Sofie Merckx over Geneeskunde voor het Volk: "Wij eisen het recht op gezondheid in een gezonde samenleving"

Als de populariteit van de PVDA vandaag sterk groeit, dan is dat zeker en vast ook te danken aan de jarenlange inzet van Geneeskunde voor het Volk (GVHV). "Wij kijken verder dan de ziekte van onze patiënten”, zegt Sofie Merckx, “wij proberen in te grijpen in de factoren die er de oorzaak van zijn.” Sofie Merckx is al 17 jaar huisarts bij Geneeskunde voor het Volk Marcinelle en gemeenteraadslid voor de PVDA in Charleroi.

Wat is Geneeskunde voor het Volk?

Geneeskunde voor het volk is een netwerk van 11 medische groepspraktijken, gesticht door de PVDA. De eerste groepspraktijk kwam er in Hoboken en werd opgericht door Kris Merckx, vader van Sofie en stichter van GVHV.

De groepspraktijken van GVHV zijn eerstelijns gezondheidscentra. De patiënten die er ingeschreven zijn, genieten er gratis medische zorgen. Daarnaast worden er ook andere diensten en activiteiten aangeboden (psychologische en sociale hulp, dieetadvies, turnlessen, praatgroepen, ...).

De groepspraktijken zijn ook sociale centra verbonden aan de PVDA. Ze werken aan de verbetering van de levensomstandigheden van de patiënten. 

 

Wat is er zo bijzonder aan de groepspraktijken?

Sofie Merckx. Als je in een groepspraktijk van GVHV binnenstapt, wordt je, dankzij het forfaitair systeem, verzorgd zonder dat je iets moet betalen. Je hebt eigenlijk een soort "abonnement" op de raadplegingen bij de huisarts en de verzorging door een verpleegster of een kinesist. De groepspraktijk ontvangt voor elke ingeschreven patiënt een maandelijks bedrag. Dat stemt overeen met wat de ziekteverzekering gemiddeld maandelijks terugbetaalt aan patiënten van huisartsen, verpleegsters en kinesisten, rekening houdend met hun statuut bij hun mutualiteit. Naast Geneeskunde voor het Volk zijn er nog veel huisartsen en groepspraktijken die met dit systeem werken.

Het recht om "gratis" geneeskunde te beoefenen werd maar bekomen door een jarenlange strijd

Maar dat is natuurlijk allemaal niet vanzelfsprekend. Het recht om "gratis" geneeskunde te beoefenen werd maar bekomen door een jarenlange strijd.

Toen de eerste artsen voor het volk, zoals mijn vader, hun ideeën wilden omzetten in de praktijk en geneeskunde wilde verstrekken zonder de patiënt een supplement te doen betalen, werd dat niet gewaardeerd. De conservatieve artsen, gesteund door de Orde van Geneesheren, probeerden die jonge idealisten tot de orde te roepen. Ze hebben moeten vechten om hun ideeën in praktijk te brengen.

Zij beslisten om medische zorgen te verstrekken aan mensen in arbeiderswijken en steunden hun sociale strijd, zoals die tegen de sluiting van de scheepswerven van Cockerill of tegen de luchtvervuiling door de metallurgie in Hoboken. Daar ben ik geboren, als dochter van een van de dokters die met dit werk begonnen is. Met de steun van vrienden en patiënten hebben zij hun werk verder gezet.

Geneeskunde voor het Volk verbindt uitdrukkelijk gezondheid en politiek. Waarom?

Sofie Merckx. Alles spruit voort uit onze visie op gezondheid. Wij eisen "het recht op gezondheid in een gezonde samenleving". Veel ziektes vinden hun oorsprong in hoe de maatschappij functioneert, in de leef- of werkomstandigheden. In onze dagelijkse praktijk zijn de voorbeelden daarvan legio. Ik denk bijvoorbeeld aan herhaalde bronchitis ten gevolge van slechte woonomstandigheden, maar ook aan rugpijnen als gevolg van zwaar lichamelijk werk, aan de burn-outs, de stress ... Als zorgverstrekkers bij GVHV kijken we verder dan de ziekte en proberen we in te grijpen op de factoren die er de oorzaak van zijn.

Om als arts efficiënt te zijn, is een band leggen tussen geneeskunde en sociaal-politiek een meerwaarde, anders wordt het mogelijks dweilen met de kraan open

Ik probeer bijvoorbeeld ook werklozen te helpen die aan een depressie lijden. Maar ondertussen zorgt het systeem, dat geleid wordt door winstbejag, ervoor dat er steeds nieuwe werklozen bijkomen. Om als arts efficiënt te zijn, is het leggen van een band tussen geneeskunde en sociaal-politiek engagement een meerwaarde, anders wordt het mogelijks dweilen met de kraan open.

Deze visie op geneeskunde wordt niet alleen bij Geneeskunde voor het Volk toegepast. Veel progressieve geneesheren en verplegers delen die. De Wereldgezondheidsorganisatie doet opmerkelijk werk op het gebied van wat zij sociale gezondheidsongelijkheid noemt. Ze zegt uitdrukkelijk dat het bestrijden van de ongelijkheid essentieel is om de globale  gezondheid van mensen te verbeteren. Daarom nemen wij bijvoorbeeld deel aan vakbondsmobilisaties voor fatsoenlijk werk en inkomen.  Daarom ageren wij collectief op problemen die verband houden met de gezondheid of die de mensen meer algemeen zorgen baren. Ik denk bijvoorbeeld aan de strijd tegen de luchtvervuiling met betrekking tot de Antwerpse ringring, waarin GVHV erg actief is. De patiënten worden uitgenodigd om deel te nemen aan de strijd, als ze dat willen natuurlijk.

Op die manier hebben we al mooie overwinningen behaald. In Hoboken bijvoorbeeld ontdekten we dat heel wat kinderen en arbeiders hoge concentraties lood in hun bloed hadden. Na een strijd die verschillende jaren duurde, werd het bedrijf dat voor deze vergiftiging verantwoordelijk was, gedwongen te investeren om de looduitstoot te verminderen.
 

Er wordt gezegd dat u de ontreddering van de patiënten misbruikt om met hen over politiek te praten.

Sofie Merckx. Patiënten zijn geen schapen, hé! Het zijn volwaardige personen die kritisch kunnen nadenken.

In plaats van onze patiënten van ons afhankelijk te maken, stimuleren we hen om hun lot zelf in handen te nemen en deel te nemen aan de collectieve strijd. Dat heet empowerment

Onze visie op de relatie arts-patiënt is niet paternalistisch, maar emancipatorisch. Ik heb zelf in de sociale woningen van de Cité in Marcinelle gewoond. Toen wij huurders waren, hebben wij acties gevoerd tegen het brandgevaar in onze appartementen. Vandaag, als gemeenteraadslid, zijn de sociale woningen een van mijn stokpaardjes. Er is een sterke band tussen ons en onze patiënten. We komen elkaar tegen in de strijd, we voeren die soms samen. Het verlangen om te strijden voor een meer rechtvaardige maatschappij verenigt ons.

Als ik deelneem aan debatten op de televisie en tussenkom over de prijs van medicamenten of de toegankelijkheid van de zorg, zeggen veel patiënten me: "Je hebt ons goed verdedigd, Sofie, bedankt!"

Vaak komen mensen zelf met verhalen en vragen ons om samen met hen actie te voeren. In plaats van onze patiënten van ons afhankelijk te maken, stimuleren we hen om hun lot zelf in handen te nemen en deel te nemen aan de collectieve strijd. De mensen zijn de motor van verandering. Dat heet empowerment.

Als de minister van Gezondheid beslist om essentiële behandelingen minder terug te betalen, nodigen we onze patiënten uit om haar boodschappen te sturen. Veel van hen hebben ons hun verhaal geschreven en zijn blij dat wij hen helpen om hun stem te laten horen.

Dat stemt trouwens overeen met de visie van de PVDA hierover. Tijdens ons laatste congres verklaarden we: "Wij zeggen niet 'wij zullen dat voor u oplossen'. Wij zijn geen cliëntelistische organisatie die belooft snel voor een job te zorgen of een sociale woning of een ander voordeel, in ruil voor een stem of een lidkaart. De PVDA is anders. Wij zeggen: ‘Neem uw lot in handen, organiseer u, studeer en (in)formeer u, mobiliseer u.’ De essentiële veranderingen die nodig zijn, kunnen enkel worden bereikt door een omvangrijke sociale strijd en we nodigen iedereen uit hier bewust aan deel te nemen."

Yvan Mayeur (PS), burgemeester van Brussel, zei dat "politiek en geneeskunde verbinden onaanvaardbaar is". Wat vind u daarvan?

Sofie Merckx. Het is vreemd die kritiek te horen van een socialist. Ik heb de indruk dat meneer Mayeur de geschiedenis van de stichters van de arbeidersbeweging in België vergeten is.  

Werken aan de ontwikkeling van het bewustzijn en de mobilisatie is de plicht van alle sociale organisaties die de sociale verworvenheden willen ontwikkelen

De sociale zekerheid, betaald verlof, de inperking van de arbeidstijd, de veiligheidsorganismen op het werk, gratis onderwijs, stemrecht ... Niets kwam uit de hemel vallen. Al die rechten zijn het resultaat van sociale en democratische strijd. Het zijn sociale veroveringen, de vrucht van mobilisatie van de mensen. En om die veroveringen in de wacht te slepen, was een hoge graad van bewustzijn en een brede sociale mobilisatie van de bevolking nodig. Werken aan de ontwikkeling van dat bewustzijn en die mobilisatie is de plicht van alle sociale organisaties die de sociale verworvenheden willen ontwikkelen.  

Het is dat werk waar mensen als Mayeur mee gestopt zijn. Deze visie op verandering maakte deel uit van het DNA van de vele stichters van de arbeidersbeweging in België. Een van hen was César de Paepe, arts, volksvertegenwoordiger voor de BWP (Belgische Werkliedenpartij), man van de strijd ... In 1990 herdachten de Socialistische mutualiteiten de 100ste verjaardag van zijn dood met een brochure en een tentoonstelling. Bij die gelegenheid stond te lezen in Le Soir: "Naast politiek militant en vrijdenker, vindt men in hem de man die zijn dagelijks leven wil doen samenvallen met zijn ideaal. César De Paepe, dokter van de armen, is geen idealisering van het personage. Ondanks de weigering van de Commission des hospices de Bruxelles (voorloper van het OCMW) om hem aan te werven, wijdt César De Paepe zich aan de dienst aan de armen: hij werkte vaak gratis en betaalde zelf hun medicamenten. Hij verwaarloosde daarbij zijn eigen gezondheid en stierf aan tuberculose. Zijn opvatting over sociale gezondheidszorg blijft een inspiratiebron voor de mutualistische beweging en is de tegenpool van de ontaarding in marktgeneeskunde waarvan dokter Wynen (voorzitter van een artsensyndicaat ten tijde van de redactie van dit artikel n.v.d.r.) de voortrekker was. Voor César De Paepe was recht op gezondheid essentieel en situeert het zich in een veel bredere context van sociale emancipatie." Je zou de dagelijkse inzet van de teams van Geneeskunde voor het Volk niet beter kunnen omschrijven.

Waarom precies die band met de PVDA?

Sofie Merckx. Geneeskunde voor het Volk werd opgericht door militanten van de PVDA. Dagelijks worden 25.000 patiënten door de teams van GVHV verzorgd, zonder dat het hen iets kost. "Recht op gezondheid" krijgt hier zijn volle betekenis. Wij realiseren dagelijks in het klein wat we in het groot zouden willen zien.

Dagelijks worden 25.000 patiënten door GVHV verzorgd, zonder dat het hen iets kost. Wij realiseren dagelijks in het klein wat we in het groot zouden willen zien

Er is de toegankelijkheid van de zorg, maar er zijn ook dokters die in een multidisciplinair team werken, aan een bescheiden loon, ver van sommige artsen die exuberante honoraria vragen en die gezondheid als een business beschouwen. De PVDA toont zo ook dat het geen partij van woorden is, maar een partij die in staat is concrete zaken te realiseren: wij vechten niet alleen voor gratis verzorging, wij brengen dat ook in praktijk.

De PVDA is er altijd geweest om GVHV te steunen. Ik denk aan de eerste gevechten die onze pioniers gevoerd hebben tegen de Orde van Geneesheren. Een organisatie die achter je staat met een organisatie- en mobilisatiekracht, dat heeft ons geholpen om stand te houden doorheen meer dan één moeilijk moment. Zoals men zegt: "Je kan een vinger breken, maar niet de vingers die een vuist maken".

Wat vinden de patiënten van die band met de PVDA? Stoort hen dat niet?

Sofie Merckx. Wij zijn daarover zeer open. Wij lichten de patiënten van bij het begin in over die band. Een recente enquête in onze groepspraktijk in Deurne toonde aan dat 90% van de patiënten weet dat GVHV een band heeft met de PVDA en 89% vindt het positief dat we strijd voeren, bijvoorbeeld om de prijzen van de geneesmiddelen te doen dalen of voor betere werkomstandigheden. De laatste weken hebben heel veel patiënten mij gezegd: "Maar wij praten toch niet over politiek?" Nochtans hadden we het over hun leef- en werkomstandigheden, de prijs van de medicamenten ... Veel mensen walgen van "de politiek", maar onze manier om die kwesties aan te snijden, wordt globaal als positief ervaren.

Er wordt ook gezegd dat de patiënten verplicht zijn om akkoord te zijn met de PVDA vooraleer ze verzorgd worden ...

Sofie Merckx. Dat is absoluut onwaar. In iedere groepspraktijk is een aantal mensen ingeschreven dat overeenstemt met de draagkracht van het medisch team ter plaatse. Ongeveer 2% van onze patiënten zijn lid van de PVDA. Globaal vertegenwoordigen onze patiënten het ganse scala van religie, sociale categorie en politieke overtuiging dat men bij de bevolking aantreft. Wij tellen onder onze patiënten overigens verschillende gemeentelijke mandatarissen van andere politieke partijen.

Er zijn ook anonieme getuigenissen die GVHV ervan beschuldigen het medisch geheim niet te respecteren en de dossiers van de patiënten te gebruiken voor politieke doeleinden.

Onze groepspraktijken zijn stageplaatsen die op prijs gesteld worden door jonge dokters

Sofie Merckx. Die beschuldiging is vals en lasterlijk. Het medisch geheim wordt beschermd door een strafwet. In de 45 jaar van ons bestaan werd geen enkele klacht neergelegd tegen een van onze groepspraktijken. Voor GVHV is het respect voor het medisch geheim absoluut. Alle medewerkers die toegang hebben tot medische gegevens moeten dat respecteren op straffe van onmiddellijk ontslag. De bepalingen in verband met het beroepsgeheim staan vermeld in het werkreglement. Wij besteden daar veel aandacht aan. Het geïnformatiseerd medisch dossier heeft overigens verschillende toegangsniveaus. De medische gegevens worden alleen geconsulteerd door de artsen en de verplegers. Geen enkele medische informatie wordt meegedeeld aan de PVDA.

Wij worden gefinancierd door het RIZIV, door de sociale zekerheid, bij wie wij rekenschap moeten afleggen. Verschillende dokters zijn stagebegeleiders, erkend door de universiteiten van ons land. Onze groepspraktijken zijn stageplaatsen die gegeerd worden door jonge dokters. Wij zijn erkende opleidingscentra voor huisartsen. Dat al 40 jaar, en nooit werd er ook maar één klacht neergelegd.