Politiegeweld bestrijden, van Minneapolis tot Brussel

Politiegeweld is sinds de gefilmde dood van George Floyd weer actueel. De beelden hebben een belangrijke beweging tegen racisme en politiegeweld doen ontstaan. Eerst in Minneapolis, daarna in de meeste andere steden in de VS, voordat ze zich over de hele wereld hebben verspreid. In België beweegt er ook wat. Op zondag 7 juni kwamen over het hele land 20.000 mensen bijeen om te protesteren. Op woensdag 10 juni lanceerden zeven jeugd- en mensenrechtengroepen een campagne om een einde te maken aan het etnisch profileren.

In de Verenigde Staten worden jaarlijks 1000 mensen door de politie gedood. Bijna twee derde van de slachtoffers droeg geen vuurwapen, was betrokken bij activiteiten waarvoor geen politieoptreden nodig was, of was zichtbaar ziek (symptomen van drugsverslaving, geestesziek of verward). Het gaat meestal om armen, bewoners van volksbuurten die door de overheden aan hun lot worden overgelaten. Zwarten zijn in die zones oververtegenwoordigd . George Floyd is een van die slachtoffers. Zijn live gefilmde dood heeft een wereldwijde beweging tegen racisme en politiegeweld op gang gebracht. Maar dit verzet bestond in de Verenigde Staten al voor deze tragedie en omvatte een aantal eisen.

Amerikaanse eisen tegen politiegeweld

1. Stop etnische profilering

In de Verenigde Staten zijn vooral zwarten al tientallen jaren het slachtoffer van herhaalde en gerichte controles op basis van hun etnische afkomst. Om aan dat fenomeen een einde te maken moeten in de eerste plaats feitelijke gegevens over politiecontroles worden verzameld. Dat zal  een grotere verantwoordingsplicht, en meer efficiëntie en transparantie mogelijk maken. Er bestaan verschillende technieken om politieoptredens vast te leggen (papieren formulieren, radio's, mobiele toestellen, bodycams, ...).

2. Bepaal regels voor het gebruik van geweld

Door drie regels te volgen, kunnen we het aantal doden al verlagen: breng verslag uit met een verantwoording voor de interventies; zoek alternatieven voor het gebruik van geweld en gebruik, indien nodig, geweld op een redelijke en evenredige manier. De knie-nekklemtechniek, waarbij George Floyd de dood vond, heeft in Minneapolis sinds 2015 al 44 mensen het bewustzijn doen verliezen. Na de betogingen besloot de stad die techniek te verbieden. Daarnaast stelde men vast dat de invoering van een systeem voor het melden, evalueren en bestraffen van gewelddadige agenten het gemiddelde aantal klachten tegen politieagenten heeft gehalveerd.

3. Stop de gerechtelijke straffeloosheid

In de meeste gevallen wordt misbruik door politieagenten door de politie zelf onderzocht. Toezichtstructuren met burgers opzetten zou een van de mogelijke oplossingen voor dat probleem kunnen zijn. Slachtoffers van misbruik zullen eerder naar dergelijke instanties dan naar de politie stappen. Bovendien blijkt dat zo’n toezichtsinstantie 78% meer klachten ontvangt dan de klassieke controleorganen. Deze onafhankelijke structuren stimuleren de verantwoordelijkheid van de verschillende actoren in de samenleving. Zij zorgen voor feitelijke informatie en dragen bij aan een grotere transparantie voor het publiek. Meer dan 200 steden hebben burgerraden, maar de meeste daarvan hebben een beperkt toepassingsdomein. Een uitzondering: dit soort structuren bestaat in Newark (een stad in de buitenwijken van New York), en er worden tuchtmaatregelen genomen tegen overtreders. Newark zou als model kunnen dienen voor de rest van het land.

4. Voor een politiemacht ten dienste van de gemeenschap

Welk justitiemodel willen we? Uit een studie blijkt dat officieren met een opleiding "procedurele justitie" minder snel arrestaties verrichten of geweld gebruiken. Deze visie legt de nadruk op de transparantie van interventies, een pedagogische aanpak en een respectvolle interactie met de gemeenschap. Bovendien zien we dat wanneer de politie een afspiegeling van de samenleving vormt, de interactie met de gemeenschap beter verloopt. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat wanneer ten minste 40%van de politiemedewerkers een migratieachtergrond telt, het politiegeweld aanzienlijk afneemt.

Dodelijke incidenten en gespannen relaties in België

Het probleem van politiegeweld en racisme beperkt zich niet tot de Verenigde Staten. In België hebben deze problemen, hoewel ze geen Amerikaanse proporties aannemen, ook een rol gespeeld. Op vrijdag 10 april stierf de 19-jarige Adil nadat hij was aangereden door een politieauto in Kuregem, een wijk in Anderlecht. Dit is geen alleenstaand geval. In de afgelopen jaren stierven verschillende jongeren als gevolg van politieoptredens: Soulaymane, Abdelamine, Sabrina, Ouassim, Mawda, Lamine, Mehdi, ... En net als in de Verenigde Staten is er protest. 

Zoals alle burgers moeten politieagenten worden gestraft als ze geweld plegen.

1. Stop etnische profilering

Op woensdag 10 juni startten zeven jeugd- en mensenrechtenorganisaties (Amnesty International, Ligue des Droits Humains, MRAX, Liga voor Mensenrechten, MinderhedenForum, Uit de Marge en JES) een campagne tegen etnische profilering. Voor politici in België bestaat deze controle op basis van het uiterlijke niet. Aangezien de slachtoffers geen klacht indienen, zijn er geen betrouwbare gegevens beschikbaar. Bovendien is er geen schriftelijk verslag van de controles, zodat er geen onderzoek en geen objectieve evaluatie mogelijk zijn.

In 2018 publiceert Amnesty International echter een gedetailleerd rapport dat de omvang van de etnische profilering in België laat zien. Dit is een van de redenen waarom de campagne "Stop etnisch profileren" voorstander is om de politie te verplichten de gecontroleerde personen een controlebewijs te geven. Dit interventieattest met de identificatie van de politieagent, het tijdstip en de reden van de controle moet aan de persoon worden overhandigd. Dit document bevat ook de contactgegevens om in geval van misbruik een klacht in te dienen . Het maakt het vooral mogelijk om gegevens te verzamelen en cijfers te verkrijgen om het fenomeen te meten. Dit is uiteraard een goed idee, maar zoals een thermometer wel de koorts kan meten maar geen paracetamol vervangt, volstaat een eenvoudige statistische meting niet om het probleem op te lossen.

2. Strengere interventieprocedures

In Brussel is Adil minstens de zevende jongere op een paar jaren tijd die sterft of ernstig gewond raakt als gevolg van een achtervolging of aangereden wordt door een politieauto . Mawda werd dodelijk getroffen door een politiekogel tijdens een achtervolging op de snelweg om "migranten te onderscheppen". De wet op het politieambt voorziet niet in de regels die in een achtervolging moeten worden toegepast. Het geeft de politie te veel ruimte en er zijn te veel tegenstrijdigheden in de regelgeving. Zonder een nauwkeurig en bindend juridisch kader is het voor politieagenten onmogelijk om objectief te beoordelen of de voorwaarden voor een achtervolging vervuld zijn. Het is ook moeilijk om ze te evalueren. Onlangs is Griekenland op die gronden veroordeeld door het Europees Hof van Justitie.

3. Echte rechtsvervolging

In 2015 won de familie Bouyid haar zaak voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens tegen de Belgische Staat. Ze klaagde dat de politie haar al jarenlang pestte. In zijn arrest ten gunste van de familie herinnerde het Hof de Belgische justitie en politie aan de beginselen die in een rechtsstaatgelden.

Dit is maar één voorbeeld van de noodzaak van een nieuwe gerechtelijke aanpak. Zoals alle burgers moeten politieagenten worden gestraft als ze geweld plegen. De rol van de onderzoeksrechter in ernstige zaken is van cruciaal belang om een ernstig en onafhankelijk onderzoek te kunnen uitvoeren. Dit is wat Ayoub Bouda, oprichter van het collectief "Justice pour Mehdi" (een jongeman die in Brussel stierf nadat hij in 2019 door een politiewagen werd aangereden), verdedigt.

Slachtoffers moeten over instrumenten beschikken om een klacht in te dienen en in een klimaat van vertrouwen te worden ondersteund. Een snelle registratie van klachten is essentieel. De administratieve formaliteiten moeten worden vereenvoudigd en financieel toegankelijk zijn. De oprichting van een onafhankelijk orgaan met een betrokkenheid van de bevolking om toezicht te houden op de politie zou een belangrijke stap kunnen zijn tegen de straffeloosheid en voor betere betrekkingen tussen de burgers en de politie.

4.Een buurtpolitie

Voor een vreedzame relatie is het essentieel om een gemeenschapspolitie te hebben die de burgers beschermt, in plaats van "robocops" in pantservoertuigen.

Wat de rol van de politie betreft, is een ander beleid mogelijk. Achter onze politie gaan politieke keuzes schuil. Voor een vreedzame relatie is het essentieel om een constructieve dialoog tussen de politie en minderheden aan te moedigen en om een gemeenschapspolitie te hebben die de burgers beschermt, in plaats van "robocops" in pantservoertuigen. We willen geen gemilitariseerde politiemacht. We hebben politieagenten nodig die op ons lijken. Daarvoor moeten we de politie diversifiëren, zodat ze echt een afspiegeling is van de bevolking. We moeten meer politieagenten aanwerven die de zones waarin ze moeten werken ook goed kennen. Positieve acties moeten worden aangemoedigd, en er moet een verplichte opleiding over het probleem van racisme worden ingevoerd. Ontmoetingen met jongeren en geleide bezoeken aan het gebied zijn initiatieven die het vertrouwen van het publiek kunnen helpen herstellen.