Onderzoek naar een mysterieuze industriële groep: wat zit er achter de beloften van Liberty?

De Liberty Group dook op uit het niets en werd in een paar jaar tijd een industriële reus. Overal in de wereld kocht hij fabrieken op. Die zijn nu in de handen van één man: Sanjeev Gupta. Duistere rekeningen en gebroken beloften: vertegenwoordigers van de werknemers luiden de alarmbel. Ze maken zich ernstig zorgen over de toekomst van de vestigingen.

"Zoiets heb ik nog nooit gezien. We worden verondersteld informatie te hebben over de boekhouding en het financieringsplan van het bedrijf, maar we krijgen niets. Ik ben al 20 jaar vakbondsafgevaardigde en ik heb al heel wat bazen ontmoet, maar dit heb ik nog nooit meegemaakt. Niets werkt zoals het zou moeten. Ik vrees voor de toekomst van de vestiging. Alles moet in het werk worden gesteld om de werkgelegenheid te vrijwaren." Zo begint een vakbondsafgevaardigde ons gesprek. Hij is niet de enige die bang is. In een paar dagen tijd ontmoet ik ongeveer 20 vakbondsvertegenwoordigers uit verschillende landen, hun bedrijven zijn allemaal overgenomen door een tot nog toe onbekende groep: Liberty. De groep is vooral actief in de staal- en aluminiumsector. De afgevaardigden vertellen allemaal hetzelfde verhaal, een ander dan dat van hun baas, Sanjeev Gupta. Dit is hun verhaal. Dit is waarom de overheid maatregelen moet nemen om deze sectoren in stand te houden en ervoor te zorgen dat de werkgelegenheid behouden blijft.

Sanjeev Gupta, de man die alles opkocht

De industriële groep Liberty is op enkele jaren uit het niets ontstaan. De groep, waarachter zich het moederbedrijf GFG Alliance bevindt, wordt geleid door Sanjeev Gupta, een Brit van Indiase afkomst. In minder dan vijf jaar werd Liberty een van de machtigste producenten van staal en aluminium in de wereld. De manager en enige aandeelhouder heeft overal ter wereld hoogovens, staalverwerkende bedrijven, aluminiumsmelterijen, automobielfabrieken en fabrieken voor de productie van spoorwegen overgenomen.

In minder dan vijf jaar werd Liberty een van de machtigste producenten van staal en aluminium in de wereld

Hij kocht een aluminiumgieterij in Schotland, vier Tata Steel-staalfabrieken in Engeland, een staalbedrijf en mijnen in Australië en ook de aluminiumsmelterij in Duinkerke. Hij kocht staalfabrieken over van Arcelor Mittal in Luik (Ferblatil en Flémalle), Dudelange in Luxemburg, Roemenië (Galati), Macedonië (Skopje), in de Tsjechische Republiek(Ostrava) en Italië (Piombino). In Frankrijk verwierf Sanjeev Gupta gieterijen in Poitou en fabrieken voor auto-onderdelen in Châteauroux. Hij probeert ook eigenaar te worden van een grote gieterij (Aleris) in Duffel, in de provincie Antwerpen. Naar verluidt is hij bezig met de aankoop van twee staalfabrieken in het noorden van Frankrijk, in Saint Saulve (Ascoval) en Hayange. Hij zou ook aan het onderhandelen zijn voor de aankoop van een aluminiumoxidemijn en een electrolyse-installatie in Spanje. In een paar jaar tijd is de groep een industriële reus geworden. Op papier en tegen journalisten maakt Sanjeev Gupta geen geheim van zijn ambitie om tegen 2030 een internationale groep op te richten die groene staal en aluminium produceert, het koolstofneutrale greensteel.

Sanjeev Gupta is niet alleen werkzaam in de industrie, hij is ook actief op het gebied van financiën en onroerend goed. De Jahama Groep, die hij samen met zijn vader bezit, is de vijfde grootste landeigenaar van Schotland. Zijn land is bijna drie keer zo groot is als de oppervlakte van het Brussels Gewest.

De permanente leugen

In alle vestigingen van de groep hoor je, eenmaal de tongen loskomen, hetzelfde verhaal. De rekeningen worden niet gepubliceerd en de vakbonden hebben geen zicht op de financiën. Investeringsbeloften worden nooit verwezenlijkt. De transacties voor het opkopen van de sites zijn ondoorzichtig. De cashflow-problemen zijn alarmerend, wat leidt tot laattijdige betalingen aan leveranciers en onderaannemers en bevoorradingsproblemen. Maar overal zingen de vertegenwoordigers van de groep hetzelfde liedje: de problemen zijn tijdelijk en te wijten aan uitzonderlijke omstandigheden, de groep is in goede gezondheid en de investeringen komen eraan, geen vuiltje aan de lucht.

Met uitzondering van de Piombino-site in Italië blijft het overgrote deel van de investeringsbeloften onvervuld

Neem het geval van de investeringen. Met uitzondering van de Piombino-site in Italië blijft het overgrote deel van de investeringsbeloften van Sanjeev Gupta onvervuld. In Italië, op de voormalige site van Arcelor Mittal in Piombino, beloofde de baas 100 miljoen euro investeringen op lange termijn. Tot nu toe werd slechts 10 miljoen euro geïnvesteerd voor het opnieuw opstarten van een beitslijn en het renoveren van een verflijn. Dat is eerder een uitzondering. In Luik werd een investeringsbelofte van 100 miljoen euro gedaan¹. Maar sinds de Britse magnaat het overnam, draaien de sites op een lager tempo. Vandaag liggen de galvaniseringlijnen stil en de blikfabriek in Tilleur in de regio Luik draait ver onder zijn capaciteit.

In Duinkerke had de groep meer dan een jaar geleden bij de overname enorme investeringen beloofd. In een vertrouwelijk document wordt zelfs een bedrag van 1 miljard euro genoemd "in een eerste fase" voor de oprichting, tegenover de bestaande fabriek, van de grootste platenwalserij van Europa. Met 3.000 extra banen. Het resultaat? De fabriek aan de overkant van de straat blijft een belofte. Op de bestaande site deden ze alleen wat strikt noodzakelijk is om de activiteit te behouden: de vervanging van elektrolysekuipen.

In Ostrava, in de Tsjechische Republiek, beloofde Liberty om 750 miljoen te investeren om de productiecapaciteit te verhogen². Een niet ingeloste belofte. Op deze site, met meer dan 6.000 werknemers, heeft de groep enkel drie miljoen euro geïnvesteerd in een van de hoogovens. Bovendien kondigde Sanjeev Gupta slechts een maand na de overname een productievermindering van 20% aan.

In Galati, in Roemenië, kondigde de groep een investering aan van eerst 350 miljoen en vervolgens 1 miljard euro. Maar de samenwerkings- en financieringsovereenkomst die met de Roemeense regering is gesloten, is nog niet in praktijk gebracht. In de gieterij van Poitou in Frankrijk was in juli 2019 twee miljoen euro beloofd om de activiteit van de groep op deze site, die in grote moeilijkheden verkeert, in stand te houden. Deze investeringen laten echter op zich wachten en de fabriek draait sinds de overname op een lager tempo. Op een naburige locatie, waar cilinderkoppen (motoronderdelen) op basis van aluminium worden geproduceerd, werd een belofte gedaan om de productie van twee cilinderkoppen te garanderen. Een op basis van een bestaand model, de andere op basis van een nieuw model. De eerste cilinderkop wordt geproduceerd op halve capaciteit, de tweede wordt niet geproduceerd. Er was 10 miljoen euro beloofd om de productie van die tweede soort op gang te brengen om Renault te bevoorraden. Maar ze komen er niet.

Coronavirus is niet de belangrijkste oorzaak

Men zou kunnen denken dat die beloftes niet nagekomen werden omwille van het coronavirus. Zoals bij alle staal- en aluminiumproducenten over de hele wereld lag een deel van de sites van Liberty een paar weken stil. Maar de daling van de productie was ruim vóór het begin van de gezondheidscrisis al een feit. In Luik bijvoorbeeld werd de blikfabriek vóór de pandemie al gedurende twee weken gesloten. Een vakbondsafgevaardigde sprak toen al zijn bezorgdheid uit: "Sinds de opening heeft Ferblatil nooit stilgelegen bij gebrek aan bestellingen. De industrie heeft nog altijd blik nodig voor haar conservenblikken." Dit probleem was nog verontrustender omdat het volgde op grote cashflow-problemen. Twee belangrijke onderaannemers moesten maandenlang wachten alvorens betaald te worden...³ Sinds de overname door Liberty stond de productie vaak op een laag pitje, lang voor de komst van het coronavirus. In Frankrijk werd op de twee sites van Poitou sinds de heropstart in juli 2020 niet meer het normale productieritme gedraaid. In de grote Tsjechische staalcombinatie in Ostrava werd een productievermindering van 20% aangekondigd zodra de nieuwe groep het overnam, lang voor de crisis.

Al meer dan tien jaar is de vraag naar staal in Europa zwak

Het coronavirus is niet de belangrijkste oorzaak van de tegenslagen van de groep. De economische crisis is niet begonnen in 2020. Al meer dan tien jaar is de vraag naar staal in Europa zwak. In 2019 bleef ze dalen⁴. Deze crisis werkt niet in het voordeel van de industrie. Maar afgezien van deze factoren, die Sanjeev Gupta niet beheerst, is er één factor die direct met hem verbonden is en waarvoor hij verantwoordelijk is. Er is wel degelijk een Liberty-probleem. De financiën van de GFG Alliance groep, die achter Liberty schuilt, zijn niet zo sterk als zijn enige aandeelhouder wil laten geloven. Als de beloofde investeringen lang voor de coronacrisis niet zijn gebeurd, dan is dat om zeer specifieke redenen.

Een reus op lemen voeten

Wanneer werknemers en hun vertegenwoordigers, zoals wettelijk is bepaald, de rekeningen opvragen en transparantie eisen over de financiën van het bedrijf, stoten ze op een muur. Enerzijds publiceert de groep GFG-Alliance zijn rekeningen niet, waardoor een globaal overzicht wordt verhinderd. Anderzijds is er geen openbare boekhouding bij veel entiteiten van de groep. In Luik weigerde de commissaris aanvankelijk de rekeningen van de vennootschap te valideren op basis van de gegevens die verstrekt werden door het management van "Liberty Liège Dudelange", een dochteronderneming van Liberty Steel, op haar beurt een dochteronderneming van GFG Alliance. In Groot-Brittannië dreigde voor een van de sites een ingebrekestelling. Dit gebeurt meestal alleen bij kleine bedrijven met liquiditeitsproblemen. Bestellingen werden geannuleerd, een zeevracht moest in het dok blijven en de vakbonden melden aanzienlijke vertragingen bij de levering van de bestellingen⁵.

De groep publiceert zijn rekeningen niet en verhindert zo een globaal overzicht

Wanneer Sanjeev Gupta wordt gevraagd om uitleg te verschaffen aan de pers over deze ondoorzichtigheid, wint hij tijd en is te kwader trouw. Hij heeft de termijn voor de publicatie van de rekeningen al drie keer verlengd⁶. Hij had die eerst beloofd voor begin dit jaar, dan stelde hij die uit tot maart 2020, daarna tot juni 2020, en nu is die uitgesteld tot het einde van het jaar. Zijn rechtvaardiging? GFG Alliance is geen rechtspersoon maar een familiebedrijf dat banden heeft met verschillende bedrijven, waaronder Liberty, en dat tijd nodig heeft om zijn rekeningen op te zetten en te consolideren. Maar zijn argumentatie houdt geen steek. Omdat de financiële opzet en de financiële technieken van de groep met de regels spelen, waardoor het lot van tienduizenden arbeidersgezinnen in gevaar komt. Wat zijn deze technieken?

Financiële technieken om transparantie te vermijden

Ten eerste past Sanjeev Gupta in zijn internationale groep systematisch een techniek toe die banken adviseren aan kmo's die bijna niet meer kunnen betalen (wanneer een bedrijf niet in staat is om sommige of alle verplichtingen na te komen) of in een ernstige liquiditeitscrisis verkeren. In plaats van de leverancier rechtstreeks te betalen of schuld te maken om de betalingen te verrichten, sluit de fabrikant een overeenkomst met een bank. Door die overeenkomst moet hij maar een deel van het bedrag rechtstreeks betalen en de leverancier krijgt de belofte dat de bank binnen 180 dagen alles betaalt. Er zijn twee voordelen voor de aandeelhouder van Liberty: betalingen worden uitgesteld en er wordt vooral vermeden dat de betaling als een schuld wordt beschouwd. Dat is fiscaal voordelig en geeft op papier een gezonder beeld van de financiën van de groep. In werkelijkheid vertraagt dit de betaling aan de leveranciers en legt het de last van de financiering bij de banken.

Ten tweede worden de banken die Sanjeev Gupta het meest gebruikt om zijn aankopen te financieren, beheerd door mensen die deel uitmaken van zijn professionele en intieme kringen. Normaal gezien zouden zij een cliënt tot maximaal 25% procent van zijn kapitaal kunnen financieren. Deze regel, die Gupta naast zich neerlegt⁷, moet in theorie vermijden dat een bankier verbonden met een industrieel al zijn eieren in één mandje legt, om in geval van financiële moeilijkheden een waterval van faillissementen te voorkomen ⁸. Dat is nochtans precies wat de banken Wyelands en Greensill doen. Deze twee banken worden momenteel doorgelicht door de Duitse en Britse financiële toezichthouders. Die zijn bezorgd over een dergelijke concentratie van investeringen bij één enkele investeerder. Volgens sommige bronnen zou ook de Amerikaanse financiële toezichthouder bezig zijn met een onderzoek naar die banken (9). De financiële autoriteiten zijn ook bezorgd over de financiële draagkracht van Greensill, dat al verschillende jaren verlies lijdt.

Maar de concentratie van de investeringen van deze banken in de groep Liberty en de financiële kwetsbaarheid van de banken zijn niet de enige redenen voor het onderzoek dat door de financiële regelgevers wordt gevoerd. Greensill, waarvan Sanjeev Gupta enkele maanden aandeelhouder was, was de afgelopen jaren betrokken bij verschillende financiële schandalen. De UK Financial Conduct Authority onderzoekt momenteel de praktijken van een van de grootste traders op de markt, die in opdracht van de Zwitserse bank GAM naar verluidt meer dan twijfelachtige technieken heeft ontwikkeld om Greensill te financieren. Hij wordt beschuldigd van veel ernstige onregelmatigheden. Hij zou met name speculaties hebben georganiseerd over de verkoop van biobrandstofgeneratoren die eigendom zijn van en geëxploiteerd worden door de SIMEC-groep, een ander filiaal van Sanjeev Gupta. De trader zou de verkoop van deze generatoren hebben aangemoedigd met het argument dat ze gesubsidieerd zouden worden door de Britse regering en verkocht zouden kunnen worden aan bedrijven als reserve-energiebron. In theorie werd verwacht dat de door de trader gelanceerde fondsen meer dan een miljard euro zouden opbrengen. Maar niets liep zoals verwacht¹⁰.

Uiteindelijk ontstaat er een industriële piramide zonder solide financiële basis, een kaartenhuisje

Ten derde gebruikt Sanjeev Gupta voor de financiering van de overnames van sites een gevaarlijke techniek, die de banken – gerund door goede vrienden of voormalige directe medewerkers - hem laten toepassen. Wanneer de industrieel een vestiging opkoopt, plaatst hij die onder waarborg. Dan gebruikt hij die waarborg om een andere vestiging te kopen. En zo verder. Uiteindelijk ontstaat er een industriële piramide zonder solide financiële basis. Een kaartenhuisje, kortom. De Greensill Bank, die haar dubieuze praktijken moest rechtvaardigen, vertelde dat de groep GFG Alliance zich voor de financiering van de aankoop van de aluminiumfabriek in het Franse Duinkerke, 100% garant heeft gesteld voor de financiering in geval van moeilijkheden. Maar hoe kan GFG Alliance Group garant staan, aangezien het geen rechtspersoon is? Het is een zeer gevaarlijk spel. Wat gebeurt er als er een kink in de kabel van dit mechanisme komt? Dan stort alles in elkaar... De enige oplossing is dan om op grote schaal kosten te besparen (en dus banen te schrappen) en druk op de overheid uit te oefenen om miljarden te injecteren, zonder garantie op het behoud van banen en zonder dat die overheid eigenaar wordt van de sites.

De toekomst van deze strategische sectoren en banen garanderen

Het kapitalisme zorgt elke dag voor kritieke industriële situaties en onrechtvaardigheden. Het vindt zichzelf ook elke dag opnieuw uit en probeert zoveel mogelijk winst te maken op de rug van de werknemers. Dat gebeurt vaak in strijd met de regels. De groep GFG Alliance en zijn etalage Liberty leiden op dat gebied de dans. De opgebouwde piramide is fragiel en bedreigt de toekomst van tienduizenden gezinnen die voor hun inkomen afhankelijk zijn van een kaartenhuisje.

In juni 2020 kondigde Sanjeev Gupta een kostenreductie van 30% aan voor al zijn bedrijven, met uitzondering van zijn bank- en vastgoedactiviteiten. In het persbericht staat: "De bedrijven van GFG Alliance passen zich aan de daling van de vraag aan. Helaas betekent dit dat we een vermindering van het aantal banen op sommige locaties niet kunnen voorkomen.”

Gupta verschuift zijn pionnen en wil het coronavirus gebruiken om mensen af te danken en vestigingen te sluiten

Met zo'n rampzalige financiële situatie en de komende economische crisis, verschuift Sanjeev Gupta zijn pionnen en wil hij het coronavirus gebruiken om mensen af te danken en vestigingen te sluiten. Het virus is inderdaad verantwoordelijk voor een deel van de huidige crisis. Maar die was er al eerder. De arbeiders mogen niet de gevolgen dragen van de houding van deze magnaat, die met het leven van de arbeiders speelt om zijn dorst naar winst te lessen. Voor deze situatie zijn mensen verantwoordelijk. Natuurlijk Sanjeev Gupta, maar er zijn ook de directies van de verschillende entiteiten van de groep die de ondoorzichtigheid helpen organiseren en die als woordvoerders voor deze industrieel optreden.

En dan zijn er nog de politieke verantwoordelijken. Want ondanks alle onrust en alarmsignalen hebben deze laatsten, overal waar sites worden opgekocht, het licht op groen gezet voor de overname. Sanjeev Gupta is in dat milieu geen onbekende. We zien hem op de foto met prins Charles in zijn bureau. Maar zijn banden met de politieke wereld zijn meer dan symbolisch. De Europese Commissie heeft het licht op groen gezet voor de overname van de vestigingen in Macedonië, Roemenië, Tsjechië, Luxemburg, Italië en België. Het was Gérald Darmanin, de toenmalige Franse minister van Public Accounts, die Sanjeev Gupta vergezelde bij de overname van de gieterijgroep in Duinkerke, nadat hij groen licht had gekregen van de Europese Commissie. Elke keer geeft de Commissie haar zegen.

Het was de Franse regering die Sanjeev Gupta groen licht gaf om de sites van Hayange en Saint Saulve te verwerven. De Franse minister van Economie beschreef deze sites als "strategische activa" die hij niet in handen van een Chinese groep wil zien vallen. Wat de vestiging in Hayange betreft, hadden de Chinezen echter aangekondigd dat ze van plan waren om 60 miljoen euro, waarvan 30 miljoen in contanten, rechtstreeks te investeren om de continuïteit van de activiteiten te garanderen. Maar de rechtbank van Straatsburg verkoos om in het voordeel van Liberty te beslechten. Het lijkt erop dat er op dit niveau een voorkeur bestaat voor Sanjeev Gupta, die goed thuis is in de Londense financiële kringen, ook al boden Chinese industriëlen de vereiste garanties.

Het is dit debat dat de Commissie voert rond de overname van Aleris, de aluminiumproductiesite in Antwerpen. Tot voor kort was Aleris eigendom van Novelis, een Amerikaanse multinational die door een Chinese groep werd gekocht. In tegenstelling tot de andere sites van de Amerikaanse groep zou de site in Duffel echter niet aan de Chinezen worden verkocht maar wel aan Liberty, die de Europese Commissie als "een geschikte koper" had aangeduid. De verkoop is echter nog geen uitgemaakte zaak want de Chinese Market Regulatory Commission moet, volgens de aandeelhouders van Novelis, nog een definitief advies geven¹¹. De toekomst zal het uitwijzen.

Er moet transparantie komen over Liberty

Vandaag kunnen politici in de Europese Commissie en in de verschillende lidstaten van de Unie niet meer zeggen dat ze het niet wisten. In alle landen waar hij fabrieken koopt, zwaait Sanjeev Gupta met de vlag van de nationale industriële onafhankelijkheid tegenover de Chinese of de Russische concurrenten. In Europa presenteert hij zich als de behoeder van strategische Europese industriële sectoren. Maar de realiteit is anders. De overheid moet de verantwoordelijkheid nemen om ervoor te zorgen dat de werknemers niet de kop van jut zijn. Er moet snel actie worden ondernomen.

De overheid moet ervoor zorgen dat de werknemers niet de kop van jut zijn

Er moet transparantie worden geëist op het gebied van de financiën van de groep. De financieringsbronnen moeten openbaar worden gemaakt. De geplande investeringen moeten worden gedaan, met een nauwkeurig tijdschema. Collectieve ontslagen of bedrijfssluitingen in de toekomst kunnen niet worden aanvaard. En de eventuele bijdrage van overheidsgeld om de realisatie van investeringen te garanderen, mag alleen worden toegekend op voorwaarde dat de maatregelen inzake transparantie van de rekeningen en de financiering worden gerespecteerd. Ze moeten vergezeld gaan van garanties voor het behoud van banen. Indien Sanjeev Gupta niet aan deze voorwaarden voldoet, moeten er vergeldingsmaatregelen op zijn vermogen en terreinen worden genomen. De regeringen moeten de toekomst van de strategische staal- en aluminiumsector en de banen die zij creëren, veiligstellen.

1 https://www.lesoir.be/281422/item/2020-02-19/acier-gfg-alliance-investit-100-millions-eur-pour-transformer-Liberty-liege

2 GFG Alliance to invest 2 billion euros in European steel operations, Reuters, februari 2020.

3 La Meuse, l’usine Ferblatil à l’arrêt pour 15 jours à Pâques, 10/03/2020.

4 https://www.usinenouvelle.com/article/mornes-perspectives-pour-l-acier-europeen-en-2020.N891904

5 Sanjeev Gupta: is the steel magnate spinning too many plates ? Financial Times, 13 november 2018.

6 https://www.marketwatch.com/story/steel-billionaire-gupta-shuffles-reporting-dates-at-gfg-alliance-2020-04-03

7 "System generated truncations": Greensill, Gupta and the hunt for the mistery holding company, Financial Times, 20 augustus 2020.

8 Sanjeev Gupta draws scrutiny over Wyelands Bank loans, 24 februari 2020.

9 Inside the Investigation That Brought Down a Star Trader the barons, 25 maart 2020.

10 Inside the Investigation That Brought Down a Star Trader, the barons, 25 maart 2020.

11 Novelis Inc earnings conference call or presentation thursday, 7 mei 2020.