Myriam Joos: “Ook jongeren in de jeugdhulp zijn de volwassenen van morgen”

“Wij hebben met z’n allen de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat kwetsbare jongeren de mogelijkheid krijgen om zich volwaardig te ontplooien”, stelt Myriam Joos overtuigd. Vandaag lijkt de politiek die verantwoordelijkheid onvoldoende op te nemen.  

Myriam Joos was 30 jaar lang consulente in de jeugdzorg en syndicaal afgevaardigde. In die tijd heeft ze de wachtlijsten zien groeien en het administratieve werk zien opstapelen.

Wat doet een consulent jeugdzorg precies? 

Myriam Joos. Een consulent jeugdzorg onderzoekt de leefomstandigheden van jongeren en hun gezin waar sprake is van een verontrustende opvoedingssituatie. Dat kan gaan over mishandeling of verwaarlozing maar ook over jongeren die door diverse omstandigheden dreigen te ontsporen. Je bespreekt de bevindingen in teamverband, rapporteert aan de jeugdrechter en organiseert en coördineert de hulpverlening.

Wat is vandaag de situatie in de sector? 

Myriam Joos. Het grootste probleem zijn de chronische wachtlijsten. Toen ik 30 jaar geleden als piepjonge consulente begon te werken hadden we na 5 telefoontjes een geschikte plaats voor de jongeren in nood. Dezelfde dag nog kon de jongere in veiligheid gebracht worden en kon de hulpverlening starten. Vandaag is het eindeloos wachten. 

Hoe is het zover gekomen?

Myriam Joos. Als antwoord op de vraag van de consulenten naar meer plaatsen in voorzieningen werd in 2013 de integrale jeugdzorg in het leven geroepen. Het decreet integrale jeugdzorg voorzag geen bijkomende middelen maar lanceerde het idee dat een samenwerking tussen de 6 sectoren die werken met jongeren de wachtlijsten konden wegwerken. 

Dat is niet gelukt. 

Myriam Joos. Neen. Het veranderde de jeugdhulp in een digitaal en ondoorzichtig doolhof met zeer strakke procedures en een taalgebruik waarvoor zelfs de hulpverleners een woordenboek nodig hebben om het te verstaan, laat staan dat het begrijpelijk is voor onze cliënten. Vandaag kunnen mensen niet meer rechtstreeks hun hulpvraag stellen aan het ondersteuningscentrum jeugdzorg maar moeten zij elektronisch worden aangemeld door een hulpverlener. 

En de wachtlijsten...

Myriam Joos. Die zijn alleen maar toegenomen. In 2018 stonden er volgens Jo Vandeurzen, toen minister van Welzijn, niet minder dan 6584 kinderen en jongeren op de wachtlijst voor gepaste hulp. Voor een jongere en zijn gezin terecht komen bij een ondersteuningscentrum jeugdzorg heeft het gezin al een lange weg afgelegd bij andere diensten zoals bijvoorbeeld het CLB, een dienst geestelijke gezondheidszorg of CAW. Het wachten op de noodzakelijke hulp is voor veel jongeren en ouders een lijdensweg. 

Hoe gaat het personeel om met die situatie? 

Myriam Joos. De meeste consulenten hebben bewust voor dit beroep gekozen. Het zijn stuk voor stuk gemotiveerde en geëngageerde mensen die oplossingsgericht denken en jongeren en ouders maximale kansen willen geven. De mooiste momenten in mijn loopbaan waren die waarop ik een zaak kon afsluiten wetende dat de jongere en de ouders elkaar teruggevonden hadden, de oorzaken van de problemen waren opgelost of de jongere had geleerd op eigen benen te staan, waarna ik jaren later bericht kreeg of opving dat de betrokkenen het goed stelden. 

Maar de lange wachtlijsten belemmeren dat werk? 

Myriam Joos. Ja, consulenten spenderen door de te strakke procedures meer tijd dan hen lief is aan nutteloze administratie. Dat gaat ten koste van de gesprekken met cliënten. Ondertussen blijft de Vlaamse regering potdoof voor hun bekommernissen. Dat zorgt ervoor dat weinig consulenten het lang uithouden op de werkvloer. Uit het antwoord op een schriftelijke vraag van Lise Vandecasteele (PVDA) aan minister Beke bleek dat het percentage langdurig zieke vastbenoemde consulenten in 2019 op 13,8 procent lag. 

Dat is een bijzonder hoog cijfer. 

Myriam Joos. De gevolgen zijn navenant. Langdurig zieken worden op de werkvloer vervangen door onervaren consulenten met tijdelijke contracten. Die weten zich soms geen weg in de problematiek en verlaten de dienst vroegtijdig, waarna er geen opvolging is. De dossiers worden dan weer herverdeeld onder de beschikbare, reeds zwaar belaste, consulenten. Zo moeten cliënten ondanks het bestaan van het elektronisch dossier steeds hun verhaal opnieuw brengen aan de zoveelste consulent in de rij. Tijdens mijn loopbaan had ik zaken waar ik de 5de of 6de consulent was voor een jongere. 

Waar moet de jeugdzorg volgens jou naartoe? 

Myriam Joos. Het beleid moet erop gericht zijn kwetsbare jongeren ten volle te ondersteunen in hun groei naar volwassenheid. Het doel moet zijn dat ze als volwaardige burgers hun plaats in de maatschappij kunnen verwerven. Jongeren zijn de volwassenen van morgen. Wij hebben met z’n allen de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat kwetsbare jongeren de mogelijkheid krijgen om zich volwaardig te ontplooien en hun stem te laten horen.

Wat is daarvoor nodig?  

Myriam Joos. Ten eerste is er nood aan een preventieve aanpak. Belangrijk daarbij is investeren in onderwijs en het bestrijden van de sociale ongelijkheid. In een maatschappij waarin mensen eerlijke kansen krijgen en gestimuleerd worden in hun talenten is de kans kleiner dat mensen uit de boot vallen en er grensoverschrijdend gedrag gesteld wordt, 

Ten tweede, het wegwerken van de wachtlijsten. Om dat te doen is jaarlijks een extra investering nodig van 300 miljoen euro. Dat is het cijfer dat leidend ambtenaar van het agentschap jongerenwelzijn Stefaan Van Mulders gaf in zijn afscheidsinterview toen hij in de zomer van 2019 op pensioen ging. 

Tenslotte moeten de bestaande procedures, strakke modules en administratie versoepelen en opnieuw plaats maken voor de trajectbegeleiding. Zo kunnen bestaande blokkades wegvallen en komt er opnieuw ruimte voor spontaan engagement. Hulpverleners moeten weer de kans krijgen om een band op te bouwen met de cliënten.