De superrijken zijn al rijker dan voor de crisis

Het coronavirus heeft ook de hoge financiële kringen en miljardairs getroffen, maar dankzij de actieve steun van de regeringen hebben deze mensen, die geen hulp nodig hadden, hun verliezen snel gedekt en zijn ze nu al aan het profiteren van de crisis.

Toen voor speculanten eind februari de ernst van de mogelijke gevolgen van de pandemie duidelijk werd, beleefden de grote westerse beurzen een maand lang een instorting. Alle grote referentiebeursindexen verloren tussen 30 en 40% van hun waarde. Dit had onvermijdelijk een hevige impact op het fortuin van de superrijken. Volgens het Amerikaanse economische tijdschrift Forbes zouden alle miljardairs van de planeet samen in deze periode 700 miljard dollar hebben verloren. Bernard Arnault, de rijkste man van Europa, zou het zwaarst getroffen zijn, met een totaal verlies van 26 miljard euro. Jeff Bezos, de rijkste man ter wereld, zag zijn fortuin met 18 miljard dollar krimpen.

Een schok die de superrijken snel vergeten 

Na de schok van een maand hebben de aandelenkoersen zich echter snel en indrukwekkend hersteld. Op Wall Street heeft de S&P 500-index (die gebaseerd is op de 500 grote beursgenoteerde ondernemingen in de Verenigde Staten) begin april zijn sterkste groeiweek sinds 1974 gekend (+ 12,1%) en de NASDAQ-index (die de evolutie van de beursgenoteerde ondernemingen meet) doet het sindsdien zo goed dat hij op 8 juni zelfs zijn kapitalisatieniveau van voor de pandemie heeft overtroffen. Een absoluut record.

BlackRock, de grootste Amerikaanse en wereldwijde vermogensbeheerder, zag de koers van zijn aandeel de afgelopen weken dan weer pijlsnel stijgen toen de Federal Reserve (de Amerikaanse centrale bank) aankondigde dat zij deze onderneming had gekozen om een van haar belangrijkste openbare hulpprogramma's te sturen. Ook in Europa stelt men een sterk herstel van de beurzen vast, met name in Frankfurt, en in mindere mate in Parijs en Londen. En ook ook de waarde van het aandeel van Amundi, de grootste Europese vermogensbeheerder, ligt dicht bij het niveau van voor de pandemie.

In tegenstelling tot veel andere sectoren zal het wereldwijde financiële casino dus niet failliet gaan. Integendeel, veel van haar vermogende klanten komen nu al ongedeerd, zo niet nog rijker, uit deze crisis. De Amerikaanse miljardairs als geheel zijn vandaag de dag 20% rijker dan ze op 18 maart, in het (beurs)dieptepunt van de pandemie, waren (+ 565 miljard dollar). Jeff Bezos heeft sindsdien zijn fortuin zien stijgen met 36 miljard dollar en is nu18 miljard dollar rijker dan voor de crisis. De Spaanse miljardair Amancio Ortega (de grote baas van Zara) heeft 15 miljard dollar teruggewonnen. De vraag is: hoe waren dergelijke financiële voordelen mogelijk in de slechtste economische situatie sinds de Tweede Wereldoorlog mogelijk? 

Ontkoppeling tussen financiën en economie 

In tegenstelling tot dit spectaculaire financiële herstel beleeft de reële economie inderdaad een rampzalige crisis. Tussen het moment waarop Wall Street zijn heropleving begon en vandaag moesten meer dan 40 miljoen mensen in de Verenigde Staten een werkloosheidsuitkering aanvragen, wat het reële werkloosheidscijfer op ongeveer 24% brengt. Het aantal bedrijfsfaillissementen (wat nog maar net is begonnen) is met 50% toegenomen. Terwijl ook in Europa de beurskoersen in de lift zitten, hebben 28% van de Europeanen sinds het begin van de pandemie tijdelijk of permanent hun baan verloren, zodat op de middellange termijn bijna 60 miljoen banen worden bedreigd, ook hier tegen de achtergrond van toekomstige faillissementen. 

Kortom, als de financiële machine met een knal weer op gang kwam, was dat zeker niet omdat de economie met een geruststellend herstel begon. Er zijn zeker een handvol bedrijven, zoals Amazon en Facebook, die van de huidige situatie weten te profiteren,, waardoor hun aandelen in waarde stijgen. Maar voor de beurs als geheel is deze aanhoudende stijging volstrekt kunstmatig. 

Eigenlijk is er een zeer eenvoudige reden waarom de financiers en hun algoritmen zo zelfverzekerd zijn: In de afgelopen maanden hebben de grote kapitalistische staten de sluizen op de financiële markten geopend, waardoor die in ongekende proporties worden overspoeld met liquide middelen en transfers van publiek geld. In combinatie met een versoepeling van de regelgeving voor het bankwezen en de financiële sector is dit staatsinfuus de brandstof die de heropleving van het "vertrouwen" en de accumulatie ten gunste van de superrijken mogelijk maakt, ondanks de ineenstorting van de economie. 

Daarvoor worden twee wapens van de economische politiek bovengehaald: enerzijds de monetaire bazooka van de centrale banken, anderzijds de budgettaire stimulans van de regeringen.

Monetaire bazooka: de speculatie weer op gang brengen

De 'monetaire bazooka' was het eerste wapen dat werd ingezet. Het werd in maart door zowat alle grote centrale banken ter wereld bovengehaald en liet de geldpersen op volle toeren draaien om duizenden miljarden in de financiële markten te pompen. Het openlijke doel van die injecties? De globale vraag naar aandelen ondersteunen en de prijzen en liquiditeit ervan aan te zwengelen om te verhinderen dat de beurscrisis ook een financiële crisis zou worden. De Europese Centrale Bank (ECB) alleen al heeft sinds februari bijna 1.500 miljard euro vrijgemaakt om dit mogelijk te maken. 

Als men het zo bekijkt, lijkt het doel gewettigd. Maar we mogen ons niet in de luren laten leggen. Hoewel deze publieke liquiditeit eerst wordt gekanaliseerd via markten die een rol spelen in de financiering van de reële economie, met stabiliserende en wenselijke effecten op deze markten1, blijft de eindbestemming van deze injecties de zogenaamde "secundaire" markten, die niets bijdragen aan de financiering van de economie en waar speculanten gedijen. Al dat overheidsgeld, dat de banken op de markten injecteren en dat bedoeld is om te voorkomen dat de financiële risico's naar de reële economie overslaan, verandert uiteindelijk in een enorme speculatieve zeepbel. En het is die zeepbel die het fortuin van de superrijken weer pijlsnel de hoogte injaagt, wars van elke werkelijkheid. 

Het klopt dat deze monetaire bazooka het tegelijkertijd mogelijk maakte om op korte termijn een kredietcrisis te voorkomen. Maar dat financiële risico is ten gronde niet opgeheven: het is gewoon vergroot en naar een latere datum uitgesteld. Het gaat immers over dezelfde monetaire strategie die sinds 2008 wordt gebruikt om het systeem overeind te houden, behalve dat de bedragen die nu worden geïnjecteerd drie keer zo hoog zijn dan voordien. Dat is dus het omgekeerde van een structurele oplossing. In plaats van met het financiële kapitaal te breken, houden we de speculatieve bubbels waarop het gedijt in stand. Onze economie zal aan hun ondergang blootgesteld blijven zolang we ons niet duurzaam uit de greep van de markten losmaken om haar te financieren. 

Budgettaire stimulans: een verdoken redding van de rijksten 

Naast deze monetaire bazooka van de centrale banken namen de regeringen van hun kant al snel hun toevlucht tot fiscale stimuleringsmaatregelen, eveneens voor duizenden miljarden. Oppervlakkig gezien beoogt die operatie natuurlijk het algemeen belang te dienen: financiering van werkloosheidsuitkeringen, hulp aan bedrijven en huishoudens in moeilijkheden, kredietondersteuning... Toch leidt dat ook tot het ondersteunen van de financiële accumulatie en de portefeuille van de superrijken. Deze verborgen steun komt op twee verschillende manieren tot uiting. 

Ten eerste is de steun van regeringen aan werknemers en bedrijven in moeilijkheden geen eenvoudige blijk van solidariteit. Ze streven ook een veel minder nobel doel na: ervoor zorgen dat werknemers de parasieten (aandeelhouders, speculanten, renteniers, enz.) rente blijven betalen. In normale tijden betalen werknemers, kleine bedrijven en zelfstandigen - of ze het nu leuk vinden of niet - immers altijd een enorm deel van hun inkomen aan de renteniers en aandeelhouders van monopolistische bedrijven (zeer grote bedrijven die een sector domineren). Of het nu gaat om de huur betaald aan grote multi-eigenaars, de interesten voor de banken (en andere schuldeisers) of de maandelijkse uitgaven aan particuliere energie- en telecommunicatiemonopolies of grote winkelketens, een groot deel van de inkomsten van de werknemers komt altijd rechtstreeks in de zakken van de profiteurs terecht. Staatssteun moet er ook voor zorgen dat deze voortdurende overdracht van geld van onder naar boven niet wordt onderbroken door het inkomensverlies als gevolg van de pandemie. 

Maar ten tweede vloeit, op een veel directere manier, een deel van de steun die de regeringen inzetten om bedrijven in moeilijkheden te steunen ook naar bedrijven die helemaal niet in moeilijkheden verkeren en die deze middelen gebruiken om zich te verrijken en om te speculeren. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld hebben de hefboomfondsen, de meest speculatieve van alle financiële fondsen, onder het economische noodplan van Donald Trump zo (met veel gelobby) de meest genereuze investeringsbelastingverlagingen verkregen. Vanwege hun geringe omvang slagen zij er ook in om overheidssteun te verkrijgen die bedoeld is om werknemers van kleine en middelgrote ondernemingen te belonen, ook al hebben zij geen objectieve behoefte aan deze middelen. Hoewel het nog niet mogelijk is om alles te weten over dergelijke zwendel, lijkt het duidelijk dat dit geen geïsoleerde gevallen zijn en dat ze ook in Europa plaatsvinden. 

Hulp voor mensen die het niet nodig hebben, niets voor de werknemers

Aan dit alles moet worden toegevoegd dat de reddingsplannen die momenteel door de centrale banken worden uitgevoerd, grotendeels zijn opgesteld door medewerkers van BlackRock , die verschillende westerse centrale banken adviseert over de inzet van hun monetaire bazooka en het bedrijfsondersteunende programma van de Federal Reserve aanstuurt. En dat als iemand als Steven Mnuchin verantwoordelijk is voor het herstelplan het niet mag verbazen dat men vooral de beurzen wilt doen heropleven. Mnuchin, de huidige Amerikaanse staatssecretaris voor de Schatkist (de evenknie van een minister van Financiën) is namelijk een voormalige medewerker van investeringsbank Goldman Sachs. De toekomst zal uitwijzen of ze dat nog lang zullen blijven doen, of dat deze luchtbel weer zo snel zal barsten als hij is opgeblazen. Maar het staat vast dat we van dit kapitalistische systeem niets moeten verwachten. Te midden van een ongekende economische ramp maakt het duizenden miljarden dollars vrij voor mensen die geen hulp nodig hebben, maar het is niet in staat om perspectief te bieden aan de arbeiders die door al die parasieten worden leeggezogen.