Een regering die breekt met het verleden, wat levert dat op?

Na 12 jaar besparingsbeleid van president Macky Sall - wat het Westen en de multinationals maar al te blij maakte - heeft Senegal nu een linkse regering. Zes maanden na de eedaflegging ontmoet Solidair leden van de regeringspartij.

"De regering die sinds 5 april 2024 aan de macht is, breekt met het verleden. Ze belichaamt de systemische transformatie waar het Senegalese volk op 24 maart 2024 in een eerste verkiezingsronde met 54,28% voor stemde." En dan te bedenken dat premier Ousmane Sonko een paar maanden voor hij deze verklaring aflegde nog in de gevangenis zat. Wat is er de afgelopen maanden in Senegal gebeurd? Om te begrijpen hoe voor het eerst in de geschiedenis van het land een anti-imperialistische regering het licht kan zien, en wat dit voor de bevolking betekent, moeten we even terug in de tijd.

De gevangenis ingeruild voor de regering

Als lid van Pastef (Patriotes africains du Sénégal pour le travail, lʼéthique et la fraternité – Afrikaanse patriotten van Senegal voor werk, ethiek en broederschap) werd Diomaye Faye in maart verkozen tot president, dankzij een brede volksbeweging. Die werd door de vorige regering hard onderdrukt. Tussen 2021 en 2024 werden meer dan 50 betogers gedood.

Pastef werd gesticht door de nieuwe premier, Ousmane Sonko. Het is een anti-imperialistische, pan-Afrikaanse partij die de volkeren van het continent wil verenigen om zich te ontworstelen aan de Westerse overheersing en de strijd aangaat tegen het neoliberalisme. Sonko, de populairste politicus van het land, werd door Macky Sall (president van 2012 tot 2024) uitgesloten van de presidentsverkiezingen. Hij liet Sonko in 2022 veroordelen voor verkrachting. Faye werd een paar maanden later gevangen gezet omdat hij kritiek had op de rechters die Sonko veroordeelden.

Het neoliberale beleid van Sall (privatisering van gezondheidszorg, landbouw en visserij, geschenken aan westerse multinationals, besparingen op openbare diensten, ...) en het buiten spel zetten van Sonko vergrootten de woede bij de bevolking. Om de oude regering af te zetten, vormden verschillende lagen van de Senegalese bevolking (vakbonden, jongeren, het maatschappelijk middenveld, ...) een volksbeweging. Dat leidde vlak voor de verkiezingen tot de vrijlating van Sonko en Faye. De Pastef-militanten kozen Faye als hun kandidaat. Na een bliksemcampagne werd die in de eerste ronde verkozen.

Een offensieve campagne

Pastef voerde in het hele land een offensieve campagne. Vanaf de oprichting in 2014 was Pastef het slachtoffer van brute repressie. De beweging werd meermaals illegaal verklaard, maar zette haar activiteiten toch verder. "Wij zijn een partij van militanten, mensen die zich inzetten in de wijken, in de steden, op het platteland, en in het buitenland om fondsen te werven", vertelt Adja Binetou Mballo, een van de verantwoordelijken in Brussel van de Jeunes patriotes, de jongerenbeweging van Pastef, en van Mojip, de vrouwenbeweging van Pastef. "Een dergelijke partij is uniek in Senegal. En ook elders in Afrika. Wij gaan het terrein op en steken onze handen uit de mouwen."

Frankrijks oudste Afrikaanse kolonie op zoek naar soevereiniteit

De overwinning van Pastef kan verklaard worden door dat militante karakter en door de volksbeweging die wil breken met het neoliberale beleid. De overheersing van de voormalige Franse koloniale macht, de geconfisqueerde munteenheid (de CFA-frank, de lokale valuta, is in handen van Parijs), de natuurlijke rijkdommen die zijn verkocht aan Franse multinationals (Auchan, Total), de inkomsten van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) dat zweert bij bezuinigingen, ... Dat alles is door het Senegalese volk afgewezen.

Lees verder onder de foto

In haar campagne heeft Pastef de nationale soevereiniteit centraal gesteld. Senegal is sinds 1960 onafhankelijk. De Franse kolonisatie begon al in de zeventiende eeuw. Het land was daarmee de oudste Franse kolonie in Afrika en vormde de toegangspoort voor de kolonisatie van andere landen in de regio (Mali, Benin, Ivoorkust, Burkina Faso, ...). Hoewel de onafhankelijkheid op papier staat, is ze in de praktijk minder vanzelfsprekend, zegt Adja Binetou Mballo: "Afrika heeft een nieuw tijdperk nodig om zijn soevereiniteit te heroveren. In Senegal is het gewicht van Europese - vooral Franse – multinationals groot. Dat beïnvloedt de maatregelen van lokale politici die een impact hebben op ons dagelijks leven. We moeten eindelijk onze eigen geschiedenis schrijven.”

Een vrouwenleger

Vrouwen speelden een sleutelrol in de overwinning van Pastef, zoals Maïmouna Dieye, voorzitster van Mojip en minister van Gezin en Solidariteit, ons afgelopen september op ManiFiesta vertelde: "We richtten een vrouwenkaravaan op. Wij, de vrouwen van Mojip, noemen onszelf de 'linguères', wat 'vrouwen van waarde' betekent. Want politica zijn is niet genoeg om op te komen voor de belangen van vrouwen. Wij zijn soldaten. Toen de uittredende president aan de macht wilde blijven, startten wij vrouwen de verkiezingscampagne. De ordehandhavers wilden voorkomen dat we aan politiek deden. Maar we lieten ons niet intimideren. Een week later zei de president dat hij aftrad. We doorkruisten het hele land om met vrouwen te praten. Zo vonden we oplossingen op allerlei gebieden. De vrouwenkaravaan bleef maar groeien. Tegen het einde van de campagne hadden we een leger van vrouwen opgebouwd."

Een positieve balans

Het is onmogelijk om zo kort na de verkiezingen een gedetailleerde balans op te maken. Een Pastef-verantwoordelijke in België vertelt ons dat de Nationale Vergadering nog steeds grotendeels in handen is van de oude politieke krachten. Veel van de Pastef-maatregelen worden daarom geblokkeerd. Gelukkig staan er parlementsverkiezingen gepland voor het einde van het jaar. De tijd zal leren of Pastef een meerderheid in het parlement zal behalen en de regering daardoor sneller vooruitgang kan boeken.

Feitelijk is er al vooruitgang geboekt sinds Diomaye Faye is verkozen. Een van de eerste maatregelen was het verlagen van de prijzen voor basisproducten als rijst, olie, suiker en brood. "De zakenlui die geld verdienden op de weg tussen productie en verkoop dreven de prijzen op. We hebben hun activiteiten teruggedrongen. De mensen betalen nu een eerlijkere prijs", zegt de minister. "Er zijn ook krachtige maatregelen genomen om het beheer van de overheidsfinanciën te controleren. Er zijn heel wat problemen geïdentificeerd en er zullen maatregelen worden genomen."

Bassirou Diomaye Faye, van de kerkers van de macht naar de stoel van de president

De kwestie van het overheidsgeld staat centraal. Dat is ook waarom de Senegalese regering nu 25 ministers telt, 10 minder dan de vorige regering. "Meer in het algemeen hebben we besloten om rationeel om te gaan met reizen, energie, enz. We bezuinigen op operationele uitgaven en willen daar volledig transparant over zijn", vervolgt de minister. Ze wijst ook op de afschaffing van dure organen die alleen dienen om trouwe aanhangers van de vorige regering van een inkomen te voorzien. "Dat bespaart ons 15 miljard CFA-frank (23 miljoen euro, n.v.d.r.) per jaar."

De rijkdom van Senegal voor de Senegalezen

Een ander thema is het beheer van natuurlijke hulpbronnen. "Voor het landbouwseizoen 2024-2025 hebben we subsidies gelanceerd. En we zetten het leger aan het werk. Als er producten vervoerd moeten worden, neemt het leger die taak op zich, niet langer huurlingen die een deel voor zichzelf houden." Pastef heeft ook het beheer van landbouw en visserij (domeinen waarin 50% van de beroepsbevolking werkzaam is) op de agenda gekregen. Vorige regeringen verkochten land en water aan Westerse multinationals via vrijhandelsakkoorden. Die overeenkomsten zijn nu bevroren, zodat er opnieuw over onderhandeld kan worden. Ook gas en olie, die Senegal net begint te exploiteren, moeten ook de behoeften van de bevolking dienen door het land te herindustrialiseren. In plaats van alles te verkopen aan multinationals voor de export, wil de regering dat de grondstoffen gebruikt worden om een industrie te ontwikkelen die ze omzet in producten.

“We moeten breken met het neoliberalisme van het Westen en onze regeringen”

Pastef wilde ook een sterk signaal geven door de leden van de regering om een heel concrete toezegging te vragen: "Om de preventie van overstromingen te versterken, gaan alle ministers en de president elke eerste zaterdag van de maand naar ramp- of risicogebieden om de goten schoon te maken, de afvoersystemen te onderhouden, bomen te planten, enz. Ook hier wordt een beroep gedaan op het leger. Op die manier willen we de bevolking betrekken, op vrijwillige basis."

Banden met "rebelse" landen

De afgelopen twee jaar werd de regio opgeschrikt door staatsgrepen. Mali, Burkina Faso en Niger – geleid door militaire regeringen die omwille van hun anti-imperialistische houding enige steun van de bevolking genieten – hebben de Alliantie van Sahelstaten (AES) gevormd. Diomaye Faye en zijn team hebben besloten zich niet bij deze coalitie aan te sluiten. Wat niet betekent dat ze haar afwijzen. De president en zijn premier bezoeken deze landen om strategische kwesties te bespreken: bescherming van het grondgebied tegen terroristische organisaties, militaire soevereiniteit, enz. Diomaye Faye werd zelfs aangesteld als "onderhandelaar" door ECOWAS (de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten, een orgaan dat van oudsher gedomineerd wordt door imperialistische krachten) om contacten te onderhouden met de regeringen van de AES. De nieuwe Senegalese regering koos voor een andere strategie dan die van de AES door te proberen veranderingen te bewerkstelligen via ECOWAS.

Richting systeemverandering

Natuurlijk is er nog veel werk aan de winkel: de uittreding uit de CFA-frank, de nationalisatie van bepaalde sectoren, de ontwikkeling van openbare diensten, enz. Maar de eerste tekenen zijn bemoedigend. In de woorden van Maïmouna Dieye: "Dit alles maakt deel uit van een project van systemische verandering. Schrijf maar op: we willen een systemische transformatie, niet alleen geslaagde communicatie of kleine wijzigingen van de details. We willen het hele systeem aanpakken."

"Wij zijn niet aan de macht gekomen opdat jullie met de armen over elkaar kunnen blijven zitten!"

Minister Maïmouna Dieye werd meteen na de oprichting lid van Pastef. Het leverde haar de nodige problemen en bedreigingen door de regering van Macky Sall op. Maar de drievoudig Senegalese karatekampioene laat zich niet bang maken. We spraken met haar op ManiFiesta.





Hoe is Pastef erin geslaagd de presidentsverkiezingen te winnen?

Maïmouna Dieye. De leden van Pastef gaan naar de mensen, om met hen te praten en te luisteren. Tijdens deze campagne gaven we voorrang aan sociale media, omdat de meeste media in dienst stonden van de tegenstander. Dat stelde ons ook in staat om zonder filters in dialoog te gaan met mensen. Ondanks de repressie zagen we de overwinning aankomen. We werden gesteund door een brede volksbeweging. Jongeren s peelden hierin een grote rol. Dat hebben we nog nooit eerder gezien. Senegalezen in het buitenland hebben ook een belangrijke rol gespeeld. We zijn goed georganiseerd in de diaspora.

Welke kwesties heeft u in de campagne centraal gezet?

Maïmouna Dieye. Het idee dat we de overheidsmiddelen moeten rationaliseren. Iedereen wist dat dit geld niet ten goede kwam aan de bevolking. Maar de vooruitzichten trokken de mensen over de streep. Bijvoorbeeld het afschaffen van peperdure en nutteloze organen, waardoor het geld gebruikt zou kunnen worden om ziekenhuizen te bouwen, om essentiële dingen voor de bevolking te doen. We hebben ook benadrukt dat Senegal een echt industrie- en landbouwbeleid nodig heeft. Zo kunnen we werkgelegenheid creëren voor jongeren en bereiken we duurzame economische emancipatie voor vrouwen.

Welke rol speelde de volksbeweging?

Maïmouna Dieye. De beweging heeft een grote indruk op mij gemaakt. Zoals ik vaak zeg in het Wolof (de meest gesproken taal in Senegal, n.v.d.r.): "We hebben jullie dit project verkocht, jullie hebben het duur betaald, omdat jullie erin geloven." We zeggen tegen de mensen: "Wij zijn niet aan de macht gekomen opdat jullie met de armen over elkaar kunnen blijven zitten!" We kunnen projecten voorstellen, maar ze worden pas werkelijkheid als de bevolking meedoet.

Wat waren uw eerste maatregelen op het ministerie?

Maïmouna Dieye. Maatregelen tegen energieverspilling. Ik wil geen lamp meer zien branden als er niemand in de kamer is. Ik wil geen airconditioner meer zien draaien als er niemand op kantoor is. Ik heb ook het personeel wakker geschud. Ze waren verrast maar ook blij. Voorheen kenden ze hun minister niet. Nu wel. We hebben alles gereorganiseerd.

Welke veranderingen heeft u aangebracht?

Maïmouna Dieye. Ik sta aan het hoofd van twee ministeries. Naast het ministerie van Gezin en Solidariteit is er het ministerie van Gemeenschapsontwikkeling. We hebben de twee gereorganiseerd voor meer efficiëntie. We hebben zes programma's gelanceerd om ongelijkheden te verminderen en te besparen in de verschillende structuren. We hebben een sociaal verzekeringssysteem opgezet, gratis toegang tot bepaalde gezondheidsdiensten en een specifieke aanpak voor de meest achtergestelde bevolkingsgroepen. Een andere prioriteit is de pariteitswet, die nog niet van kracht is. Nu hoor je de feminist in mij spreken (lacht). Ik zal vechten om dit gedaan te krijgen.

Op de foto: Maïmouna Dieye, minister van Gezin en voorzitter van de vrouwenbeweging van Pastef, met de Indiase marxistische schrijver Vijay Prashad op ManiFiesta. (Foto Karina Brys)