Pia Stalpaert, voorzitster ACV Voeding en Diensten: "Leren uit 100 jaar solidariteit geeft ons moed om er tegenaan te gaan"

April 2019 is een feestmaand voor ACV Voeding en Diensten. Precies 100 jaar geleden werd de vakbondscentrale opgericht. Ze groeide uit tot de grootste arbeiderscentrale van ACV. We hebben de eer de eerste en de ­enige vrouw aan het hoofd van een arbeiderscentrale in België te mogen interviewen. Een blik op verleden en toekomst met Pia Stalpaert.

Hoe is de centrale ACV Voeding en Diensten ontstaan?

Pia Stalpaert. De arbeiders van de voedingsnijverheid, vooral werkzaam bij de vele bakkers en brouwers in die tijd, begonnen zich te verenigen om hun arbeidsvoorwaarden te verbeteren. In 1919 werd onze centrale officieel opgericht. Weet je hoe we onze leden in 1919 aanspraken? We noemden ze kameraden. 511 waren het er bij de oprichting. Bijna allemaal werkten ze bij kleine bedrijfjes, niet te vergelijken met AB InBev nu. Ze waren dus moeilijk te organiseren, maar het lukte wonderwel.

In het eerste jaar alleen staakten ze twaalf keer. Hun verzet werd gehoord. Als vakbond konden we een eerste akkoord afdwingen en loonopslag voor alle bakkers en brouwers bekomen. ACV Voeding en Diensten is eigenlijk een vreemde eend in de bijt. Vakbonden zijn traditioneel ontstaan in sterke sectoren en grote bedrijven, zoals de metaalsector, de openbare diensten of de haven. Wij moesten knokken vanuit de minder evidente sectoren zoals de kleine bakkers en brouwers, de landbouw en de horeca. Vanaf de jaren 1970 ook de onderaannemingen, bewaking, schoonmaak. Vanaf 2004 de dienstenchequebedrijfjes. Dat zijn niet de grote, syndicale bastions. Toch slaagden we er telkens in om die werknemers en vooral werkneemsters te engageren en motiveren voor vakbondswerk.

In de dienstenchequesector, onze grootste sector, gaat het vaak om vrouwen die lange tijd niet op de formele arbeidsmarkt waren. Dat vraagt een specifieke aanpak. Het is moeilijker, maar we gaan die uitdaging telkens weer aan. Arbeiders en arbeidsters organiseren in sectoren met lage lonen, met verspreide tewerkstelling, zonder syndicale traditie, dat is het DNA van onze centrale en de rode draad doorheen onze geschiedenis.

De viering van 100 jaar ACV Voeding en Diensten vindt in Antwerpen plaats. Waarom daar?

Pia Stalpaert. Antwerpen is back to the roots voor ons. Daar is het allemaal gestart in 1919. De stad is bovendien ook vlot bereikbaar met de trein voor onze mensen die uit heel België komen. De viering is in de eerste plaats een bedankingsdag voor onze duizenden militanten. Een vakbond is niks zonder leden en militanten. Dankzij hen zijn we uitgegroeid tot een grote, sterke centrale.

Maar laten we duidelijk zijn, de keuze voor Antwerpen is ook een politiek statement. We zetten een tentoonstelling op poten met als titel “100 jaar solidariteit”. Vandaag maakt de politiek het ons niet makkelijk en militanten worden daar soms moedeloos van. Nochtans kunnen we doorheen de geschiedenis aantonen dat we het al heel dikwijls moeilijk hadden. We vonden een artikel terug uit 1935 met als titel “Zijn vakbonden nog nodig?”. Dat soort aanvallen zijn van alle tijden. Trouwens, een jaar later, in 1936, brak er een grote algemene staking uit. Dankzij die staking bedongen we voor het eerst een week betaalde vakantie.

Wat leer ik daaruit? Het is niet omdat er op een bepaald moment vanuit de politiek en de media tegenkanting is tegen de vakbonden, dat je kort nadien toch geen mooie overwinningen kan behalen. Met zulke voorbeelden uit onze geschiedenis willen we de mensen moed geven om te blijven vechten voor sociale vooruitgang. Ja, er is kritiek op de vakbonden, maar dat is niet nieuw en dat heeft ons nooit tegengehouden om er hard tegenaan te gaan. We zijn er altijd doorgekomen, door solidariteit voorop te stellen, door er samen voor te gaan. Dat is onze politieke boodschap. Niet toevallig in Antwerpen. We zijn in 1919 met strijd en overwinningen gestart in Antwerpen, nu moeten we terug strijd leveren in het Antwerpen van De Wever.

Je bent nu acht jaar voorzitster, als enige vrouw van alle arbeiderscentrales in België. Hoe kwam u daar terecht? Wat is uw parcours?

Pia Stalpaert. Mijn vader was arbeidersdelegee in een Brugse betonfabriek. Er werd thuis veel over de vakbond gesproken. Na mijn studies aan de sociale hogeschool liep ik stage bij het ACV, daarna studeerde ik nog criminologie en werkte ik bij de voorloper van Familiehulp, om dan in 1994 te starten bij ACV Voeding en Diensten als regionaal secretaris in Oostende. In 2008 werd ik nationaal secretaris en in 2011 verkozen de militanten mij tot voorzitster.

Ik herinner me een actie rond het eenheidsstatuut kort daarna. We stonden allemaal aan de Wetstraat 16. Een journalist wou een arbeidersverantwoordelijke interviewen. Hij ging spontaan naar de collega van de metaalcentrale. Toen die erop wees dat ik voorzitster was van de grootste arbeiderscentrale en hij mij beter zou interviewen, koos de journalist toch voor de metaalvoorzitter. Een vrouw als voorzitster van de grootste arbeiderscentrale paste niet bij het beeld van de journalist over arbeidersleiders: dat moest zeker een man zijn.

Dat geldt ook voor het algemeen beeld over vakbonden als mannenbastions. Wij zijn als arbeiderscentrale echt atypisch. Wij bepalen mee dat andere gezicht van het ACV: vrouwelijker en jonger. De verklaring ligt in de sectoren waarin we actief zijn. Met veel precaire contracten en startersjobs, bijvoorbeeld in de horeca, schoonmaak, enz. Een syndicale uitdaging, want er is een hoge turnover en onzekerheid. Toch mag ik zeggen dat onze centrale heel strijdbaar is, dikwijls het initiatief neemt voor acties en zich rebels durft op te stellen. Let maar op ons in betogingen, die straffe madammen met hun creatieve slogans, daar ben ik heel fier op.

U bent ook internationaal een voortrekker van vakbondsrechten?

Pia Stalpaert. We zetten ons wereldwijd in voor de rechten van huisarbeidsters. Zo stonden we, samen met zuster Jeanne Devos, mee aan de wieg van de International Domestic Workers Federation. Een organisatie die vakbonden én ngo’s groepeert en zo samen probeert wetten af te dwingen in zoveel mogelijk landen.

Want huisarbeidsters worden zelden erkend als werkneemsters. Dat is het eerste doel, de erkenning verkrijgen als werkneemster. Hun recht geven op een loon en niet alleen maar “kost en inwoon”. We hebben als centrale veel expertise in de huisarbeid, in België grotendeels geregeld via de dienstencheques. Die syndicale expertise gebruiken we internationaal.

We trokken ook aan de kar bij de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie, n.v.d.r.), met als resultaat een conventie, vergelijkbaar met een internationale cao, voor huisarbeid die al door 26 landen geratificeerd werd. Er is internationaal nog een lange weg te gaan en ook in België kan het beter, maar daar werken we elke dag aan. We willen bijvoorbeeld loonsverhogingen in de dienstenchequesector maar lopen aan tegen de limieten die de regering oplegt en tegen politieke onwil.

Hebben jullie een plan om daar iets aan te doen? Hoe voeren jullie campagne in aanloop naar de verkiezingen van 26 mei?

Pia Stalpaert. Een jaar geleden lanceerden we een grote enquête “Uw stem, onze toekomst” om te weten waar de mensen van wakker liggen. Twee belangrijke vaststellingen kwamen daaruit. De werkdruk is enorm gestegen en de koopkracht is gedaald. In het keuzevakje van koopkracht kon men aanduiden hoe het gesteld is met de persoonlijke situatie. Bijna 13% duidde aan ‘ik ga kopje onder’. Daar zijn we wel van geschrokken. We evolueren in snel tempo naar een maatschappij met werkende armen.

Op basis van de resultaten van die enquête organiseerden we vormingen. Doel: onze militanten argumenten aanreiken voor discussies op de werkvloer en in hun familie- en vriendenkring. Hen ook leren kijken door de mist die bepaalde politici spuwen over migratie. Achter migratie schuilt een sociaaleconomisch systeem dat vele malen meer impact heeft op het dagelijks leven dan migratie op zich. Ten slotte willen we hen ook doen inzien dat politiek veel invloed heeft op ons inkomen, onze werk-privébalans, ons pensioen, onze werkgelegenheid. Om de ogen van onze militanten te openen, tegen de apolitieke houding van sommigen. We mogen als vakbond niet afzijdig blijven.

De regering beschuldigt de vakbonden dat ze aan politiek doen. Hoe ziet u dat?

Pia Stalpaert. We hebben geen directe link met partijen. We doen als vakbond niet aan partijpolitiek. Het is onze taak om te informeren en te sensibiliseren over wat er in de maatschappij en de politiek gebeurt. Naast actievoeren en onderhandelen, is informeren absoluut een kerntaak van de vakbond. We geven geen stemadvies voor een bepaalde politieke partij, maar proberen de militanten een spiegel voor te houden, zodat ze in het stemhokje een bewuste keuze maken. Als sommige militanten daardoor goesting krijgen om zich te engageren in de politiek, is dat mooi meegenomen, maar het is niet het hoofddoel van de vorming. Het hoofddoel is informeren en ingaan tegen de verrechtsing. Toen rechts in opgang was in de jaren 1930 waarschuwden de vakbonden ook voor de gevolgen. Terecht. De arbeiders hebben zwaar geleden in die periode, maar zagen het gevaar te laat in.

Ik vind het belangrijk om de mainstream te doorbreken. Het maakt me kwaad als ik in vakbondsteksten uitspraken lees zoals ‘iedereen weet dat we langer moeten werken’. Alsof dat een natuurwet is. Neen, het is een politieke keuze en die kunnen we veranderen. Zoals PVDA-pensioenspecialist Kim De Witte ook aantoonde in zijn boek De Grote Pensioenroof: er kunnen andere keuzes gemaakt worden. In Canada ging de pensioenleeftijd terug van 67 naar 65 jaar. Het is bovendien perfect betaalbaar. Dat ook experten buiten de vakbond dat zeggen, versterkt ons. Als onze militanten zich bewust zijn van die politieke keuzes en er mee aan de slag gaan in hun omgeving is onze vorming meer dan geslaagd.

Dit artikel komt uit het magazine Solidair van mei-juni 2019. Abonnement.

Honger naar meer? Pia Stalpaert is te gast op ManiFiesta (21 & 22 augustus), tickets en info: ManiFiesta.be