Het coronavirus in de gevangenissen: het engagement en de solidariteit binnen steken schril af tegen het (niet) optreden van de overheid

Nood aan beschermende uitrusting en tests, verslechterde levensomstandigheden, onverantwoorde overbevolking in deze omstandigheden... Het zijn moeilijke tijden voor iedereen, ook in de gevangenissen. Zoals vaak het geval is, is dit een bijzonder vergeten sector die tot nu toe alleen heeft kunnen rekenen op de inzet en solidariteit van het personeel, maar ook van een deel van de gevangenen. Het wordt tijd dat er maatregelen worden genomen om de gevangenissen te ondersteunen", aldus PVDA-volksvertegenwoordiger Gaby Colebunders.

Een tijdbom...

Het aantal gekende besmettingen mag vandaag laag zijn (41 beambten en 9 gevangenen, waarvan 4 in Turnhout), maar de overvolle Belgische gevangenissen zijn een tijdbom. Als het virus zich begint te verspreiden in de gevangenissen, die per definitie een gesloten universum zijn, kan dit al snel tot zeer problematische situaties leiden. De gevolgen laten zich makkelijk raden wanneer cellen voor twee personen momenteel door vier of vijf gedetineerden worden bezet. Vooral omdat de door de regering opgelegde budgettaire beperkingen zich ook doen voelen bij het onderbemande en al grotendeels uitgeputte personeel.

“Als de epidemie zich op grote schaal zou gaan verspreiden in een gevangenis, hebben we vandaag de dag geen plan om er iets aan te doen”, zeggen verschillende werknemers.

...ook onderschat door de regering

Net als bij de rusthuizen zijn er snel maatregelen genomen, met de afschaffing van het bezoek en van vele activiteiten zoals sport- of bibliotheekactiviteiten. Gevangenen worden hard getroffen in hun dagelijks leven, wat het meteen ook moeilijker maakt voor het personeel.

Net als in de rusthuizen biedt dat echter geen garantie tegen de verspreiding van het virus, omdat het contact met de buitenwereld, via nieuwe gevangenen of personeel, blijft bestaan. In gevangenissen is het echter zeer moeilijk, zo niet onmogelijk, om in een hele reeks gevallen de regels van sociale afstand te respecteren. "In feite maken we deel uit van het zorgpersoneel", legt een cipier uit, "maar net als de rest van het zorgpersoneel heeft de overheid ons niet genoeg materiaal gegeven om ons te beschermen (handschoenen, maskers, zeep, hydro-alcoholische gel, enz.), noch de juiste instructies. We hebben ons vanaf het begin moeten behelpen. Het waren de gevangenen zelf die de maskers naaiden, die we uiteindelijk ontvingen."

De situatie is potentieel explosief. En toch ontbreekt het - zoals in veel sectoren - aan tests, hekelen de werknemers. "Wanneer een gevangene positief test, worden medegevangenen die in nauw contact zijn geweest met de gevangene niet getest totdat ze koorts hebben of ademhalingsproblemen hebben. Het is onverantwoord, vooral als je het aantal geïnfecteerde mensen kent die geen symptomen ontwikkelen", zegt een cipier.

Het gevolg? Personeel dat in angst werkt. Een werknemer getuigt: "Elke keer als ik naar mijn werk ga, ga ik er heen met angst in mijn maag, ik voel me alsof ik in het hol van de leeuw ga. Maar ik blijf het doen voor de gevangenen, die zich in een nog moeilijkere situatie bevinden."

Betrokkenheid en solidariteit als antwoorden

In veel gevangenissen heeft het personeel het heft in eigen handen genomen en een aantal preventieve procedures ingevoerd om besmetting te beperken. Dit vaak in goede verstandhouding met gedetineerden en sommige lokale directies.

Aangezien de gevangenen onder zeer moeilijke omstandigheden leven, hebben zich in verschillende instellingen incidenten voorgedaan,. Maar we zagen ook veel solidariteit. Dit kwam niet alleen tot uiting in het maken van de 15.000 maskers die nodig waren om alle mensen in de gevangenissen te beschermen. Maar ook in de grote spandoeken van de gedetineerden van Antwerpen om het verplegend personeel en de bewakers te bedanken en te ondersteunen. "I love de cipiers" ("Ik houd van de bewakers") staat op een van de spandoeken, als dank aan deze vaak vergeten arbeiders die nog elke dag in moeilijke omstandigheden moeten werken (zie foto's).

We moeten handelen!

In de Commissie Justitie van 8 april heeft PVDA-volksvertegenwoordiger Nabil Boukili minister Koen Geens (CD&V) ondervraagd: die zei dat de situatie over het algemeen goed was en dat hij niet van plan was nog meer tests uit te voeren.

De PVDA-volksvertegenwoordigers Nabil Boukili en Gaby Colebunders zijn niet tevreden met het antwoord: "We hebben nu een plan nodig om de verspreiding van Covid-19 in onze gevangenissen een halt toe te roepen, een plan met dringende maatregelen om rampscenario's te voorkomen", zeggen ze. "De overheid moet besmette mensen testen, testen en nog eens testen en isoleren. Er zijn dringend meer beschermingsmiddelen nodig. Minister Geens moet aan een plan werken om mogelijke personeelstekorten als gevolg van ziekte op te vangen. Woonzorgcentra hebben extra verpleegkundige ondersteuning nodig. We moeten onderzoeken of dit ook nodig is voor de gevangenissen, voordat de situatie uit de hand loopt. De PVDA heeft minister Geens opgeroepen om voorstellen te doen. De vakbonden zeggen al lang dat het moet vooruitgaan. Het schip moet nu van koers veranderen of het dreigt slecht af te lopen.

UPDATE: Het lijkt er nu op dat, dankzij de druk, de nieuwe gedetineerden zullen getest worden vanaf 20 april. Indien dit effectief het geval is, is dat een positieve evolutie. Er moet nu verdergegaan worden zodat er nog sterkere maatregelen genomen worden.