"Openbare diensten bewijzen dat een moderne economie zonder kapitalistische accumulatie kan"

De Arizona-regering voert haar offensief tegen onze openbare diensten op. Maar het verzet organiseert zich. Om te begrijpen wat in deze politieke en ideologische strijd op het spel staat, spreken we met Laurent Pirnay, vicevoorzitter van de ACOD (Algemene Centrale Openbare Diensten, ABVV). Hij geeft uitleg bij de brute aanvallen op onze pensioenen, het ambtenarenstatuut en de logica van privatisering.

“Al heel lang worden de openbare diensten gebruikt als een aanpassingsvariabele in begrotingsoefeningen. Tot nu toe hebben opeenvolgende regeringen het model langzaam ‘ontrafeld’. Dat was al een ernstig probleem. De maatregelen van Arizona zijn echter een openlijke en directe aanval op ons samenlevingsmodel. We maken ons grote zorgen over deze duidelijke ideologische aanval op de openbare diensten." De leider van de centrale voor openbare diensten van het ABVV heeft heel wat te vertellen als we hem op een ochtend in juni spreken. Het is een intense tijd. Met een verhit sociaal jaar dat ten einde loopt en het nieuwe aan de horizon, maken we de balans op. De regering valt personeel in de publieke sector op verschillende manieren aan. Laten we beginnen met de pensioenen.

Wat vindt u van het regeerakkoord?

Laurent Pirnay. Arizona wil een hele reeks verworven rechten afvlakken. Wat de pensioenen betreft, zegt de regering dat de pensioenen in de particuliere en de openbare sector gelijkgetrokken moeten worden. De realiteit is niet dat de pensioenen in de publieke sector te hoog liggen. Talrijke studies tonen aan dat ze gemiddeld zijn, of zelfs lager dan het Europese gemiddelde. Het probleem is dat de pensioenen in de particuliere sector veel te laag zijn, vooral die van vrouwen. Die trekken het gemiddelde omlaag. De regering gebruikt valse argumenten om te zeggen dat dit privileges zijn voor werknemers in de publieke sector. Maar elk pensioenstelsel is het resultaat van een krachtsverhouding.

Historisch gezien lagen de lonen bij de overheid iets lager en werden ze gecompenseerd door iets hogere pensioenen aan het einde van de loopbaan, dankzij deze krachtsverhouding. Maar zelfs dat bestaat nu niet meer. Het is cruciaal om rekening te houden met de specifieke verplichtingen van ambtenaren (neutraliteit, dienstbaarheid), die hebben geleid tot een systeem van arbeidsrelaties en pensioenen dat verschilt van dat in de particuliere sector. Dat zijn geen voordelen of privileges. Een van de maatregelen van de regering om te zorgen voor “gelijkheid" is het referentieloon voor pensioenen berekenen op basis van de laatste 45 jaar van de loopbaan. Eerst was het de laatste 5 jaar, toen 10 jaar. Als je het referentieloon over 45 jaar berekent, omvat dit een periode waarin het salaris lager was, vooral aan het begin van de loopbaan. Over de hele carrière heeft dit een neerwaarts effect van 15 à 20% op de pensioenen van ambtenaren.

Deze aanvallen op de pensioenen in de publieke sector zijn meedogenloos en bedreigen het vermogen van gepensioneerden om een fatsoenlijk leven te leiden. De regering vergeet te vermelden dat de overheidspensioenen de afgelopen twintig jaar regelmatig zijn aangevallen door opeenvolgende regeringen. Volgens rapporten van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (niet bepaald links te noemen) is de reële waarde van slechts één pensioenregeling gedaald in de afgelopen 10 à 15 jaar: dat van werknemers in overheidsdienst. En het wordt alleen maar erger. Het ambtenarenstatuut ligt ook in het vizier van de regering.

Waarom is dat gevaarlijk?

Laurent Pirnay. We gaan een stapje terug in de tijd. Het ambtenarenstatuut werd voor de Tweede Wereldoorlog ingevoerd om werknemers en gebruikers te beschermen tegen de opkomst van extreemrechts. Het statuut garandeert een belangrijk aspect van de democratie, het waarborgt de kwaliteit van de openbare dienstverlening en stelt het personeel in staat zijn taken in volledige onafhankelijkheid uit te voeren. De politieke "baas" is onderworpen aan verkiezingstermijnen. De onafhankelijkheid van de ambtenaar zorgt ervoor dat alle gebruikers gelijk worden behandeld, ongeacht politieke druk. De wet is een instrument om werknemers en gebruikers te beschermen tegen de politiek. Het is geen privilege, het is een democratische garantie. Nu wil men het systeem omgooien: het ambtenarenstatuut moet de uitzondering worden en contractuele tewerkstelling de norm, met alle mogelijke gevolgen en misbruiken van dien.

Niet alleen ambtenaren worden hierdoor getroffen.

Laurent Pirnay. Uiteindelijk heeft dit gevolgen voor alle werknemers. Door te desinvesteren en het ambtenarenstatuut aan te tasten, maken we de werkomstandigheden moeilijker, wat leidt tot een verslechtering van de kwaliteit van de dienstverlening door een gebrek aan middelen en hogere druk. Dat heeft een zeer grote impact op de gebruikers, en dus op werknemers in de privésector die gebruikmaken van openbare diensten.

Lees verder onder de foto

Ten tweede haalt de aanval op de pensioenen en het statuut bij de overheid referentiepunten weg voor werknemers in de particuliere sector. Deze modellen waren mogelijke richtsnoeren om betere pensioen- of arbeidsvoorwaarden te eisen. Door deze modellen te ontrafelen, ontnemen we alle werknemers een referentiepunt voor hun eigen onderhandelingen. De strijd van de werknemers in de publieke sector is daarom ook een strijd voor de werknemers in de private sector.

Arizona heeft het over privatisering en uitbesteding in heel wat sectoren: gevangenissen, politie, spoorwegen, enz. Welke risico's levert dit op voor de samenleving?

Laurent Pirnay. De logica van uitbesteding en privatisering heft de neutraliteit van de ambtenaar op. Hij wordt zo een werknemer die onderworpen is aan een privaat contract, een privaat bedrijf, met de focus op winstgevendheid. Openbare diensten en onze sociale zekerheid worden misschien anders gefinancierd, maar hun logica is dezelfde: ze bewijzen dat een moderne economie zonder kapitalistische accumulatie nog steeds welvaart kan creëren. Precies daarom worden ze aangevallen. Privatiseren heeft als doel winst en rendement. In domeinen als gevangenissen, energie en huisvesting wordt die winst behaald door de levenskwaliteit van de mensen te verlagen. Het menselijk leven wordt gebruikt als directe winstbron.

Gevangenissen moeten bijvoorbeeld in handen van de overheid blijven om de veiligheid van het personeel en de gevangenen te garanderen en rehabilitatie mogelijk te maken. Het spoor is een strategisch netwerk in de vorm van een openbare dienst. Het vereist hoge normen op het gebied van veiligheid, kwaliteit en punctualiteit. Het spoorvervoer moet openbaar blijven omwille van het strategisch belang en de veiligheid van de gebruikers. Toen in Engeland het spoor geprivatiseerd werd, veroorzaakte de felle concurrentie in het begin ongelukken. Met de privatisering ontneemt de staat zichzelf ook de middelen om op strategisch gebied op te treden: het spoor is de meest milieuvriendelijke vorm van massavervoer. We kunnen niet zonder het spoor omwille van de klimaatverandering en de opwarming van de aarde.

Het voorbeeld van het Britse spoor, dat op weg is naar een hernationalisering, zal u dan wel hoopgevend vinden.

Laurent Pirnay. Ja. Het beleid is het resultaat van de krachtsverhouding. Het doel van de vakbonden is om die krachtsverhouding te ontwikkelen. Nationaliseren is mogelijk, vooral omdat het op de agenda staat van veel vakbonden in Europa. In Duitsland wil men bijvoorbeeld diensten als water, huisvesting en energie weer in handen brengen van de gemeente. Dat is inspirerend.

Wat de NMBS betreft, verwijst het regeerakkoord naar "een harmonisering van het sociaal overleg conform de bepalingen die al gelden voor Bpost en Proximus". Wat betekent dat?

Laurent Pirnay. Dat er een zeer duidelijke wens is om het systeem van collectieve onderhandelingen, dat specifiek is voor de spoorwegsector, te doorbreken. Dat systeem is het resultaat van een krachtsverhouding. De regering ziet dit systeem als een privilege dat moet worden doorbroken. Meer in het algemeen is het Arizona- akkoord een aanval op de vakbonden. De macht van vakbonden wordt ernstig bedreigd. Sommige mensen zeggen dat vakbonden achterhaald zijn, maar volgens mij bewijst het geweld van de aanvallen op de vakbonden in de eerste plaats dat rechts bang is voor collectieve kracht. Doelwit zijn de vakbonden als tegenmacht in het algemeen, en het ABVV, een linkse massaorganisatie, in het bijzonder.

U spreekt van een ideologische aanval. Wat is de visie van de regering?

Laurent Pirnay. De regering vindt dat openbare diensten nutteloos zijn en dat de particuliere sector het beter zou doen. Ze ziet het vooral als een kostenpost, een begrotingslijn die moet worden geschrapt om te besparen. Haar visie is om de openbare diensten terug te brengen tot het absolute minimum. De privésector kan de rest doen. Het is een ideologische visie. Openbare diensten garanderen aanspraak op grondrechten voor iedereen. In een volledig geprivatiseerde samenleving zouden deze rechten voor een groot deel van de werknemers in gevaar komen, zo niet volledig ontoegankelijk zijn. We hebben een onderzoek uitgevoerd waaruit blijkt dat openbare diensten bijdragen aan de koopkracht van huishoudens en die versterken. Het is niet alleen een vangnet. Mijn eigen ervaring is een goed voorbeeld: zonder openbare school had mijn familie het zich niet kunnen veroorloven om mij naar school te sturen. Ik kom uit een gezin met drie kinderen. Onze scholing zou mijn ouders 1.500 euro per maand hebben gekost. Als scholen, gezondheidszorg en vervoer geprivatiseerd zouden worden, zouden veel mensen uit de boot vallen.

We hebben te maken met een frontale aanval op een emancipatorisch samenlevingsmodel. Hoe moeten we op deze ideologische aanval reageren?

Laurent Pirnay. We staan voor een steeds zwaardere culturele strijd. Links moet consequent zijn in het samenlevingsmodel dat het voorstelt. We moeten ophouden met alleen maar te zeggen waar we tegen zijn. We moeten durven zeggen dat we tegen deze maatregelen zijn omdat we vóór iets anders zijn. Ons "nee" is een project voor de samenleving. We moeten trots zijn op ons project. Het voorbeeld van geprivatiseerd onderwijs laat zien wat dit zou betekenen. We moeten zeggen dat een andere wereld mogelijk en noodzakelijk is, en dat het aan ons is om die wereld waar te maken.

Zeggen is goed, doen is beter. We moeten laten zien dat het kan. Daarvoor moeten we fors investeren in het belastingstelsel. Het belastingdebat opent een hele reeks mogelijkheden. Ze willen 23 miljard besparen op werklozen, werknemers en openbare diensten? Wij kunnen antwoorden dat we dat geld ergens anders vandaan kunnen halen. Een progressieve belasting op vermogen, bijvoorbeeld 1% op het eerste miljoen, 2% op het tweede miljoen en 3% op het derde miljoen en hoger, zou 20 miljard euro extra belastinginkomsten opleveren. In België wordt werk zwaar belast omdat andere vormen van inkomen niet of onvoldoende belast worden. Dat is een politieke keuze en niet, zoals sommigen ons willen laten geloven, een economische onvermijdelijkheid. Het belastingdebat is nodig om geld te vinden en de krachtsverhouding te veranderen.

Wat is de kern van deze linkse visie op de samenleving?

Laurent Pirnay. Om te beginnen is er de herverdeling van rijkdom. Door mechanismen als de sociale zekerheid en progressieve belastingen kunnen we de krachtsverhouding tussen kapitaal en arbeid herstellen ten gunste van de arbeid. Dit maakt het voor de overheid mogelijk om een samenleving te organiseren waarin iedereen zijn plaats heeft. We zien dat degradatie en wrok leiden tot de opkomst van extreemrechts. We moeten de rijkdom radicaal durven herverdelen en misschien zelfs een maximuminkomen opleggen.

Lees verder onder de foto

We moeten ook de solidariteit versterken. Durven, zeggen en doen, het goede voorbeeld geven. In onze strijd voor een andere verdeling tussen kapitaal en arbeid moeten we ons bewust zijn van en deelnemen aan andere gevechten tegen alle vormen van onderdrukking: LGBTQ+-zaken, migranten, vrouwenrechten, ... Daar is ook sprake van onderdrukking. We moeten een samenleving bevorderen die gebaseerd is op solidariteit en broederschap, en dat moet eerst en vooral tot uiting komen in onze dagelijkse praktijk. Als je een collectief creëert, verdwijnen verschillen van gender, afkomst en geloof naar de achtergrond.

Wat hoopt u voor de komende herfst te zien, de start van het nieuwe sociale jaar?

Laurent Pirnay. Het verzet is snel opgestart. Vakbondsacties hebben systematisch de verwachtingen overtroffen. We hebben een gestructureerd actieplan, met een grote interprofessionele en/of intersectorale actie (binnen ACOD) per maand, gevolgd door sectorale acties. De herfst wordt een explosieve periode. Op de planning staat de pensioenhervorming en de stemming over de begroting. Ik hoop, en ik twijfel er niet aan, dat er een grootschalige, verenigde mobilisatie komt van alle krachten die het Arizona-beleid aanvechten. De slogan van ABVV luidt "samen sterk". Dit geldt voor de vakbondscentrales maar ook voor alle linkse krachten. We hebben massale actie nodig om Arizona te laten zien dat we niet zullen zwijgen. We moeten durven tonen dat het actieplan niet alleen gaat over het openen van discussies of het uitoefenen van druk. Je kunt niet stoppen vlak voor de finish. Je moet over de lijn. Je kunt niet zeggen dat we de slechtste regering sinds de oorlog hebben en vervolgens zeggen dat onze acties niet in staat zijn om die regering omver te werpen.

Deze zomer moeten we dus onze batterijen opladen.

Laurent Pirnay. Ja, want het wordt een hete herfst. De maatregelen die eraan komen, zijn al bekend, net als ons antwoord daarop. De regering kan het zich niet veroorloven om haar eerste begrotingsjaar of haar pensioenhervorming te laten mislukken. Deze plannen komen met elkaar in botsing, naast de loononderhandelingen in de particuliere sector. We moeten met een gepaste sociale reactie komen.

En hoe winnen we in de herfst?

Laurent Pirnay. Tegenover deskundigen die met budgetlijnen en kille theorieën gooien, moeten we vanuit ons hart spreken. Wij kennen de realiteit. Wij van de wereld van de arbeid kunnen meepraten over de verslechtering van de arbeidsomstandigheden, de toename van de ongelijkheid, ... Wat me echt irriteert, is dat bepaalde politici zeggen dat we inspanningen moeten doen in naam van "toekomstige generaties". De meesten van ons hebben kinderen, zelfs kleinkinderen. Zij die een sociaal model van herverdeling, gebaseerd op gelijkheid en waardigheid, kapotmaken, gaan onze kinderen als excuus hiervoor gebruiken? Wij moeten zeggen dat dit niet het maatschappijmodel is dat we voor onze kinderen willen. We moeten zeggen: ik spreek namens mijn kinderen, en ik verbied jullie om namens hen te spreken. Dat is nog een reden waarom ik dit najaar meedoe aan de sociale strijd. De inspanning die we moeten leveren voor toekomstige generaties is juist om ons met heel ons hart in te zetten voor de sociale strijd. Om de schrijver en linkse militant Albert Camus aan te halen: "Ware vrijgevigheid ten opzichte van de toekomst betekent alles geven aan het heden." Om vrijgevig te zijn voor onze kinderen en toekomstige generaties moeten we alles geven in de strijd tegen Arizona.

Laurent Pirnay neemt op ManiFiesta samen met Steve Rosseel (voorzitter ACV Voeding & Diensten), Lieveke Norga (algemeen secretaris ACV Puls), syndicale militanten van verschillende sectoren en Raoul Hedebouw deel aan een grote strijdmeeting tegen Arizona, zondag om 15 uur in de debattent. Info en tickets: www.manifiesta.be