Spiegeltje spiegeltje aan de wand, wat leert Corona ons over een land? Stresstest voor de VS en China.

De coronapandemie is de ernstigste gezondheidscrisis uit de recente wereldgeschiedenis. De aanpak ervan leert ons heel veel over een land? . Niet alleen over zijn gezondheidszorg, maar ook over hoe het land georganiseerd is, wat de prioriteiten zijn, hoe efficiënt het beleid is, … Covid-19 is dus een keiharde stresstest. We passen die test toe op de twee grootmachten van dit moment: China en de VS.

De aanpak van de VS

Eerst de beurzen, niet de gezondheid

Half januari werd in de VS de eerste coronapatiënt gediagnosticeerd. Een week voordien was de directeur van het Center for Disease Control and Prevention gecontacteerd door zijn Chinese collega over de uitbraak van vreemde longontstekingen. Het was toen al duidelijk dat het virus bij verspreiding ook in de VS epidemische vormen zou aannemen. De berichten uit China en andere Aziatische landen waren onrustwekkend.

Toch nam de regering in Washington deze bedreiging niet ernstig. Op 10 februari verkondigde Trump doodleuk dat het virus vanzelf zou verdwijnen als het warmer zou worden. Pas toen de beurzen op 12 maart een diepe duik namen, begon men wakker te schieten. Bepaalde staten verboden massa-evenementen, sloten de scholen of legden regels op van “veilige afstand” (social distancing). In andere staten waren massabijeenkomsten nog steeds toegelaten, zoals Spring Break in Miami of drukbezochte sportwedstrijden.

Op 22 maart werd een lockdown afgekondigd voor een derde van de bevolking. Op dat moment waren er al meer dan 25.000 bevestigde besmettingen. Ter vergelijking, in China gebeurde dat na 548 besmettingen en in België na 559 besmettingen. In heel de periode vooraf werd er ook nauwelijks getest. Daardoor gingen kostbare weken verloren om besmette mensen op te sporen en in quarantaine te plaatsen, om zo de epidemie in de kiem te smoren.

Vanwaar die trage reactie?

Trump heeft tot het laatste moment geprobeerd om de belangen van de grote kapitaalgroepen veilig te stellen, desnoods ten koste van de preventie en de bescherming van de bevolking. Hij wilde daarom zo veel en zo lang mogelijk maatregelen als “veilige afstand” vermijden, laat staan dat hij een lockdown zou invoeren. Hij ging fel tekeer tegen gouverneurs van staten die zo’n maatregelen hadden genomen: “We kunnen geen remedie hebben die erger is dan het probleem.” Daarmee zei Trump hardop wat velen uit de economische elite, ook in eigen land, stilletjes dachten. Dominic Cummings, hoofdadviseur van Boris Johnson vertolkte die visie op de meest onverbloemde manier: “Bescherm de economie en als dat betekent dat sommige gepensioneerden sterven, dan is dat jammer.”

Trump heeft tot het laatste moment geprobeerd om de belangen van de grote kapitaalgroepen veilig te stellen

Er is nog een tweede reden voor de trage reactie. De regering Trump heeft uit besparingsoverwegingen de capaciteit om epidemieën te bestrijden in zijn land sterk verminderd, om niet te zeggen afgebroken. Nochtans had Obama in 2014 gewaarschuwd dat er binnen de 5 à tien jaar een pandemie kon uitbreken en dat de VS zich daarop moesten voorbereiden. Trump sloeg die waarschuwing in de wind. In 2018 doekte hij de dienst op die zich binnen de Nationale Veiligheidsraad bezighoudt met pandemieën. Daarnaast verminderde hij de middelen van het instituut dat zich in de VS bezighoudt met de bestrijding van epidemieën, de Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Enkele maanden vóór de uitbraak van de pandemie werd de afdeling van CDC in China gesloten, waardoor de VS afgesloten werd van levensbelangrijke informatie op het moment van de uitbraak. Zelfs toen de epidemie al volop aan het woeden was heeft Trump de middelen van de CDC nog verder teruggeschroefd.

Falende gezondheidszorg

De VS besteden 17 procent van hun bnp aan gezondheidszorg, dat is de helft meer dan wat de meeste rijke landen besteden en meer dan driemaal zoveel dan China. Toch waren ze totaal onvoorbereid op deze epidemie. Begin maart had het land amper 1 procent van de mondmaskers die het zou nodig hebben voor de bestrijding van het virus. Bij de uitbraak van de epidemie was er ook een schrijnend tekort aan beademingsapparaten, testkits en zelfs thermometers.

Maar het gaat veel dieper dan dat. Het is een structureel probleem, niet enkel te wijten aan het beleid van Trump. De gezondheidszorg in de VS is volledig geprivatiseerd en is een echte centengeneeskunde. Rijke mensen kunnen zich een uitstekende behandeling permitteren.

De gezondheidszorg in de VS is volledig geprivatiseerd en is een echte centengeneeskunde

Daartegenover staat dat één op vijf van de inwoners geen of een zeer slechte ziekteverzekering heeft. Zij moeten het stellen met minderwaardige zorg of kunnen zich belangrijke medische ingrepen zelfs niet veroorloven. Als gevolg van de coronacrisis zijn al meer dan tien miljoen mensen werkloos geworden. Zij verliezen automatisch hun ziekteverzekering.

Derde wereldtoestanden

De gevolgen van dit falend beleid zijn dramatisch. In het rijkste land ter wereld beconcurreren lokale ambtenaren en dokters elkaar om mondmaskers, beademingsapparaten en zelfs thermometers te bemachtigen. Omwille van de schaarste betalen hospitalen tot 20 keer de normale prijs voor het materiaal, als ze het al te pakken krijgen.

In het land dat jaarlijks honderden miljarden dollars uitgeeft aan bewapening, maken verpleegkundigen geïmproviseerde maskers met koffiefilters en zien ze zich gedwongen om gekleed in vuilniszakken en poncho’s te gaan werken. In bepaalde hospitalen is er een acuut tekort aan beademingstoestellen en beschermingsmateriaal voor het medisch personeel. Het levert hier en daar apocalyptische taferelen op. In New York worden vandaag veldhospitalen opgetrokken en worden de vele doden begraven in een massagraf.

In New York worden vandaag veldhospitalen opgetrokken en worden de vele doden begraven in een massagraf

Anders dan China is de VS er niet in geslaagd om de epidemie te beperken tot één regio. Op dit moment is de VS koploper in de wereld met meer dan 1,7 miljoen besmettingen en 100.572 doden. Trump verklaarde dat ze “goed werk zullen geleverd hebben” als ze het aantal slachtoffers kunnen beperken tot tussen 100.000 en 200.000.

Voor een land met de grootste economie en de meest geavanceerde medische technologie ter wereld kan je dit niet anders noemen dan een totale mislukking, zowel medisch als sociaal. De imagoschade is niet te overzien. Martin Wolf, chief economist van Financial Times windt er geen doekjes om: “De VS verliest zijn reputatie van elementaire competentie.”

De aanpak van China

Drastische maatregelen

Voor zover we nu weten is het virus ontstaan in de stad Wuhan, een stad met 11 miljoen inwoners. In de beginfase wisten de lokale overheden niet goed wat er aan de hand was en hebben ze de ernst onderschat. Een oogarts die aan de alarmbel trok en die later aan de ziekte is overleden, werd zelfs berispt. Dat was pijnlijk en volledig fout. Postuum is zijn naam gezuiverd en werden de lokale verantwoordelijken daarvoor ontslagen.

Dat was de prille beginfase, toen men nog in het duister tastte. Maar toen duidelijk werd dat men te maken had met een nieuw en agressief virus, schakelde de centrale regering in Beijing direct naar de hoogste versnelling. Covid-19 werd op 7 januari geïdentificeerd. Er waren toen nog geen doden. De eerste coronadode viel pas vier dagen later. Op 20 januari werd het virus geclassificeerd als een ernstige besmetting die een epidemie kan veroorzaken. Drie dagen later werd de miljoenenstad Wuhan op slot gedaan, een dag later gevolgd door nog 15 andere Chinese steden.

Die drastische lockdown was een correcte beslissing. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) verklaarde na een bezoek aan China begin februari: “China's gedurfde aanpak om de snelle verspreiding van dit nieuwe virus in te dammen, heeft het verloop van een snel escalerende en dodelijke epidemie veranderd.”

De grote middelen

De grote middelen werden ingezet om het aantal slachtoffers zo laag mogelijk te houden. Vanuit de rest van het land werden 40.000 dokters en verpleegkundigen overgebracht naar de provincie Hubei, het epicentrum van de epidemie. Een goede 3.000 bedrijven in heel het land, gaande van automobielproducenten, textielbedrijven tot farmareuzen, stemden hun bedrijfsactiviteit tijdelijk af op het maken van gezichtsmaskers, beschermende kledij, desinfectiemiddelen, thermometers en medische apparatuur. De Chinese overheid voerde de fabricage van mondmaskers fors op. Op 2 maart produceerde China meer dan 200 miljoen maskers per dag, dat is 20 keer zoveel als een maand voordien.

Op 2 maart produceerde China meer dan 200 miljoen maskers per dag, 20 keer zoveel als een maand voordien

Voor het opsporen en het behandelen van de ziekte maken de Chinese dokters gebruik van de nieuwste technologieën. Om een snellere diagnose te krijgen gebruiken ze Artificiële Intelligentie en om de epidemie en het verloop ervan sneller en beter in kaart te brengen doet men een beroep op Big Data (het verwerken van bijzonder veel gegevens door “supercomputers” ). Robots helpen mee de ziekenhuizen te ontsmetten.

Mobilisatie van de bevolking

Om een quarantaine te doen slagen, is de medewerking van de bevolking essentieel. Onder het motto “in de strijd tegen het virus zijn we maar zo sterk als onze zwakste schakels” liet de Chinese overheid weinig aan het toeval over. Via leuzen op grote reclameborden, luidsprekers op straat, radio- en tv-shows, krantenartikels en talloze filmpjes op de sociale media, maakte men de Chinezen bewust van de risico’s van het virus en legde men uit hoe ze er best mee omgingen.

Maar het zijn vooral de wijkcomités die ervoor zorgen dat alles goed verloopt. Men kan zich veel vragen stellen bij de werking van die comités, maar volgens een reportage van NRC Handelsblad verrichten ze in elk geval uitstekend werk bij de indamming van de epidemie. “Voor de bestrijding van Covid-19 kunnen de comitéleden nu gezien worden als een ware zegen. Leden van het comité kloppen onaangekondigd op de deur om te controleren of iedereen wel in de wijk mag zijn. Ze kennen de buurtbewoners goed. De comités vallen onder een soort stadsdeelraden. Die voorzien ze van mondkapjes, jassen, tenten, thermometers en affiches.”

Een arts van de WHO beschrijft deze grote sociale mobilisatie als een krachttoer en succesverhaal: “De Chinezen zijn gemobiliseerd als in een oorlog. Ze zagen zichzelf echt in de frontlinie om de rest van China en de wereld te beschermen.” De Chinezen zien het als een “langdurige oorlog”. Volgens Zhang Whenhong, een van de bekendste Chinese deskundigen op het gebied van epidemieën, blijven de mensen in het binnenland afstand houden, blijven ze mondmaskers dragen in het openbaar en wassen ze regelmatig de handen.

Een ramp vermeden

De epidemie brak uit in de stad Wuhan. China heeft kunnen vermijden dat het virus zich over heel het land verspreidde. Dat zou een echte catastrofe geweest zijn. In India bijvoorbeeld verwacht men 1 à 2 miljoen coronadoden. In China zijn volgens officiële cijfers 4.634 coronadoden geteld. Dat aantal is per inwoner vergelijkbaar met landen uit de regio als Japan, Zuid-Korea of Indonesië. Volgens het gerenommeerde instituut Science Daily heeft de Chinese aanpak 700.000 besmettingen voorkomen. De WHO beschrijft de Chinese aanpak als “misschien wel de meest ambitieuze, flexibele en agressieve ziektebestrijding uit de geschiedenis”.

“De respons van de Chinese regering op de epidemie was enorm en verdient grote waardering voor dat antwoord en de transparantie waarmee ze dit heeft aangepakt”, zegt de WHO

Volgens Michael Ryan, topman van de WHO was “de respons van de Chinese regering op de epidemie enorm en verdient ze grote waardering voor dat antwoord en voor de transparantie waarmee ze dit heeft aangepakt”. Andere landen kunnen lessen trekken uit de Chinese aanpak, maar het prestigieuze medische tijdschrift The Lancet twijfelt eraan of dit zal gebeuren: “Hoewel andere landen de “command-and-control” aanpak van China niet hebben, zijn er belangrijke lessen die presidenten en premiers kunnen leren uit de ervaring van China. Het ziet er naar uit dat die lessen niet getrokken zijn.”

Met de voeten vooruit

Het contrast tussen de twee grootmachten is groot. China kreeg de epidemie redelijk snel onder controle en kon het aantal slachtoffers heel sterk beperken. Op dit moment biedt het hulp en advies aan 120 landen. De aanpak van Washington daarentegen is rampzalig. De VS stevenen af op een record aantal doden. Hun prestige heeft een enorme deuk gekregen.

Om de aandacht van die blamage af te leiden en de woede bij de bevolking te kanaliseren, richten opiniemakers en politici hun pijlen dan maar op China. Trump had het aanvankelijk over het “Chinavirus”. Geruchten worden verspreid dat het virus afkomstig zou zijn uit een Chinees labo. Een geliefkoosd thema is het betwisten van de officiële cijfers uit China. Omdat de Chinese aanpak geprezen werd door de WHO, moet ook die instelling eraan geloven. Uitgerekend op het moment dat de wereld de WHO meer dan ooit nodig heeft, wil Trump de bijdrage aan die organisatie zelfs stopzetten.

Die moddercampagne, gebaseerd op valse geruchten en fake news, wordt in ons land gretig overgenomen door het Vlaams Belang en de N-VA. China, de WHO en experts als Marc Van Ranst, worden in één grote zak gestoken en gezien als de bron van alle kwaad. In de VS schijnt die strategie alvast te werken. 58 procent van de VS-burgers stelt China verantwoordelijk voor de uitbraak van de epidemie in hun land, terwijl maar 42 procent de verantwoordelijkheid legt bij de eigen regering.

Maar er is nog een andere reden voor het China-bashen. De VS zijn een neergaande grootmacht. Hun dominantie op het vlak van technologie, de industrieën van de toekomst en de bewapening, wordt meer en meer bedreigd door China. Washington doet er alles aan om dat te vermijden en probeert daarom de economische en technologische opgang van China tegen te gaan. Door de Chinezen in een slecht daglicht te stellen, maakt men het grote publiek klaar voor een stevige handelsoorlog of wie weet erger. Vandaag is meer dan 80 procent van de VS-burgers voorstander van een grootschalige handelsoorlog met China.

Conclusies uit de stresstest

De stresstest die we toepasten op beide landen laat ons toe een aantal besluiten te trekken.

Welke mening je ook moge hebben over China op andere gebieden, op het vlak van de bestrijding van het coronavirus kan je er niet omheen, dat het land een zeer ernstige medische crisis efficiënt wist aan te pakken. De Chinese maatschappij is zo opgebouwd dat de overheid zeer snel enorm veel middelen kan inzetten en ook de bevolking daarbij weet te betrekken. Het medisch wetenschappelijk tijdschrift The Lancet zegt daarover: “Het succes van China berust grotendeels op een sterk overheidssysteem dat het in tijden van dreiging kan mobiliseren, gecombineerd met de bereidwillige instemming van het Chinese volk om strikte gezondheidsprocedures te gehoorzamen.”

Door de Chinezen in een slecht daglicht te stellen, maakt men het grote publiek klaar voor een stevige handelsoorlog of wie weet erger

De VS is het rijkste land van de wereld. Met een bnp per inwoner viermaal zo hoog als dat van China, zou je mogen verwachten dat het land de epidemie minstens zo goed zou aanpakken. We zien het tegenovergestelde. De aanpak van de VS maakt in elk geval duidelijk dat volksgezondheid daar geen prioriteit is. Op de eerste plaats komt de maximale winst van de grote kapitaalgroepen, de rest is daaraan ondergeschikt. De overheid werkt in dienst van die groepen. In China is het net omgekeerd. Daar staan de grote economische spelers onder controle van de overheid.

Het frappante is nu dat om een eventuele economische crisis af te wenden, de overheid in de VS net zoals bij de crisis van 2008 overweegt om typisch “socialistische” maatregelen te nemen: het aansturen van bedrijven om strategische reserves aan te leggen, het pompen van massa’s geld in de economie, het massaal opkopen van aandelen van bedreigde firma’s (om te verhinderen dat ze door buitenlands kapitaal worden ingepikt) tot en met het nationaliseren van hele sectoren. Volgens de Wallstreet Journal zijn de huidige stimulerende maatregelen “de grootste stap op weg naar een centraal geplande economie die Amerika ooit heeft gezet”. Laura, een doctoraatsstudente uit Seattle, merkt daarover gevat op: “Ik ken niet veel van economie, maar één ding is voor mij wel duidelijk: dit is hét moment om serieuze veranderingen af te dwingen. Als het kapitalisme om de tien jaar door het socialisme gered moet worden, dat is het toch duidelijk dat het niet werkt.”