Van wet-Renault tot wet-InBev, hoe werknemers beter beschermd moeten worden

Op 25 januari 2018 kondigde Carrefour een nieuwe herstructurering aan die in heel het land voor beroering zorgde. (Foto Solidair, Antonio Gomez Garcia)

België

22 februari 2018

Alice Bernard

Twintig jaar na de wet-Renault is België nog steeds een van de landen in Europa waar werknemers het makkelijkst ontslagen kunnen worden. AB InBev, Opel, Delhaize, Ford, Caterpillar, ING, Carrefour … ze maken allemaal winst, maar danken toch massaal werknemers af. Al jaren ijvert de PVDA voor een wet-InBev die werknemers een betere bescherming moet bieden bij herstructureringen en beursgerelateerde ontslagen.

Duizenden ontslagen, duizenden gezinnen die hun toekomst zien uiteenspatten. En telkens weer zijn de ministers en de parlementsleden “bezorgd” en voelen ze zich “betrokken” en beloven ze “alles in het werk te stellen om het ergste te voorkomen”. Dat bleek nog maar eens toen Carrefour begin dit jaar plannen voor een nieuwe ontslagronde aankondigde. Maar ditmaal schreef De Standaard dat de PVDA school had gemaakt: “De InBev-wet waarvoor de PVDA reeds in 2010 pleitte, om collectieve ontslagen te bemoeilijken als bedrijven winst maken, lijkt de PS en Groen te inspireren.”¹

Werknemers beter beschermen

Na de schokgolf veroorzaakt door de sluiting van Renault Vilvoorde in februari 1997 kwam er de wet-Renault (zie kader). Maar die wet blijkt vandaag absoluut niet voldoende. Hij verplicht de werkgever wel zijn werknemers te informeren en hun eventuele voorstellen in overweging te nemen, maar het resultaat is niet dwingend.

De wet-Renault moet dus uitgebreid en verbeterd worden om werknemers een betere bescherming te kunnen bieden. Er moeten echte maatregelen genomen worden. En winstgevende bedrijven mogen niet zomaar werknemers ontslaan.

Het idee begon al begin 2010 bij de PVDA te rijpen. De arbeidsmarkt was nog in shock door de herstructureringen bij AB InBev. De groep wilde in Europa 800 jobs schrappen, terwijl het bedrijf zijn aandeelhouders bijna een miljard euro dividenden ging uitkeren en het de volgende concurrentiestrijd wou winnen. Degene die het snelst ontslaat, heeft de meeste kansen om de grootste te worden of te blijven. Achter AB InBev gaan drie van de rijkste aandeelhoudersfamilies van België schuil: de Spoelberch, de Mévius en Vandamme, elk met een gemiddeld fortuin van 4 miljard euro. Een persoonlijk fortuin. Hoe kun je dan verklaren waarom het, in dit geval, de werknemers zijn die het gelag betalen, terwijl families zoals de Spoelberch nog meer dividend binnenrijven?

Peter Mertens, voorzitter van de PVDA, schreef op 28 januari 2010 in La Libre Belgique: “Werknemers mogen geen wegwerpproducten worden, ze moeten integendeel een betere bescherming genieten. Via een nieuwe wet. Een wet-InBev, naar analogie met de wet-Renault. Een wet die winstgevende ondernemingen verbiedt mensen te ontslaan. Zodat bedrijven die winst maken, dividenden uitkeren of reserves opbouwen, niet kunnen overgaan tot collectieve ontslagen. En waar bij niet-naleving van die wet alle overheidssteun, belastingvoordelen en lagere sociale bijdragen onmiddellijk moeten worden terugbetaald. Op die manier kunnen we de industrie en de werkgelegenheid beschermen.”

In diezelfde periode, in februari 2010, kondigde Carrefour de sluiting aan van minstens 23 winkels en het verlies van bijna 1700 jobs in België. Hoewel de groep het jaar daarvoor in België 66 miljoen winst had gemaakt.

Wet-InBev: overheid moet economische motieven voor herstructurering controleren

Op 27 februari 2017, precies twintig jaar na de sluiting van Renault, diende de PVDA een wetsvoorstel in om de procedure voor collectief ontslag te veranderen. De tekst werd opgesteld samen met werknemers en vakbondsafgevaardigden van onder meer InBev en later ook Caterpillar. Het idee dat in 2010 was ontstaan, was tot wasdom gekomen.

Wat houdt dat wetsvoorstel in? In België lijkt de macht van een werkgever om te ontslaan onaantastbaar te zijn, ook al moet die dan eventueel opzegvergoedingen betalen. Er wordt niet gecontroleerd of de economische gronden voor het collectief ontslag ook echt bestaan. In de praktijk houdt niks een bedrijf tegen om over te gaan tot dergelijke ontslagen, zelfs als er geen ernstige motieven voor zijn. Daarom moet de werkgever verplicht worden de economische noodzaak van zijn herstructurerings- of ontslagplan aan te tonen en Forem/Actiris/VDAB moeten nagaan of die economische motieven wel degelijk gegrond zijn. En de directeur van de gewestelijke arbeidsbemiddelingsdienst is degene die zijn akkoord moet geven, hij moet nagaan of het ontslag op basis van de economische redenen die de werkgever aanhaalt al dan niet correct is. In andere landen, zoals Frankrijk, bestaat dat soort procedures al.

Als er winst wordt geboekt door de werkgever (of de groep waartoe de onderneming behoort) of als er dividenden worden uitgekeerd aan de aandeelhouders, mag er geen toelating voor ontslag worden gegeven. En als de werkgever al is overgegaan tot het ontslaan van zijn personeel, dan moet hij die mensen opnieuw in dienst nemen. Bovendien moeten, na wat er in Ford Genk is gebeurd, ook de onderaannemers van het bedrijf dat wil afdanken geïnformeerd worden over welke gevolgen dat collectieve ontslag op hun activiteiten zal hebben. Als de werkgever die wet niet respecteert, moeten er sancties worden voorzien die kunnen gaan van zes maanden tot drie jaar gevangenisstraf.

En toen kwamen Arcelor, Ford, Delhaize, Caterpillar …

Sinds 2010 volgen de grote afvloeiings- en herstructureringsplannen elkaar op en telkens weer botsen ze op dezelfde weerstand bij de arbeiders die eisen dat de jobs behouden blijven. Daarom wil de PVDA de wet-Renault aanpassen.

De wet-InBev van de PVDA leidde tot “Canada Dry-formules” van andere partijen. In november 2014 bijvoorbeeld diende de PS in de Kamer een wetsvoorstel in voor de “invoering van een regeling die beursgerelateerde ontslagen moet ontmoedigen”. De PS stelde dat “in dat geval aan de werknemers die het slachtoffer zijn van een dergelijk ontslag een hoge aanvullende ontslagvergoeding moet worden toegekend (gelijk aan zes maanden loon)”. Toen in september 2016 Caterpillar de sluiting aankondigde, diende Ecolo/Groen eveneens een wetsvoorstel in om “de ondernemingen die beslissen over te gaan tot collectief ontslag te verplichten voor een parlement te verschijnen als dat orgaan daarom verzoekt om de vertegenwoordigers van de burgers te informeren over de redenen van die beslissing”.

Dat alles kon het banenverlies duidelijk niet stoppen, maar toen de groep Carrefour op 25 januari een nieuwe herstructurering aankondigde, zorgde dat opnieuw voor algemene onrust in het land en de uiteenlopende politieke reacties waren duidelijk geïnspireerd op het wetsvoorstel van de PVDA. De PS liet immers doorschemeren dat ze een wetsvoorstel had ingediend dat beursgenoteerde bedrijven verbiedt te ontslaan. Kristof Calvo (Groen) verklaarde op de radio dat “we komaf moeten maken met zulke ontslagen bij winstgevende bedrijven”.² Wat de traditionele partijen enkele jaren geleden nog weghoonden, schuiven sommige van die partijen vandaag zelf naar voren. De sociale woede heeft sporen nagelaten en voor een mentaliteitswijziging gezorgd.

De wet-Renault

De procedure-Renault verplicht de onderneming die een collectief ontslag plant of aankondigt overleg te organiseren tussen de directie en de vertegenwoordigers van de werknemers. De directie moet de vakbondsorganisaties informatie verstrekken over de motieven van het collectieve ontslag en moet antwoord geven op al hun vragen en ingaan op al hun verzoeken om informatie. De vakbonden stellen alternatieve oplossingen voor om het aantal ontslagen in te perken of de plannen voor collectief ontslag zelfs definitief een halt toe te roepen (dat is tot nu slechts één keer voorgekomen, bij de herstructurering van Volkswagen Vorst). Na afloop van het overleg, en indien de onderneming bij haar beslissing blijft om het bedrijf te sluiten of te herstructureren, moet er gesproken worden over de voorwaarden van een sociaal plan (naakte ontslagen, vrijwillige vertrekken, pensioneringen of brugpensioneringen…).

1 ‘InBev-wet’ maakt school, De Standaard, 27 januari 2018
2 idem

Reageren op dit artikel? Mail naar redactie@solidair.org.

“Iedereen twee jaar langer werken? We denken er niet aan!”

De regering van Emmanuel Macron wil de pensioenleeftijd optrekken en het pensioenbedrag verlagen. De werkende klasse gaat de strijd aan en organiseert zich in de grootste sociale beweging van de afgelopen dertig jaar. Catherine Perret (CGT) geeft tekst en uitleg.