Demograaf Patrick Deboosere: “Arbeiders hebben altijd gevochten om over hun tijd te kunnen beschikken”

“Hoog tijd dat dit boek er is”, zo kan je alleen maar besluiten na lezing van Lang leve de vergrijzing van demograaf Patrick Deboosere. Omdat het zoveel mythes onderuithaalt. Zoals “dat we de vergrijzing alleen gaan kunnen betalen als we allemaal wat langer werken”.

De titel klinkt bijna als een provocatie, maar dat is het boek lang niet. Toch slaat het nagels met koppen, die zonder twijfel bij minister van Pensioen Bacquelaine en andere pensioenhervormers hard aankomen. Zij schilderen de vergrijzing af als een tsunami, als iets dat we alleen met grote inspanningen van iedereen kunnen financieren. Voor Deboosere is de vergrijzing een succesverhaal. “De levensverwachting ligt in België vandaag op meer dan 80 jaar. Dat wil zeggen dat bijna iedereen die vandaag in ons land geboren wordt haast een garantie krijgt dat hij of zij 80 of 85 jaar zal worden. Dat is toch fantastisch!” En of hij een punt heeft. Welke ouder of grootouder zal er rouwig om zijn, dat nog maar hoogst zelden een kind of kleinkind vóór hen sterft? Honderd jaar geleden haalde een op de vijf kinderen de vijf jaar niet. Vijftig jaar terug waren er maar weinig tieners die hun vier grootouders nog bij leven kenden. Vandaag is dat de regel, geen uitzondering. “Het is gewoon het beste wat de mensheid ooit is overkomen, een resultaat waar we al generaties naar gestreefd hebben”, aldus VUB-professor Patrick Deboosere. Als demograaf werkt hij vooral met cijfers en statistieken, als auteur heeft hij veel oog voor de politieke context en vooral voor de sociale gevolgen die achter de statistieken schuilgaan.

Straks is wel een kwart van onze bevolking ouder dan 65. Dat succes vormt dus ook een uitdaging die we nog nooit gekend hebben.

Patrick Deboosere. Ja, maar het leven zelf is een uitdaging! We krijgen nu een bevolking met een groter aandeel ouderen, dat is uiteraard een belangrijke verandering. Maar dat is een algemene trend in alle geïndustrialiseerde landen, niet alleen voor België. Ten tweede is dat niet per se negatief. Als bijna iedereen bij geboorte mag verwachten 85 te worden, dan krijg je onvermijdelijk een grote groep ouderen. Vergeet dus de bevolkingspiramide, voortaan krijgen we een rechthoek met bovenaan een kleine piramide. Maar dat gegeven is op zich geen probleem. We associëren vergrijzing al snel met iets negatiefs, maar kijk rond in de wereld: maatschappijen met een grote groep ouderen zijn rijkere maatschappijen. Dezelfde factoren die ervoor zorgden dat we kinder- en vroegtijdige sterfte hebben kunnen uitschakelen, hebben ook voor welvaart gezorgd. En zo’n maatschappij is ook niet minder innovatief. Innovatie gebeurt zelfs vooral in die zogenaamd verouderde maatschappijen.

En toch vinden alle traditionele partijen, dat we met z’n allen langer moeten gaan werken om de vergrijzing betaalbaar te houden.

Patrick Deboosere. (zucht) Tja. Dat iedereen daar zo over denkt, komt voor een stuk doordat men dat altijd maar herhaalt. De vergrijzing die als een tsunami op ons afkomt, dat is het enige beeld dat mensen horen. Maar daar is heel veel op te zeggen.

Het aandeel 65-plussers in de bevolking is gestegen van 6 procent na Wereld Oorlog I tot 19 procent vandaag. Dat hebben we perfect aangekund, omdat de productiviteit vele malen sneller is gestegen. Vandaag is België viermaal rijker dan 60 jaar geleden. Tegen 2030 zal het aandeel ouderen opnieuw met 6 procent stijgen. Dat is veel, maar toch slechts de helft van de stijging die we al achter ons hebben. Na 2030 blijft het percentage ouderen op hetzelfde niveau. Tussen haakjes, Japan zit al jaren met een kwart van de bevolking boven de 65. De vergrijzing is een heel traag proces, vele malen trager dan de innovatie van onze economie en van de stijging van de productiviteit. Het gaat echt om een politieke keuze. Die hebben we ook gemaakt met de sociale zekerheid. De essentie daarvan is dat we iedereen zekerheid geven, ook voor zijn of haar oude dag.

U zegt in uw boek: “In een rijk land als het onze is het onzinnig om mensen langer dan hun 65ste te laten werken”.

Patrick Deboosere. Absoluut. Mensen die zeggen dat we niet anders kunnen dan langer te gaan werken, zien niet alleen de stijgende productiviteit over het hoofd.

Ten eerste stijgt de levensverwachting wel, maar dat betekent alleen dat er meer mensen oud worden, niet dat we langer leven. Er zijn er die van een eeuwige jeugd dromen, maar dat blijven slechts dromen. De levensduur van de mens ligt al duizenden jaren min of meer vast.

Ten tweede is er de realiteit van het verouderingsproces. Het is natuurlijk waar, we worden gezonder oud. Er zijn bijna geen mijnwerkers meer met stoflong, we verwarmen ons niet meer met kolen of hout, de lucht is gezonder, we werken meer op kantoor dan in de fabriek … Maar het verouderingsproces blijft wel min of meer wat het al duizenden jaren is. Een verpleegster van 60 die een patiënt moet optillen, voelt het verschil met toen ze 30 was. Een kwart van de mensen op 60 jaar heeft gezondheidsproblemen die het werken bemoeilijken. Van de kortgeschoolden heeft zelfs een derde in de leeftijdsgroep van 50 tot 64 problemen om betaald werk te verrichten. Voor de meeste mensen is het pensioen een welgekomen verademing.

Mijn punt is dat we niemand zouden moeten verplichten om langer dan 65 jaar te blijven werken. Kunstenaars, professoren, rechters, advocaten mogen dat gerust doen, maar we mogen daar niemand toe verplichten.

Voor u ligt de strijd om het pensioen in het verlengde van de strijd voor de achturendag en voor de betaalde vakantie.

Patrick Deboosere. Dat is zo. De arbeidersbeweging heeft altijd gevochten voor eigen tijd, tijd om te recupereren maar ook om te ontspannen, om van het leven te genieten. Daartegenover staat de neoliberale agenda, die deze tijd wil inpalmen met argumenten die op zich niet verschillen van de argumenten tegen de achturige werkdag. De vraag is: zijn we slaaf van onze economie of dient de economie de mens. Dat is ook de inzet van het pensioendebat.

Lang leve de vergrijzing, Patrick Deboosere met medewerking van Marijke Persoone (ACV Puls en Hart boven Hard). EPO, 288p, 22,50 euro

Dit artikel komt uit het magazine Solidair van maart-april 2020. Abonnement.