“Als Cécile was ik welkom, als Samira niet”

Enkele weken geleden solliciteerde Samira voor een job als onderwijzeres. Ze was al zo vaak afgewezen dat ze besliste het eens met een andere naam te proberen: Cécile. Ze kreeg onmiddellijk een enthousiast antwoord ...

“Deze ervaring is echt de druppel die de emmer deed overlopen”, vertelt Samira. “Ik heb voortdurend het gevoel dat ik gediscrimineerd word, en dat gevoel wordt keer op keer bevestigd.

En die problemen zijn niet nieuw. “Toen ik 12 was, won ik een poëzieprijs voor een gedicht met als titel: ‘Suis-je ou ne suis-je pas aux yeux de ces gens là’ (‘Ben ik of ben ik niet in de ogen van die mensen’). Een van de regels was: ‘De mon corps, ils ne voient que les décors. Pour eux, je suis : une religion, une nation, une couleur et puis un pays ! Pourquoi me rejeter alors que j'ai tant à donner ?’ (Van mijn lichaam zien ze alleen het decor. Voor hen ben ik: een godsdienst, een natie, een kleur, en dan een land! Waarom wijzen ze me af, terwijl ik zoveel te beiden heb?) Vandaag ben ik 33 en ik stel me nog altijd diezelfde vragen. Dat is toch verschrikkelijk? Het is echt vermoeiend als je voortdurend moet bewijzen dat je evenveel waard bent als een ander. En ik besef dat ik jammer genoeg niet alleen ben. Mensen worden om tal van redenen gediscrimineerd.”

Ik moest weten of het probleem ligt in “wat ik ben”

We spraken met Samira en met Brussels PVDA-volksvertegenwoordiger Youssef Handichi, die al langer maatregelen vraagt om discriminatie op te sporen en te kunnen straffen.

Waarom hebt u het zo aangepakt?

Samira. Het was een opeenstapeling van dingen, het ene na het andere. Op een bepaald moment begon ik mij af te vragen of ik paranoïde was of dat ik echt onrechtvaardig behandeld werd. Ik wilde de zaken in een objectief kader plaatsen. Ik moest weten of het probleem ligt in “wat ik ben”. Toen die schooldirecteur mijn kandidatuur eruit filterde, had ik een duidelijk antwoord. Als Cécile was ik welkom, als Samira niet. Zo besefte ik dat praktijktesten een sterk wapen tegen discriminatie zijn, want ik kon duidelijk bewijzen dat er wel degelijk sprake was van discriminatie.

Wat ging er door u heen toen het bewijs geleverd was dat u gediscrimineerd wordt?

Samira. Ik was gechoqueerd. Ik trilde over mijn hele lichaam. Maar als snel groeide het besef dat ik iets moest doen. Ik had gewoon op die schooldirecteur kunnen afstappen en hem confronteren met zijn gedrag, maar dat vond ik wat te gemakkelijk. Zo zou hij het gevoel hebben dat hij er, net als zovele anderen, ongestraft mee kan wegkomen. Ik wil hij verantwoording aflegt voor zijn daden. Daarom wilde ik de zaak voor de rechtbank brengen. Om mijn stem te laten horen, maar ook de stem van die vele anderen die dagelijks te maken krijgen met discriminatie.

Er zijn verschillende drempels die mensen tegenhouden om door te zetten. Geld is een eerste drempel

Weet je, in zo’n situatie voel je je in de steek gelaten door de overheid. Alsof je er alleen voor staat. Ik heb de minister van Onderwijs aangeschreven, en ook politieke partijen, maar zij gaven niet thuis of wilden er hun handen niet aan vuil maken. Gelukkig reageerde Brussels parlementslid Youssef Handichi wel, anders was er verder helemaal niks gebeurd. Toen ik Youssef schreef, kreeg ik de volgende dag al antwoord. En samen hebben we nagedacht over een actieplan.

Mensen die het slachtoffer zijn van geweld of discriminatie zouden klacht moeten indienen, maar doen dat vaak niet. Waarom is dat, denkt u?

Samira. Er zijn verschillende drempels die mensen tegenhouden om door te zetten. Geld is een eerste drempel. Voor een zaak als deze betaal je al gauw 5.000 euro ereloon voor een advocaat. Een ander probleem is dat je een advocaat moet vinden die je vertrouwt. Ik wil dat het gerecht erkent dat ik gediscrimineerd werd. Het is duidelijk dat het gerecht niet voor iedereen even toegankelijk is. Op dit ogenblik beschik ik niet over de nodige middelen. Daarom doen we een beroep op de solidariteit van anderen via growfunding, waar iedereen aan kan meedoen volgens de eigen mogelijkheden.

Youssef Handichi. Een andere moeilijkheid is het feit dat je als slachtoffer zelf moet bewijzen dat je werd gediscrimineerd. Dat is heel vaak niet mogelijk. Probeer het maar eens, een ondertekende verklaring vragen, een soort “bewijs van discriminatie”, aan iemand die jou net heeft gediscrimineerd. Ik ben echt onder de indruk van de aanpak van Samira. Maar het is niet normaal dat ze dat allemaal zelf moest doen.

U pleit al heel lang voor een systeem van praktijktesten tegen discriminatie. Wat is dat juist?

Youssef Handichi. Er bestaan wetten tegen discriminatie, maar er is bijna geen enkele manier om die wetten ook te doen toepassen. Het probleem is die rare logica dat je als slachtoffer zelf de discriminatie moet aantonen en dan ook zelf moet instaan voor de hele procedure. Het is dus niet verwonderlijk dat maar een minderheid van de slachtoffers van discriminatie klacht indient. We kunnen al die mensen niet zomaar aan hun lot overlaten.

Met de PVDA hebben we een voorstel uitgewerkt waarbij het Brussels Parlement een dienst voor praktijktesten opricht

De overheid moet proactief optreden door een duidelijk kader vast te leggen en vooral door ook voldoende middelen te voorzien om dat kader af te dwingen. Daarom hebben we met de PVDA een voorstel uitgewerkt waarbij het Brussels Parlement een dienst voor praktijktesten opricht. We stellen voor om inspecteurs in dienst te nemen, die systematisch testen of er discriminatie is op de arbeidsmarkt, op het onderwijs, op de woningmarkt, enzovoort. Zij kunnen dat doen door nepkandidaturen in te dienen met profielen die van elkaar verschillen qua geslacht, afkomst, seksuele geaardheid of elke andere factor van discriminatie. Als een instelling of persoon kiest voor de blanke Belg, wijst dat niet noodzakelijk op discriminatie, maar als dat systematisch gebeurt, dan is er wel sprake van bewezen discriminatie. En dan willen we dat er ook sancties volgen.

Als, bijvoorbeeld, bewezen wordt dat een uitzendbureau als Adecco, dat subsidies krijgt van het Brussels Gewest, er discriminerende praktijken op nahoudt, dan moet er niet alleen een gerechtelijke procedure opgestart worden, maar kan het bedrijf ook ook niet langer subsidies krijgen. En als blijkt dat het bedrijf die praktijken voortzet, dat moet het ook zijn licentie verliezen.

Gaat dat niet wat ver?

Youssef Handichi. Wat te ver gaat, is dat een groot deel van de bevolking niet dezelfde rechten heeft als de anderen, dat ze twee keer zo hard moet knokken voor een plaats voor hun kinderen op school, voor een goede woning, voor een job … Dat is voor de gemeenschap ook een kwestie van weggegooid talent. Een schooldirecteur zou toch de beste leerkrachten moeten willen voor zijn leerlingen? Het afgewezen cv van Samira was duidelijk beter dan dat van “Cécile”.

Zijn praktijktesten echt doeltreffend?

Youssef Handichi. De universiteit van Gent deed een onderzoek naar praktijktesten op de huurwoningmarkt in Gent. De resultaten van dat onderzoek zijn zeer duidelijk: wie een naam of uiterlijke kenmerken heeft die duiden op een vreemde afkomst, heeft één kans op drie om gediscrimineerd te worden. Voor wie ook nog afhankelijk is van een vervangingsinkomen, wordt dat zelfs drie kansen op vier. Het onderzoek werd een paar maanden later herhaald en wat bleek? Het aantal gevallen van discriminatie was gedaald. Dat toont aan dat de maatregel werkt.

Dit zijn toestanden die we vandaag niet meer kunnen aanvaarden

Dit zijn toestanden die we vandaag de dag niet meer kunnen aanvaarden. Daarom dienden we dat voorstel in bij het Brussels parlement. Daarom willen we ook elk initiatief in die zin steunen, zoals wat Samira deed.

Samira. Op vrijdag 25 maart ga ik hierover trouwens getuigen op het colloquium “Discriminatie voorkomen of genezen”, georganiseerd door advocatenbureau Progress Lawyers Network, dat mijn belangen verdedigt. Centraal staan de problemen van discriminatie op de arbeidsmarkt, de huidige stand van zaken op het vlak van wetgeving en vooral de pistes om discriminatie te voorkomen en te genezen.

Dit artikel komt uit het maandblad Solidair van april 2016. Abonnement.