In Moretusburg vechten ze voor hun thuis

De wijk Moretusburg in Hoboken (Antwerpen) ligt in de schaduw van het metaalverwerkend bedrijf Umicore. Dat wil een stuk van de wijk slopen en er een bos planten, als buffer tussen het bedrijf en de resterende huizen. Voor de sociale huurders in de wijk is het een ramp. “We worden in de steek gelaten. De economie moet draaien, ten koste van de mensen.”

“We moeten de Lotto winnen”, zegt Roger, overbuur van Liliane en René. “Ja, dan kopen wij Umicore op”, schatert Liliane. “Wat moet ge hebben voor dat fabriekske?” Ze kunnen nog lachen, hier in Moretusburg. Het is dan misschien wel van miserie, maar het helpt.

Lees verder onder de foto

Liliane, René en Roger wonen in wat hier zone 1 heet, het deel van de wijk dat op de schop moet voor de bufferzone. Er staan zo’n 180 huizen, waarvan 28 nog in bezit zijn van de sociale huisvestingsmaatschappij Woonhaven. Die wil maar al te graag alles aan Umicore verkopen, maar dankzij het verzet van de sociale huurders gaat dat voorlopig niet door.

René woont hier al heel zijn leven. “Ook toen de vervuiling nog veel erger was dan nu. Ik ben 77 jaar, nooit last gehad. Waarom moeten wij hier nu eigenlijk weg? Voor onze gezondheid, zeggen ze dan. Een schande is ‘t.”

Geen was met gaatjes meer

“Vroeger werden hier jaarlijks honderdduizenden kilo’s lood de fabriek uitgereden”, vertelt PVDA-gemeenteraadslid Mie Branders. Als huisdokter bij Geneeskunde voor het Volk komt ze al dertig jaar in de wijk. “Het was zware industrie, in een tijd dat er nog weinig aandacht was voor milieu en gezondheid.” Sinds de jaren 1970 ligt het bedrijf dan ook onder vuur omwille van de zorgwekkende bodem- en luchtverontreiniging. Vooral de hoge loodwaarden in het bloed van de kinderen van Moretusburg brachten Umicore geregeld in opspraak.

“Maar vandaag is Umicore een duurzamer circulair bedrijf”, zegt Branders. “De jarenlange strijd van de mensen in de wijk en de arbeiders in de fabriek hebben ervoor gezorgd dat het bedrijf nu veel properder produceert. Qua gezondheid is het nu in de wijk dan ook veel beter.”

Lees verder onder de foto

Toch wordt net dat gezondheidsprobleem als reden aangehaald om zone 1 te ontruimen. Dat gaat er bij de bewoners niet in. “Umicore heeft in de loop der jaren veel gedaan om de situatie te verbeteren”, zegt Viviane, die al 56 jaar tegenover de fabrieksmuur woont. “Vroeger hadden we veel last. Als mijn moeder de was ophing, zat die ‘s avonds vol gaatjes. Dat is nu niet meer. Het is hier nu honderd keer beter, maar opeens moet alles platgelegd worden.”

Liliane vindt het allemaal tegenstrijdig: “Er staan meetstations in de wijk. Elke maand krijgen we een brief om te zeggen dat alles in orde is. Nu ineens is het hier niet gezond genoeg.”

Economie, economie, economie

In het voorjaar van 2020 kreeg de wijk plots een grote wolk stof over zich heen. De loodwaarden in het bloed van de kinderen vertoonden een enorme piek. “Uit het onderzoek van een expertencommissie weten we dat het niet om productiefouten ging”, zegt Mie Branders. “Het was het gevolg van een toevallige samenloop van omstandigheden. De voorjaarsstorm Ciara had losliggend lood over de wijk geblazen, het was erg droog en de kinderen kwamen omwille van de lockdown nauwelijks de wijk nog uit. Maar het management van Umicore en de stad Antwerpen maakten van deze uitzonderlijke omstandigheden gebruik om een oud plan uit de schuif te halen. In 1984 al werd voor het eerst gesproken over een gedeeltelijke ontruiming van de wijk en de aanleg van een bufferzone. In 2006 kwam het plan opnieuw op tafel. Telkens hebben we dat met acties kunnen tegenhouden.”

Het gezondheidsargument is volgens Branders vals, tenminste wat de volwassenen betreft. Kinderen kunnen inderdaad beter niet in zone 1 wonen. Vroeger, toen de meeste huizen in deze zone nog van Woonhaven waren, was dat ook de regel. Maar in de voorbije tien jaar werden de huizen systematisch verkocht.

Lees verder onder de foto

Als de gezondheidsrisico’s een drogreden zijn, waarover gaat het dan wel? “Umicore en Woonhaven ruiken veel geld, ze slaan de handen in elkaar en wij zijn de dupe”, zegt Viviane. René gelooft niet dat er een bufferzone komt. “Weet ge wat hier gaat komen? Een uitbreiding van de fabriek. Economie, economie en nog eens economie.”

Dat het om geld draait, is ook de overtuiging van Mie Branders. “Op de goedkoopste manier de normen halen, daar gaat het om. Johan Ramharter, directeur van Umicore Hoboken, wil alle huizen in zone 1 en de huizen in zone 2 waar kinderen wonen, opkopen. Bij de volgende metingen zullen de hoge loodwaarden weggefilterd zijn, er zullen immers geen kinderen meer zijn. Zo halen ze veel makkelijker hun streefwaarden. Ons standpunt is dat die streefwaarden gehaald moeten worden door minder te vervuilen, maar voor hen is het veel goedkoper om een wijk op te kopen. De winst en de aandeelhouders gaan voor op de mens. Grote, kapitaalkrachtige groepen kunnen veel in dit land.”

Kop van jut

Umicore heeft nochtans veel andere mogelijkheden. Hogere muren bouwen, alles overkappen, meer inzetten op veiligheid, een bufferzone maken op het bedrijfsterrein, het materiaal nat houden, … . “Accidenten zoals vorig jaar zijn perfect te vermijden”, weet Mie Branders. “Arbeiders in het bedrijf vertellen ons dat het stof meer vastgelegd kan worden op het terrein. Ertsen kunnen overdekt worden of natgehouden, transporten kunnen gepland worden op momenten met gunstige weersomstandigheden. Die dingen worden beetje bij beetje ook doorgevoerd, dus in de toekomst zullen we gezondere waarden krijgen.”

Lees verder onder de video

De Antwerpse ex-schepen van Gezondheid en Wonen Fons Duchateau (N-VA) is voor de bewoners kop van jut. Als voorzitter van Woonhaven wilde hij de 28 resterende sociale woningen in pakket aan Umicore verkopen. “Hij heeft alles in gang gezet”, foetert Viviane. “Nu is hij van job veranderd, maar wij zitten wel met de shit en de miserie.” Ook René is niet te spreken over Duchateau en Woonhaven. “Wat Woonhaven doet, is schandalig. Woonhaven moet zijn huurders beschermen in plaats van ze weg te jagen. Dit zijn sociale woningen, die zijn er in heel Vlaanderen toch tekort?”

“Zonder de hulp van de stad zou het voor Umicore onmogelijk zijn om een wijk uit te kopen”, zegt ook Mie Branders. “Het is heel ontgoochelend dat coalitiepartner Vooruit dit allemaal mee uitvoert.”

100 x 100

De sociale huurders van zone 1 zijn niet zinnens zich zomaar te laten kisten. Ze hebben zich verenigd en hebben een advocaat onder de arm genomen. Op 1 april kregen ze van de rechter in kortgeding gelijk. Woonhaven moest de verkoop van hun huizen aan Umicore en de verhuisprocedures onmiddellijk stopzetten. De huisvestingsmaatschappij ging tegen deze beslissing in beroep, maar de huurders geven niet op. “Samen zijn we sterker dan alleen”, zegt René. “Onze belangrijkste eis blijft dat we hier kunnen blijven.”

Lees verder onder de video

De gerechtelijke procedures duren lang en kosten veel geld. Daarom werd de steuncampagne 100 x 100 opgezet. Die moet 10.000 euro in het laatje brengen. De campagne krijgt steun uit heel de wijk.

“Er zijn veel mensen die de sociale huurders steunen, omdat ze zo onrechtvaardig behandeld worden”, zegt Carla. Zij en haar man Jos wonen in zone 2 en hebben een eigen huis. Ze zetten zich volop in voor de sociale huurders van zone één. “Ik heb geen boodschap aan zones, voor mij is het gewoon Moretusburg. Nu moet zone 1 weg, in de toekomst misschien zone 2 en 3. Mensen doen allerlei dingen om bij te dragen aan de campagne. Iemand maakt soep, iemand anders bakt wafeltjes, nog iemand anders doet klusjes, … Dat is zo mooi aan deze buurt. Iedereen helpt iedereen.”

Lees verder onder de foto

“Je ziet dat mensen die zich organiseren veel meer kunnen bereiken’, zegt Mie Branders. “De huiseigenaars waren niet georganiseerd, ze moesten allemaal apart met Umicore onderhandelen. Wij hebben de sociale huurders aangeraden om samen te spannen, omdat ze anders tegen elkaar uitgespeeld zouden worden.”

Ondertussen gaan steeds meer huiseigenaars overstag en verkopen. De wijk loopt langzaam leeg. De huurders vrezen dat ze straks zullen achterblijven in een spookwijk. Dus overleggen ze nu over de voorwaarden waaronder ze eventueel toch zouden verhuizen. Ook dat doen ze collectief. Zo willen ze kunnen kiezen naar welk appartement ze verhuizen, willen ze ook in elkaars buurt blijven wonen en willen ze een veel hogere financiële compensatie dan de schamele 1500 euro van Umicore en de 500 euro van Woonhaven die ze eerst voorgeschoteld kregen.

Garnalen hebben niet altijd ongelijk

“Dit is niet mijn huis, dit is mijn thuis”, zegt Viviane. “Ik woon hier van mijn zes jaar. Nu gaan ze mij isoleren op een appartement, zonder terras of tuin. Ik word daar ziek van.”
Als er iets is wat de mensen van Moretusburg aan elkaar bindt, dan is het wel de liefde voor hun wijk. “De mensen doen hier nog iets voor elkaar”, zegt Viviane. “Dat is wat Moretusburg zo schoon maakt. Dit is ons leven. ‘s Morgens komt mijn buurvrouw altijd mijn hond halen, omdat ik zwaar ziek ben. Waar ga ik dat nog vinden?”

Lees verder onder de video

De favoriete wandeling van Carla uit zone 2 loopt door zone 1. “Straatje in, straatje uit. Als het mooi weer is, zitten de mensen daar allemaal voor hun deur. Er is altijd wel iemand die een babbeltje begint. Het doet echt pijn dat het moet verdwijnen.”

Ook Mie Branders heeft in Moretusburg een stuk van haar hart verloren. “Het is nog een van de laatste mooie tuinwijken. Kleine huisjes, een speelplein, een perk, overal bankjes en bomen, geen hoogbouw, … Een klein dorpje in de grote stad, heel volks. Je krijgt daardoor een heel hechte gemeenschap.”
De sociale huurders van Moretusburg laten elkaar en hun wijk niet los. Hoe het uiteindelijk ook zal aflopen, ze hebben de grote en machtige reus tegenover hen toch maar laten zien dat ze niet zomaar over zich heen laten lopen.

“Weet ge wat wij zijn? Garnalen”, zucht Roger. “Da’s waar,” bevestigt René, “maar garnalen hebben niet altijd ongelijk, hé.” “Nee,” zegt Liliane, “maar als die grote mannen happen, zijn wij wel weg.” Het blijft een tijdje stil, tot Roger langs zijn neus opmerkt: “Garnalen werken in groep, wist ge dat?”