Rode Driehoek: de arbeidersstrijd en het antifascistisch symbool

De voorbije weken haalden heel wat mensen een rode driehoek boven om hun afkeer voor extreemrechts te tonen. De rode driehoek is het symbool van het antifascisme sinds de nazi’s hun politieke gevangenen in de kampen dwongen dit te dragen. Maar het symbool dateert van veel vroeger …

Heel wat landen in Europa kenden een opstoot van extreemrechts. Ook in België, waar Vlaams Belang een van de grote winnaars van de verkiezingen was. Heel wat volksvertegenwoordigers droegen dan ook een Rode Driehoek bij de eedaflegging in de Kamer. Daarmee protesteerden ze tegen de intrede van zoveel verkozenen van het Vlaams Belang. De rode driehoek is het symbool van de strijd tegen het fascisme. Maar de oorsprong van dit symbool is veel ouder dan de jaren ’30 van de vorige eeuw.

1 Mei, achturendag

1889. Overal in Europa en in de VS zijn de arbeidsbewegingen druk bezig met zich organiseren. De Tweede Internationale, die de socialistische en arbeiderspartijen verenigt, beslist dat er het volgende jaar op 1 mei zou betoogd worden voor de achturendag. Het succes was enorm. Alleen al in België gingen 150.000 arbeiders in staking. Kort daarna besliste de Tweede Internationale om die datum uit te roepen tot een wereldwijde actiedag. Het Feest van de Arbeid was geboren.

Op 1 Mei van 1890 dragen linkse militanten een rode driehoek. De Gazette de Liège van 25 april 1890 (de krant van katholiek reactionair rechts): “1 Mei. Tienduizend affiches zullen worden uitgehangen in Parijs. Ze worden gedrukt op rood papier. Bovenaan staat: Feest van de Arbeid. Een delegatie zal de petitie van de syndicale kamers en van de socialistische fracties van Frankrijk op die 1 mei bij de Kamer van Volksvertegenwoordigers indienen. De delegatie vertrekt op de Place de la Concorde om 2 u in de namiddag. Het insigne dat de manifestanten zullen dragen is een lederen rode driehoek, waarbinnen deze inscriptie staat: ‘1 Mei, 8 uren arbeid’.¹ De eerste hoek staat voor 8 uur werken, de tweede voor 8 uur ontspanning en de derde voor 8 uur rust.

Eer die eis realiteit wordt, moeten er eerst nog heel wat stakingen en betogingen volgen en helaas verschillende doden. In 1919 is het zover in Frankrijk. Het land voert de 8-urenwerkdag in. Twee jaar later, in 1921, volgt België.

Klaproos

“De rode driehoek moet het beetje bij beetje afleggen tegen de egelantier en de klaproos. Alle twee rode bloemen die je in die tijd van het jaar gemakkelijk vindt.” Aan het woord is Julien Dohet, geschiedkundige, gespecialiseerd in de geschiedenis van de arbeidersbeweging en van extreemrechts. Later legt Pétain de lelie als symbool op. Hij is op dat moment staatshoofd van bezet Frankrijk en als hoofd van de collaboratie met de nazi’s heeft hij een hekel aan de kleur van die andere bloemen.

Cynisch genoeg, zijn het uiteindelijk de nazi’s die de rode driehoek opnieuw in de schijnwerper zetten. Ze verplichten politieke gevangen in de kampen, vooral communisten en socialisten, om hem opgespeld te dragen.

Sinds het einde van de oorlog is die driehoek daardoor het symbool geworden van de antifascistische strijd. En wordt hij ook gedragen door verkozenen van rechts. Een paradox? “Neen,” antwoordt de historicus, “sommige liberalen zijn oprecht antifascist. Maar het is inderdaad een beetje schizofreen wanneer je sommige verkozenen van bijvoorbeeld de MR die Driehoek ziet dragen, terwijl ze verklaringen over immigratie afleggen …”

Het racisme niet alleen bestrijden op het terrein van de waarden

Waarom is het dan zo belangrijk om te blijven verwijzen naar het allereerste ontstaan van de rode driehoek? “In de strijd tegen extreemrechts, moeten we altijd de sociaaleconomische eisen meenemen. Als we het fascisme konden verslaan door enkel met waarden te zwaaien, dan was extreemrechts al lang dood en begraven. Helaas is dat nog lang niet zo.” vertelt Julien Dohet.

Volgens hem moeten we de strijd voeren op drie assen. “Er is opvoeding, je geschiedenis kennen bijvoorbeeld. Dat is enorm belangrijk werk dat scholen en sommige vzw’s als Les Territoires de la mèmoire en veel andere, op zich nemen. Maar dat is niet genoeg.

We moeten ook inzetten op de sociaaleconomische oorzaken van het fascisme. De sociologische kern daarvan is de kleinburgerij, die vreest dat ze er in tijden van economische crisis op achteruit zal gaan. Je mag het aantal arbeidersstemmen voor extreemrechts niet overschatten. Die zijn er uiteraard wel, maar het doel van de fascisten, dat is vooral die kleinburgerij die met schrik naar de toekomst kijkt”, gaat Julien Dohet verder.

Vlaams Belang heeft campagne gevoerd rond sociaaleconomische eisen zoals de terugkeer naar het pensioen op 65 jaar, het minimumpensioen, enzovoorts. En een deel van de arbeiders heeft daarom voor die partij gestemd, niet omwille van hun standpunten over immigratie of het communautaire. “Wij moeten ook op die economische as strijd voeren. De eis van het ABVV voor een minimumloon van 14 euro per uur – of 2.300 euro per maand – is daar een goed voorbeeld van.” Dohet is zelf ook syndicalist, dus kent de vakbondswereld goed. Hij vertelt over het Europees Syndicaal Instituut (ETUI), een onafhankelijk centrum voor onderzoek en vorming van het Europees Vakverbond (EVV, waar de Belgische vakbonden bij aangesloten zijn). Eind 2018 en in april van dit jaar organiseerden zij een vorming met als titel: “De strategieën van extreemrechts ontmaskeren, de macht van de vakbonden versterken”. Aanwezige vakbondsleiders pleitten voor een strijd die uitgaat van de sociaaleconomische realiteit van de werkende mensen.²

“De derde as tenslotte is zelfverdediging. Als je ziet dat fascistische splinterpartijen de rol spelen van gewapende arm van het patronaat, dan moet je in staat zijn om je te verdedigen”. Dohet verwijst naar de Meister-fabriek van Sprimont (bij Luik) waar een extreemrechtse militie, in dienst genomen door het moederbedrijf, arbeiders had verjaagd die daar een stakingspiket vormden. Gelijkaardige milities trainen zich vandaag al en gaan tot actie over (of zullen dat doen) in Frankrijk, Italië, Duitsland, enzovoorts. “Als dat zo doorgaat, zullen linkse mensen, syndicalisten, communisten enzovoorts met de schrik in hun lijf naar hun vergaderingen, betogingen of acties gaan. We moeten niet wachten tot het zover is om te reageren”, besluit de antifascistische historicus.

De Rode Driehoek (opnieuw) dragen is in de huidige context van opkomst van het fascisme belangrijk en nodig. Maar het is even belangrijk en nodig om de geschiedenis van dit symbool te kennen om op een efficiënte manier te kunnen vechten tegen de standpunten van extreemrechts.

1. Geciteerd in het artikel van Julien Dohet, Triangle rouge, 26 augustus 2006, juliendohet.blogspot.com

2. http://www.fgtb.be/-/syndicats-n-5-2019