“We moeten breken met het neoliberalisme van het Westen en onze regeringen”

Demba Moussa Dembélé is een bevoorrechte getuige van de situatie in West-Afrika. De Senegalese econoom kent het gebied als zijn broekzak. Niet alleen analyseert hij de economie en de wereld om zich heen, hij werkt ook om die te veranderen. Vanuit Dakar staat hij ons te woord.

“Als men het in Europa over Afrika heeft, is dat om slecht nieuws te melden.” Demba Moussa Dembélé kan een kleine glimlach niet onderdrukken wanneer hij in beeld komt. Ondanks de huidige oorlogen en staatsgrepen blijft de bekende linkse activist optimistisch over de toekomst. Hij is directeur van het African Alternatives Forum en ook lid van het Afrikaans Sociaal Forum en het Senegalees Sociaal Forum. Hij specialiseert zich in het beleid dat de Wereldbank en het IMF aan Afrikaanse landen opleggen.

Er wordt vandaag veel gepraat over West-Afrika. Wat schuilt er achter de regeringswissels in verschillende landen in de regio?

Demba Moussa Dembélé. Er zijn twee belangrijke factoren om de recente staatsgrepen te verklaren. Eerst de interne factor, namelijk de zwakte van de staten. Sommige staten zijn verzwakt door de programma’s van de Wereldbank en het IMF. (In Senegal bijvoorbeeld maakte de Wereldbank misbruik van de pandemie om de privatisering van de gezondheidszorg op te leggen. Dat deed ze samen met de Senegalese regering en de International Finance Corporation (IFC), de investeringstak van de Wereldbank die zich richt op de particuliere sector, n.v.d.r.).

Programma’s voor structurele aanpassing hebben economieën en landen verwoest. De situatie is zo ernstig dat deze landen niet langer in staat zijn om hun grondgebied en de veiligheid van mensen en goederen te verdedigen. Die instabiliteit leidde tot de perceptie dat ze niet in staat waren om de vitale problemen van het land aan te pakken. We zagen da t in Mali, Niger en Burkina Faso.

De tweede factor is het jihadistisch terrorisme. Is dat een externe of interne factor?

Demba Moussa Dembélé. Allebei. Waarom extern? Nadat de Navo in 2011 Libië vernietigde, ontwikkelde het terrorisme zich in de regio. Sindsdien wordt het door westerse landen geïnstrumentaliseerd. Het Westen greep het terrorisme aan om zijn militaire aanwezigheid in onze landen te rechtvaardigen, maar zonder het probleem op te lossen. Integendeel zelfs. De nieuwe regimes hebben het Franse leger verdreven uit Mali, Burkina Faso en Niger. De bevolking wist immers dat Frankrijk daar niet was om te helpen maar om zijn eigen economische belangen te verdedigen – Franse multinationals plunderen onze natuurlijke reserves – en om het beleid van de lokale regeringen te beïnvloeden.

Maar het is ook een interne factor, omdat het de lokale problemen heeft verergerd. De regeringen reageerden door sociale middelen over te hevelen naar defensie, waardoor de economie, de openbare diensten, het onderwijs en zo meer erop achteruit gingen.

Lees verder onder de foto

Het lijkt erop dat de nieuwe machthebbers in Mali, Niger en Burkina Faso kunnen rekenen op een zekere steun van de bevolking. Klopt dat? En hoe verklaart u dat?

Demba Moussa Dembélé. Dat klopt. Ik zag dat bijvoorbeeld in Mali, waar ik meerdere keren per jaar kom voor het Afrikaans Sociaal Forum, georganiseerd door het Centre Amadou Hampâthé Bâ de Bamako, voorgezeten door Madame Aminata Traoré, voormalig minister van Cultuur in Mali. En ik volg de situatie in Niger en Burkina Faso op de voet.

Het is de eerste keer dat ik zo’n volkssteun in Afrika zie. Ik heb grote betogingen gezien in de verste uithoeken van Niger. Toen de nieuwe regering opriep om de Franse militaire basis in de buurt van de hoofdstad Niamey te sluiten, kwamen duizenden mensen ‘s nachts voor de basis samen om die eis te steunen. Vrouwen kwamen de betogers eten brengen.

Deze volksbeweging dwong de Franse president Emmanuel Macron te capituleren. Aanvankelijk dacht de Franse overheid dat de staatsgreep geen stand zou houden en ze met de hulp van ECOWAS (de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten) haar lakei Mohamed Bazoum zou kunnen behouden. Maar noch ECOWAS noch de dreigementen van Macron deden het Nigerese volk wankelen. Het Franse leger is vertrokken.

Muiterij, hoe onze wereld kantelt

Ook in Burkina Faso mobiliseren mensen zich om de nieuwe regering te beschermen. Ze zeggen dat die voor hen werkt. Het regime beweert dat het geïnspireerd is door de idealen van Thomas Sankara (de Burkinese revolutionair die in 1987 vermoord werd vanwege zijn linkse beleid als president, n.v.d.r.), dat maakt het zo populair.

In Mali wordt de huidige president, Assimi Goïta, vergeleken met Modibo Keïta, de eerste president van onafhankelijk Mali en een leidend figuur van het panafrikanisme. De nieuwe president is populair tot ver buiten de grenzen van zijn land. Zelfs hier in Senegal is Assimi Goïta populairder dan de Senegalese president Micky Sall.

Lees verder onder de kader

Visvangst, symbool van de anti-imperialistische strijd in Senegal

“Met de boten die onze jonge vissers vroeger gebruikten, hopen gezinnen nu naar Europa te komen … De regering van Micky Sall heeft een akkoord getekend met de Europese Unie. Die overeenkomst steelt onze vis. 15% van onze beroepsbevolking werkt rechtstreeks of onrechtstreeks in de visserij. Omdat vlees zo duur is, vormt vis 75% van ons voedsel van dierlijke afkomst. Dit akkoord laat gigantische schepen uit Europa toe, die door overbevissing bedreigde diersoorten in gevaar brengen. Onze vissers kunnen er niet tegenop en zitten zonder inkomen. Erger nog, de gevangen vis is van mindere kwaliteit en wordt ons verkocht tegen een hogere prijs.

Dit akkoord zal dus de hele Senegalese bevolking verarmen en een van onze belangrijkste grondstoffen wegnemen. Het is regelrechte diefstal. Dit maakt deel uit van de crisis die volgt uit het model dat het Westen ons wil opleggen. De machthebbers in onze landen hebben als enige kompas de neoliberale ideologie: zij geloven dat we onze landen alleen maar kunnen ontwikkelen door beroep te doen op buitenlandse investeringen, vooral in de landbouw- en visserijsector. Ze zeggen dat het jobs zal creëren, vooral voor jongeren. Maar investeerders komen niet om jobs te creëren, maar om meer winst te maken. Door onze grondstoffen te stelen.”

Vindt u dat een staatsgreep wenselijk is?

Demba Moussa Dembélé. In principe niet. Het betekent altijd een falen. Ideaal zou de macht moeten verkregen moeten worden door verkiezingen, niet door staatsgrepen. Maar het kan dat wie de macht grijpt door middel van een staatsgreep tegemoet komt aan de wil van het volk. Hier in Senegal vechten we via juridische kanalen om ervoor te zorgen dat de wil van het volk wordt gehoord. Maar dat is niet vanzelfsprekend (zie hieronder).

Europa moet begrijpen dat de bevolking machtswisselingen steunt omdat de nieuwe leiders soevereiniteit op de eerste plaats zetten. Daarom is het eerste wat in al deze landen gebeurt de ex-kolonisator Frankrijk vragen om te vertrekken. De sociale actoren roepen om een breuk met de lokale regimes die de belangen van het Westen dienden, vooral Frankrijk.

Het Westen veroordeelt niet alle staatsgrepen. Hoe verklaart u die dubbele standaard?

Demba Moussa Dembélé. Het Westen veroordeelt een staatsgreep als westerse belangen bedreigd worden. Als de nieuwe regering niet ingaat tegen westerse doelstellingen en de verdeel-en-heers -tactiek, is er geen probleem.

Toen in 2021 een staatsgreep werd gepleegd in Tsjaad (de zoon van de autoritaire president Idriss Déby nam illegaal de macht over nadat die laatste was overleden, n.v.d.r.), steunden de Franse autoriteiten het nieuwe regime. De Franse president Emmanuel Macron ging persoonlijk naar Tsjaad om zoon Déby zijn steun toe te zeggen. Het Franse leger is in Tsjaad gevlucht omdat het in de buurlanden buiten werd gezet. Hetzelfde geldt voor Gabon. Hoewel de afgezette president Omar Bongo een trouwe bondgenoot van het Westen was, stelt het nieuwe regime de continuïteit van het beleid niet ter discussie. Daarom zegt het Westen niets over deze staatsgrepen.

In West-Afrika worden de Franse belangen verworpen. Waarom?

Demba Moussa Dembélé. Dat is niet nieuw, maar we zien het steeds meer. De volksstrijd tegen de CFA-frank, de munteenheid die door 14 Afrikaanse landen wordt gebruikt - waaronder Mali, Niger, Burkina Faso en Senegal – maakt duidelijk dat de bevolking onafhankelijkheid wil (zie kader). Mali bijvoorbeeld is geopolitiek een zeer belangrijk land, het is zeer uitgestrekt en heeft een overvloed aan natuurlijke hulpbronnen. Daarom wilde generaal De Gaulle een militaire basis in het noorden van het land behouden.

In januari 2013 deed Frankrijk een militaire interventie. François Hollande, de socialistische president, hield de politiek van het land in een wurggreep, zonder de Malinezen om hun mening te vragen. Dat alles zorgt ervoor dat de bevolking Frankrijk meer en meer afwijst. Ze ziet het land als een vreemde mogendheid die het terrorisme gebruikt om zich onmisbaar te maken en haar agenda op te leggen.

Lees verder onder de foto

Frankrijk probeerde te profiteren van het jihadistisch terrorisme om delen van zijn voormalige koloniën terug te winnen. Het verstevigt niet alleen de belangen van zijn multinationals – zoals Areva in Niger, dat het uranium van het land plundert – maar probeert zich ook nieuwe natuurlijke hulpbronnen toe te eigenen, zoals gas, olie en goud in het noorden van Mali.

In 10 jaar tijd is het Franse leger er niet in geslaagd om Kidal, een rijke stad in het noorden, te heroveren op de terroristen. In slechts een paar maanden tijd deed het Malinese leger dat wel. Het gevoel van herwonnen soevereiniteit wordt door veel mensen in andere landen gedeeld: Burkina Faso, Niger, Senegal, Guinee, ... We delen het verlangen naar onafhankelijkheid en de strijd tegen kolonisatie of neokolonialisme.

In Senegal betogen mensen tegen de winkels van Auchan. Waarom?

Demba Moussa Dembélé. Er bestaat een brede coalitie van sociale bewegingen die verder gaat dan alleen de strijd tegen de CFA frank, het symbool van de Franse overheersing. Tot die coalitie behoort ook de beweging FRAPP (Front voor een anti-imperialistische en panafrikaanse volksrevolutie), die de strijd uitbreidde naar alle symbolen van de Franse aanwezigheid. Zij richten zich dus op winkels die behoren tot de ketens Auchan, Carrefour, enz. Die grote distributiegroepen maken kleine lokale bedrijven kapot. Ze importeren producten van slechte kwaliteit en verkopen ze aan dumpingprijzen.

Door het kapitalistisch systeem ter discussie te stellen, stellen we de overheersing van onze landen in vraag. We willen zelf bepalen wat voor ons de beste weg naar ontwikkeling is. Daarom verzetten wij ons tegen het beleid van de Wereldbank en het IMF, evenals dat van de “grote landen” die ons een liberaliseringsbeleid komen opleggen, onze markten binnendringen, ons land inpikken om het te “herwaarderen”, enz.

Lees verder onder de foto

We zien een kantelpunt in de strijd om de wereldwijde hegemonie. De macht van het Westen neemt af en die van de landen uit het Zuiden, samengebracht in de BRICS, wordt groter. Heeft dat invloed op de mensen in Afrika?

Demba Moussa Dembélé. Als we vanuit Afrika kijken naar wat in Oekraïne en Palestina gebeurt, begrijpen we dat het Westen niet aan de kant van onderdrukte volkeren staat. Dus alles wat kan helpen om de westerse machten te verzwakken, vooral de Verenigde Staten en Europa, wordt hier in Afrika en in de andere continenten van het Zuiden positief bekeken.

Wij zien de BRICS als een poging om landen uit het mondiale Zuiden samen te brengen. Alles wat het Zuiden meer invloed geeft op het wereldtoneel, versterkt onze strijd voor onafhankelijkheid en soevereiniteit, om te vechten voor een ander ontwikkelingsmodel dan datgene wat ons is opgelegd.

Bestaat niet het risico dat door het verdrijven van het Franse imperialisme, het VS-imperialisme hiervan zal profiteren?

Demba Moussa Dembélé. We moeten ons ervan bewust blijven dat het VS-imperialisme het grootste gevaar ter wereld is. Vooral voor het mondiale Zuiden. Terwijl we vechten tegen het Franse imperialisme, verliezen we het VS-imperialisme niet uit het oog. We vechten tegen het Franse imperialisme omdat het ons direct raakt. Frankrijk is de voormalige kolonisator, legt ons de CFA-frank op, heeft hier militaire basissen, enz. Maar we weten dat het VS-imperialisme gevaarlijker is, omdat het meer middelen heeft.

Kroniek van een aangekondigde crisis in Congo

De VS staan vandaag aan het hoofd van het westerse imperialisme, via de Navo. Diezelfde Navo die Libië vernietigde en het terrorisme aanzwengelde. Vandaag zien we in de meeste problemen in de wereld de hand van de VS. Het VS-imperialisme brengt de hele mensheid in gevaar.

Is panafrikanisme de oplossing?

Demba Moussa Dembélé. Panafrikanisme is een heel eenvoudig idee, dat dateert van voor de onafhankelijkheid. Het is het idee om alle kinderen van Afrika, op het continent of in de diaspora (Zuid-Amerika, de Verenigde Staten, Haïti, Europa, enz.), samen te brengen in de strijd tegen het kolonialisme, het imperialisme, discriminatie en racisme. De strijd voor de emancipatie van de Afrikaanse volkeren.

Het is actueler dan ooit. De Afrikaanse Unie (AU) erkent bijvoorbeeld de landen van de diaspora als de zesde Afrikaanse regio. Panafrikanisme wordt nu overgenomen door een instelling als de AU. Het is ook een idee dat de nieuwe machten Mali, Burkina Faso, Niger en zo meer verenigt.

Op 25 februari moeten de Senegalezen hun toekomstige president kiezen. Kunt u uitleggen wat er momenteel in uw land gebeurt?

Demba Moussa Dembélé. We hebben een stervend en onpopulair regime, dat weet dat het bij normale verkiezingen geen kans maakt. De huidige president, Macky Sall, wilde zich kandidaat stellen voor een derde termijn, wat illegaal is. Hij werd gedwongen om dat op te geven dankzij de mobilisatie van het volk. Maar hij probeert ervoor te zorgen dat er een president wordt verkozen die zijn liberale, door het Westen gestuurde beleid zal voortzetten.

Lees verder onder de foto

Om dat te doen, moet hij koste wat het kost de linkse kandidaat Ousmane Sonko uitsluiten, ook al is die de meest populaire kandidaat in het land en zelfs in Afrika. Micky Sall schakelde het gerecht in om hem buiten de verkiezingscampagne te houden. Maar niets staat vast. De bevolking van Senegal blijft zich achter de ideeën van Ousmane Sonko en zijn brede volksbeweging scharen. Als we een kandidaat hebben die de ideeën van het volk overneemt, zal die winnen. Sonko staat voor een breuk met imperialisme, kolonialisme, liberalisme, IMF, enz. Voor volkssoevereiniteit, nationalisering van belangrijke sectoren van de economie, een einde aan buitenlandse militaire bases, een einde aan instabiliteit en onderontwikkeling.

Er is hoop dat eindelijk de belangen van het volk behartigd zullen worden. Maar de strijd tegen de westerse machten is moeilijk. Gelukkig groeit het anti-imperialistisch bewustzijn ook in Senegal.

Hoe kunnen we elkaar helpen?

Demba Moussa Dembélé. We moeten onderscheid maken tussen wie bij jullie bestuurt aan de ene kant en jullie bevolking en progressieve bewegingen aan de andere. We zien de steun die jullie geven aan arbeidsmigranten, er is solidariteit tussen onze strijd en die van de volkeren in het Noorden.

Hoe kunnen jullie ons helpen? Door solidariteit te tonen en te proberen de betekenis van onze strijd te begrijpen. Draag onze strijd mee uit. Kom tussen op alle niveaus, ook met jullie volksvertegenwoordigers, interpelleer jullie ministers, maar ook de bazen van de grote bedrijven die ook bij ons actief zijn. We hebben dezelfde tegenstanders, dus we staan aan dezelfde kant.

CFA-frank, de Franse munteenheid van Frankrijk om (voormalige) kolonies te domineren

“Deze munteenheid werd in december 1945 op aandringen van Parijs gecreëerd en opgelegd aan alle Franse kolonies in Afrika. Oorspronkelijk stond CFA voor Colonies françaises dʼAfrique. Daarna, kort voor de onafhankelijkheid van verschillende betrokken landen, werd dat Communauté française dʼAfrique. Na hun onafhankelijkheid gaven sommige landen deze munteenheid op om hun eigen munteenheid te creëren. Vandaag de dag gebruiken 14 landen de CFA-frank: Benin, Burkina Faso, Ivoorkust, Guinee-Bissau, Mali, Niger, Senegal, Togo, Kameroen, Centraal- Afrikaanse Republiek, Congo, Gabon, Equatoriaal-Guinea en Tsjaad. Het is een van de erfenissen van het Franse neokolonialisme dat aan onze landen werd opgelegd na de onafhankelijkheid (periode eind jaren 1960 waarin verschillende gekoloniseerde landen hun onafhankelijkheid bemachtigden, n.v.d.r.). De CFA-frank blijft voor Frankrijk een wapen voor economische en politieke overheersing van sommige voormalige kolonies.”

Economische overheersing

“Economische overheersing, omdat Franse bedrijven die hier actief zijn hun winsten ongehinderd kunnen repatriëren dankzij het vrije verkeer van kapitaal. Dat stimuleert kapitaalvlucht naar het Westen. Een andere factor is de aanwezigheid van Frankrijk in de West-Afrikaanse Centrale Bank (WACB). Het monetaire beleid van deze bank is in overeenstemming met de richtlijnen van de Europese Centrale Bank (ECB). Dat betekent dat de armste landen dezelfde monetaire regels moeten volgen als de centrale banken van overontwikkelde landen. De ECB leidt de WACB. Een land dat de CFA-frank gebruikt, moet de helft van zijn reservevaluta deponeren bij de Franse schatkist. Als de ECB de helft van haar reservevaluta in Washington zou deponeren, zouden de Verenigde Staten het monetaire beleid van de eurozone controleren. Dat is precies wat er bij ons gebeurt. Daarom willen we deze munteenheid afschaffen. De economische en sociale gevolgen zijn catastrofaal. Er werd ons verteld dat stabiliteit in het land buitenlandse investeringen zou aantrekken. Onze leiders proberen westerse kapitalisten te verleiden met belastingvoordelen. Zoals de mogelijkheid om hun winsten weg te halen uit ons land zonder controle van de staat. De voordelen van dit beleid zijn duidelijk: het ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP) rangschikt zeven van de acht landen in de WACB-regio als minst ontwikkelde landen.”

Politieke overheersing

“En op politiek vlak? Hierdoor heeft Frankrijk bijvoorbeeld greep op de presidentsverkiezingen in onze landen. Wie de CFA-frank in twijfel trekt, wordt gezien als vijand van Frankrijk. Frankrijk zal er daarom alles aan doen om kandidaten te laten verkiezen die deze munteenheid willen behouden. Het is een geopolitiek wapen. Een land dat zijn munt niet onder controle heeft, kan niet onafhankelijk zijn. Een land dat niet in staat is om zijn monetair beleid te bepalen, de prioritaire sectoren waarin het moet investeren, zijn rentetarieven te bepalen, enz. heeft geen controle over zijn economie. Als gevolg daarvan exporteren onze landen alleen grondstoffen tegen lage prijzen naar markten die afhankelijk zijn van de buitenwereld. Ze zijn niet in staat om binnenlandse structuren op te bouwen om hun eigen hulpbronnen te transformeren in rijk dom die ten goede komt aan de lokale bevolking. Dit is de tragedie van landen die de CFA-frank gebruiken.”