'De nieuwe wind in Athene botst op het technocratische 'njet' van de Europese instellingen uit Brussel'

"Na Athene volgde Barcelona. Bij de Spaanse verkiezingen werd het tweepartijenstelsel in verschillende steden van de kaart geveegd, en wonnen brede linkse bewegingen de stemming. Een nieuwe bres in het Europa van de besparingen. Ondertussen botst Athene op het tecnocratische 'njet' van de Europese instellingen in Brussel. Maar er is ook een ander Brussel, dat oproept tot solidariteit 'Samen met de Grieken'", schrijft Peter Mertens op Knack.be.

Toen we begin 2013 met de jonge documentaire-ploeg van Docwerkers bezig waren om het boek 'Hoe durven ze' te verfilmen in een webserie, kon niemand van ons vermoeden dat nauwelijks anderhalf jaar later een aantal protagonisten van de film een belangrijke rol zouden spelen op het Europese toneel.

Een einde aan het tweepartijenstelsel

De webserie start met Efklides Tsakalotos, professor aan de universiteit van Athene, departement Internationale en Europese Economische studies. Toen hij voor ons sprak over de economische uitzichtloosheid van de Europese besparingspolitiek in Griekenland, had niemand verwacht dat Tsakalotos anderhalf jaar later één van de economische adviseurs van Syriza in het Griekse parlement zou zijn. Dat gebeurde, toen de Grieken begin dit jaar komaf maakten met het tweepartijenstelsel dat het land aan de Egeïsche Zee sinds het eind van het kolonelsregime als een pendule in haar greep had. De Grieken stemden massaal voor Syriza, dat van de verzamelde Europese pers meteen het etiket extreemlinks kreeg opgesteld. En Tsakalotos werd economisch adviseur van het eerste land in de Europese Unie dat een einde wilde maken aan de vicieuze cirkel van de Europese broeksriempolitiek.

Ada Colau: "deze regels zijn onrechtvaardig voor de meerderheid van de bevolking"

In Spanje spraken we medio 2013 met Ada Colau, de immer optimistische voorzitster van het Platform tegen Uithuiszettingen (PAH). Dat platform kwam er als antwoord op de sociale noodtoestand in de huisvesting. Colau en haar platform verhinderden de uithuiszetting van tienduizenden landgenoten, en diende - gesteund door 1,5 miljoen handtekeningen - een wetsvoorstel in om de woning te aanvaarden als vereffening van de hypotheekleningen. In de webserie 'Hoe durven ze' legt Colau haar engagement voor de slachtoffers van de crisis uit: "We beleven de gijzeling van de democratie door een economische macht. De economische macht dicteert de regels van het spel. Het is glashelder dat deze regels onrechtvaardig zijn voor de meerderheid van de bevolking.

'De nieuwe wind in Athene botst op het technocratische 'njet' van de Europese instellingen uit Brussel'

Tegenover deze brutale agressie, is het niet enkel ons recht, maar ook onze plicht, om die ondemocratische rechten en spelregels niet te gehoorzamen. Alle grondrechten zijn ooit afgedwongen door een brede democratische strijd van burgerlijke ongehoorzaamheid." Wie kon toen denken dat Colau twee jaar later burgemeester van de Catalaanse hoofdstad Barcelona zou worden?

Een burgemeester aan 2.200 euro per maand

Ondertussen liet Ada Colau weten dat ze als burgemeester best met 2.200 euro wil leven, en niet voor de gebruikelijke 12.000 euro of meer per maand. In het door corruptie geplaagde Spanje is dat geen onbelangrijk signaal.

Colau past daarmee hetzelfde principe toe dat ook alle PVDA-mandatarissen in ons land toepassen: leven aan een gemiddeld loon. Dat geldt zowel voor Raoul Hedebouw en Marco Van Hees in het federaal parlement, als voor onze fracties in het Brussels Parlement, Waals Parlement, en in de provincie- en gemeenteraden. 'Wie niet leeft zoals hij denkt, zal snel denken zoals hij leeft', luidt het achterliggende idee. Dat Colau de Spaanse particratie doorbrak leverde ook haar snel het adjectief extreemlinks op. De tijd dat één van de twee klassieke grote partijen alleen kon regeren, in een tweepartijensysteem, lijkt voorbij. Bijna nergens haalt de conservatieve PP of de sociaaldemocratische PSOE nog een absolute meerderheid. Brede linkse lijsten haalden de meerderheid, of bijna de meerderheid, in zeven Spaanse steden: Madrid, Barcelona, Zaragoza, La Coruña, Cádiz, Terrasa en Santiago de Compostela. Een aardverschuiving, zo worden de resultaten van de lokale verkiezingen in Spanje genoemd. "De hoop heeft gewonnen", zei Ada Colau na haar klinkende verkiezingsoverwinning. "Eindelijk is de campagne van angst en berusting overwonnen. Ze heeft plaats gemaakt voor een verlangen naar verandering. Dit is de overwinning van David tegen Goliath."

Links van de sociaaldemocratie

Dat de lijsten Barcelona en Comú (Gemeenschappelijk Barcelona), of Ahora Madrid (Madrid Nu) van rechter op rust Manuela Carmena, net zoals Syriza in Griekenland, links van de sociaaldemocratie werden opgericht is geen toeval. Vijftien jaar lang al bepaalt de Europese sociaaldemocratie mee de regels die tot de crisis hebben geleid, bevangen in een neoliberale logica. Dat werd vorige week donderdag opnieuw pijnlijk duidelijk toen de handelscommissie van het Europarlement instemde met een resolutie over het vrijhandelsverdrag TTIP. In een lastminute-deal gingen de twee grootste fracties in het Europarlement, de christendemocraten en sociaaldemocraten, toch plat op de buik om de invoering van de controversiële investeerder-staatgeschillenregeling (ISDS) door te voeren.

Het is onmogelijk om de nieuwe bewegingen in de buik van Spanje of Griekenland te begrijpen, zonder de kritiek te begrijpen op dewinner-takes-it-all-politiek die de Europese Unie nu al twee decennia in haar greep houdt.

Onder meer 11.11.11 reageert 'geschokt'. Over de houding van de sociaaldemocratie schrijft 11.11.11: "De ontgoocheling bij hun achterban zal ongetwijfeld groot zijn." ISDS geeft multinationals de mogelijkheid om overheden aan te klagen, en daarmee deregulering van de normen over sociale bescherming, openbare diensten, milieu, gezondheid, tewerkstelling, voedselveiligheid, gegevensbescherming, privacy af te dwingen. Alleen de fracties van consequent-links (GUE/NGL, waarmee de PVDA samenwerkt) en de ecologisten (VERTS/ALE, met Groen en Ecolo) stemden tegen. Het is onmogelijk om de nieuwe bewegingen in de buik van Spanje of Griekenland te begrijpen, zonder de kritiek te begrijpen op de winner-takes-it-all-politiek die de Europese Unie nu al twee decennia in haar greep houdt.

Een koude douche voor Syriza

Toch hoopte Syriza in de weken na haar verkiezingsoverwinning van 25 januari op enige inschikkelijkheid van de sociaaldemocraten in Duitsland, Frankrijk en Italië. De nieuwe Griekse regering kwam echter van een kale reis thuis. Een eerste koude douche kwam uit Duitsland waar vicekanselier Sigmar Gabriel (SPD) onmiddellijk liet verstaan dat Griekenland zich aan 'alle verplichtingen' moest houden, en dat er van 'schuldkwijtschelding' geen sprake zou zijn. Ook de Franse president François Hollande en de Italiaanse minister-president Matteo Renzi, die zich beiden nochtans vermoeien met retoriek over 'een sociaal Europa', lieten Athene botweg in de kou staan. Griekenland mocht geen voorbeeld worden voor andere volkeren, en om dat te bewijzen sloot de Eurogroep haar geledingen.

De geboorte van een technocratisch monster

Zonder steun in de rest van Europa wordt het voor de nieuwe Griekse regering aartsmoeilijk. De Europese Unie weigert ondertussen al drie maanden om een afgesproken lening van 7,2 miljard euro vrij te geven. Om Griekenland op die manier te verplichten zich aan de Europese broeksriempolitiek te houden, al heeft dat beleid het land in een humanitaire catastrofe gestort. Voorwaarde is dat Griekenland nieuwe 'hervormingen' doorvoert: lagere pensioenen, een lager minimumloon, hogere btw-tarieven, een hogere pensioenleeftijd, een arbeidsmarkt bijna zonder collectieve arbeidsovereenkomsten. Athene het mes op de keel zetten is meer dan ooit een ideologische beslissing, die als voorbeeld moet dienen voor de Spanjaarden, de Ieren en andere volkeren die de platgetreden besparingspaden willen verlaten. Economisch zijn de maatregelen onzin. Precies dezelfde maatregelen zorgden er immers voor dat een derde van de Griekse bevolking in armoede terecht kwam, dat de jeugdwerkloosheid steeg tot 60 procent, en dat het gemiddelde inkomen met 40 procent daalde. De broeksriempolitiek zou de openbare schuld doen dalen... maar die steeg van 124 procent naar 180 procent van het bnp. Gisteren nog reageerde premier Alexis Tsiprasin Le Monde: "Het is onaanvaardbaar de nieuwe Griekse regering te dwingen hetzelfde beleid te voeren als de vorige regeringen, die trouwens totaal mislukt zijn. Want dan zouden we verplicht zijn de verkiezingen te schrappen in alle landen die aan een streng bezuinigingsprogramma zijn onderworpen. We zouden verplicht zijn te accepteren dat de eerste ministers en de regeringen worden aangeduid door de Europese en internationale instellingen en dat de burgers hun stemrecht verliezen. Het zou uitmonden in de geboorte van een technocratisch monster."

Een antwoord op de humanitaire crisis

De nieuwe regering beweert dat het ook anders kan. En toont dat ook. Een hulppakket van 200 miljoen euro zal behoeftige gezinnen maaltijdcheques aanbieden. Tienduizenden gezinnen krijgen een beperkte hoeveelheid gratis elektriciteit en huursubsidies. In het Ministerie van Gezondheid wordt hard gewerkt aan een hervorming die iedere wijk toegang tot vier of vijf dokters of verplegers moet garanderen. Om dat te financieren, hervormt de regering ook het belastingsysteem. Achterstallige belastingbetalers kunnen hun fiscale schuld in honderd afbetalingen aflossen. Er zouden daardoor nu al voor 5 miljard euro aanvragen binnen zijn.

Een Onafhankelijke Belastingsraad moet 'bijzondere belastingdeals' moeilijker maken. Onder de vroegere regeringen volstond het voor de allerrijkste Grieken vaak om even de bevoegde minister op te bellen om belastingregels in hun voordeel aan te passen. Oligarch Leonidas Bobolas, de tycoon van de media en de bouwsector, werd zelfs gearresteerd voor belastingontduiking en kwam pas voorlopig weer vrij na betaling van 1,8 miljoen euro.

Athene probeert met een amendement ook het geld uit privatiseringen naar sociale voorzieningen te laten vloeien. Met dat amendement zou Athene ook de vertegenwoordigers van de eurozone en de Europese Commissie uit het Staatseigendomsfonds zetten. Een auditcommissie gaat een analyse van de Griekse staatsschuld voorstellen. Deze audit kan duidelijk maken welk deel van de schuld het gevolg is van speculatie of machtsmisbruik en dus voor kwijtschelding in aanmerking komt. Het Griekse parlement hervormt ook het onderwijs. Middelbare 'proto-scholen' voor de elite zijn voortaan toegankelijk voor allen. Studenten en werknemers krijgen zitting in de raden van bestuur van universiteiten en hogescholen. Dat zijn allemaal heel gematigde maatregelen. Maar ze zijn broodnodig om alvast de ergste noden van de humanitaire crisis te lenigen.

De besparingsobsessie van 'de Instellingen' lijkt geen grenzen te kennen.

Niet alles loopt van een leien dakje. In de hoop tot een akkoord te kunnen komen met de Europese 'Instellingen' - de vroegere trojka van Europese Commissie, ECB en IMF - , heeft de Griekse regering ook een aantal concrete eisen van 'de Instellingen' geaccepteerd, alhoewel die diametraal indruisen tegen de eigen overtuiging en verkiezingsprogramma. Zo heeft ze het model van privatiseringen, op enkele kleine wijzigingen na, moeten accepteren. De Griekse regering moest ook instemmen met een verhoging van de btw, met het optrekken van de pensioenleeftijd, en - na overleg met het Internationaal Arbeidsbureau -, met een hervorming van de arbeidsmarkt. Maar de obsessie van 'de Instellingen' om nog meer onredelijke voorstellen door te drukken lijkt geen grenzen te kennen.

De grote meerderheid van de Grieken blijft achter de nieuwe regering staan, maar ondertussen trekt ook het sociale verzet in Griekenland zich opnieuw op gang. 'Tot hier, en niet verder', zo klinkt het. In de gezondheidssector, waar het ziekenhuispersoneel op eigen kosten pleisters en medisch materiaal moet kopen, eisen ze investeringen. De vakbondskoepel van de openbare sector ADEDY organiseerde vorige week een vierurenstaking in Athene en in de provincie Attika. ADEDY eist onder meer het opzeggen van de akkoorden met de schuldeisers en een schuldkwijtschelding.

Samen met de Grieken, op 21 juni in Brussel

De webdocumentaire 'Hoe durven ze' werd intussen meer dan 200.000 keer online bekeken, en werd gepubliceerd in verschillende grote Europese media als La Tribune (Frankrijk), NPO-doc en Vrij Nederland (Nederland), Internazionale (Italië), La Vanguardia (Spanje), en bij ons op Knack. Eind vorige maand won de webserie de juryprijs op het documentaire-festival van Buenos Aires.

Ondertussen hebben de protagonisten van de film het eenheidsdenken in Europa doorbroken. Dat was twee jaar geleden ondenkbaar. Uiteraard staan we slechts aan het prille begin van een sociale lente, omdat een nieuwe politiek van sociale en ecologische investeringen botst op zoveel gevestigde belangen. "De strijd van Griekenland houdt niet halt aan de nationale grenzen, het is een strijd voor democratie en sociale gerechtigheid in Europa.", zo klinkt de oproep van de Griekse regering. "Daarom roepen we in deze kritieke ogenblikken op tot solidariteitsacties, met meetings en sensibilisatiecampagnes in heel Europa, met initiatieven in de lokale, regionale en nationale vergaderingen om het Europese paradigma van de rampzalige bezuinigingen te vervangen door een nieuw model van duurzame groei."

Wat in Athene en Barcelona gebeurt, staat niet los van wat in Brussel gebeurt. De nieuwe wind in Athene botst op het technocratische 'njet' van de Europese instellingen uit Brussel. Maar er is ook een ander Brussel, dat van onderuit. De Grieken verdienen onze solidariteit, en dat is precies waartoe het platform Samen met de Grieken, dat de steun krijgt van vakbonden en van Hart Boven Hard, oproept. Rendez-vous voor de solidariteitsmanifestatie: 21 juni, om 13u30 aan het Centraal Station in Brussel.

Deze tekst verscheen op 1 juni in het Schaduwparlement op Knack.be.