval in de meeste delen van het Globale Zuiden.

Hoe werken we dan aan die beweging?

Peter Mertens. Je moet de situatie lezen, de beweging zien en aanvoelen, en dan proberen ze naar het socialistische, democratische en ecologische perspectief te trekken. Natuurlijk willen wij als links de stem zijn van de mensen op het benedendek, maar tegelijkertijd moeten we ons bewust zijn van wat er op het bovendek gebeurt.

Kijk naar Zuid-Afrika. Ik was in Den Haag toen Zuid-Afrika de genocidezaak tegen Israël indiende bij het Internationaal Gerechtshof. Het was indrukwekkend om te zien hoe de Zuid-Afrikaanse regering opstond tegen het imperialisme. Maar tegelijkertijd begrijp ik de vakbond NUMSA, die in Zuid-Afrika tegen diezelfde regering protesteert. Ik steun Zuid-Afrika in de rechtszaak tegen Israël en tegelijkertijd steun ik ook de NUMSA in zijn protest tegen het neoliberale beleid van de ANC-regering. Dat is waar de metafoor van de muiterij boven- en benedendeks over gaat.

Jongeren zijn erg solidair met Palestina en eisen een staakt-het- vuren. Het lijkt alsof elke generatie een internationale kwestie heeft die haar mobiliseert en haar leert hoe de wereld in elkaar zit. Denk aan de Golfoorlog, de oorlog in Irak, … Is de oorlog in Gaza een vergelijkbare gebeurtenis voor de huidige generatie?

Peter Mertens. Ja en nee. In 2003 was er de oorlog in Irak. Voor mijn generatie was dat de eerste keer dat we het gevoel hadden dat er niet alleen een Belgische of Europese maar een wereldwijde beweging was. Vergeet niet dat het internet toen nog een relatief nieuw fenomeen was. We zagen wat er gebeurde in Washington of Islamabad en dat gaf ons een machtig gevoel: een generatie die de confrontatie aanging met de “Verenigde Staten van Agressie”.

Vandaag is dat hetzelfde. Het is een wereldwijde beweging. Het verschil is dat het toen een beweging was tegen een supermacht die zich onaantastbaar waande. Wellicht was er toen in de anti-imperialistische beweging bijna niemand die dacht dat er een einde zou komen aan het Amerikaanse imperialisme. Vandaag loopt he t Amerikaanse imperialisme naar zijn einde. Het is er nog steeds en zijn militaire macht is enorm, maar er is een wereldwijd gevoel dat er een einde aan komt. Daarom zit er iets krachtigers en sterkers in de beweging van vandaag. Aan het einde van een tijdperk wordt een supermacht gewelddadiger, maar aan de andere kant wordt ook de wereldwijde solidariteitsbeweging steeds krachtiger.

Lees verder onder de foto

Vijay Prashad. Als je zegt dat de supermacht in haar laatste fase agressiever wordt, dan is daar een goede reden voor: de economische crisis. We hebben nu een situatie waarin de Verenigde Staten en hun bondgenoten terugvallen op twee vormen van macht. De eerste is de macht over informatie. Dat mogen we niet onderschatten. Ze hebben nog steeds een overweldigend vermogen om wereldwijd het discours te bepalen.

Daarnaast is er de militaire macht. De VS plus de Navo en bondgenoten als Japan en Zuid-Korea staan in voor 75% van de wereldwijde militaire uitgaven.

Zal die militaire macht ooit gebroken kunnen worden?

Peter Mertens. Zelfs die militaire macht heeft zijn zwakke plekken. Al die wapens moeten worden gemaakt en vervoerd. Op een bepaald moment was een arbeider op de luchthaven in Brussel cargo aan het laden en zag hij dozen die bestemd waren voor Tel Aviv. Samen met een kameraad ontdekte hij dat het militair materiaal was, op weg naar Israël! Een derde persoon stelde voor om dit met de vakbond te bespreken. Uiteindelijk besloten de vakbonden om het vervoer van wapens naar Israël te boycotten.

Latijns-Amerika en de kogels uit Washington

Het begint dus met één arbeider die een doos inspecteert en er met zijn collega’s over spreekt, en uiteindelijk beslissen de Belgische vakbonden om geen wapens meer te vervoeren naar Israël. Daarna volgden ze in Australië het voorbeeld van de Belgische vakbonden. Hetzelfde gebeurt ook in andere landen. Zelfs in deze orgie van dood en geweld zijn er tekenen van hoop. We moeten de verhalen over de strijd vertellen, want er zit veel kracht in de mensen. Er zit macht in de werkende mensen, en die is groter dan de meeste mensen geloven.