Chili: wordt een communistische burgemeester president?

Daniel Jadue is sinds 2012 burgemeester van Recoleta, een gemeente van de Chileense hoofdstad Santiago. Hij slaagde erin indrukwekkende volksinitiatieven op te zetten. “Zo laat je het volk zien dat het land anders georganiseerd kan worden.”

Als kleinkind van Palestijnse migranten werd Jadue actief in de solidariteitsbeweging rond Palestina en later in de Communistische Partij van Chili. Vandaag ziet het volk hem als een van de populairste kandidaten voor de presidentsverkiezingen in 2022. Dat heeft alles te maken met het beleid in Recoleta, dat helemaal ingaat tegen de ideologie van de Chileense grondwet. Die is volledig geschoeid op neoliberale leest. Burgers hebben geen basisrechten meer, alles moet gekocht worden, zelfs de meest elementaire dingen als water, gezondheid, ... In Recoleta wordt die neoliberale lijn uitgedaagd: niet alles is koopwaar.

Wat heeft u in Recoleta concreet op poten gezet?

Daniel Jadue. We hebben bijvoorbeeld een gemeentelijke volksapotheek opgericht, die geneesmiddelen tot 50% goedkoper aanbiedt dan de private concurrentie. Ondertussen hebben 144 gemeentes het systeem overgenomen. We lanceerden ook een productieplan voor elektriciteit met zonnepanelen, zodat we niet langer afhankelijk zijn van private leveranciers.

Er zijn nog andere volksinitiatieven: de gemeentelijke opticien, een boekhandel, een platenzaak, de verhuur van appartementen, de open universiteit, de wijkgezondheidszorg. Het maakt allemaal deel uit van het programma "Gemeente in onze Wijken", dat samen met de wijkraden wordt uitgevoerd. De overheid zorgt voor het "aanbod" van de gezondheidszorg, maar de wijkraden organiseren de "vraag". Bij de "open scholen" neemt de gemeenschap de infrastructuur over. We zijn dus al 8 jaar bezig met enkele belangrijke producten als medicijnen, brillen, boeken of huisvesting weg te halen uit het marktdenken.

Wat is volgens u de oorsprong van het brede sociale verzet in Chili sinds oktober 2019?

Daniel Jadue. Het begon met de verhoging van de prijs voor het metroticket in Santiago met 30 peso. Totaal los van de realiteit van de Chileense werkende klasse. Mensen zijn vaak uren onderweg naar hun job of school in relatief gezien een van de duurste metrosystemen ter wereld.

Maar het gaat niet om die dertig peso, wel om dertig jaar beleid dat geen rekening houdt met de problemen van de mensen. Het leven wordt elk jaar duurder, maar de lonen stijgen niet mee. De voorbije twintig jaar is de werkloosheidsgraad met 2 à 3% gestegen, van 6 tot 9%. Door de coronapandemie verergert de situatie nog. In juni bereikte de werkloosheidsgraad 11%. Steeds meer Chilenen kunnen de eindjes niet meer aan elkaar knopen. Bovendien is het politiek systeem corrupt en is er geen gerechtigheid. Iemand van een gegoede familie die steelt, krijgt extra lessen in ethiek. Als je arm bent en een gsm steelt, krijg je drie jaar gevangenis.

Het verzet begon met protest van de scholieren en mondde in oktober 2019 uit in grootschalige protesten over heel het land, ongeveer 10% van de Chileense bevolking kwam op straat.

Hoe ziet u de rol van de pandemie in dit alles?

Daniel Jadue. Onze regering heeft deze gezondheidscrisis aangepakt zoals een bedrijfsleider dat zou doen, namelijk door het gevaar te minimaliseren, de economische belangen boven de gezondheid te stellen en geen economische hulp te geven aan gezinnen in nood.

Daarop gingen mensen zich organiseren en werden bijvoorbeeld volkskeukens, voedselbedelingen en hulp deur aan deur opgezet. We zagen een heel grote participatie van jongere generaties. Dat is nieuw voor Chili. Voorheen zagen jongeren voor zich geen rol in de verandering. Vandaag wel.

In oktober konden de Chilenen zich in een referendum uitspreken over de vraag of er al dan niet een nieuwe grondwet moet komen. 78% antwoordde daar positief op. Er moet komaf gemaakt worden met de huidige grondwet, die nog dateert uit het tijdperk van de Pinochet-dictatuur. Hoe reageert u op die uitslag?

Daniel Jadue. Een nieuwe grondwet was een van de centrale eisen van de sociale verzetsbeweging. Alleen op die manier kan het land fundamentele aanpassingen doorvoeren in zijn neoliberale wetgeving. Ik vind dit dus een fantastische overwinning van de sociale bewegingen. Dit had 30 jaar geleden al moeten gebeuren. Het is dan ook een eerbetoon aan degenen die er niet meer zijn en hiervoor gevochten hebben. Een eerbetoon ook aan de honderden Chilenen die één jaar na de start van de protesten nog steeds in de gevangenis zitten. De jongeren van vandaag hebben de strijd van 1988 verdergezet (In dat jaar schreef dictator Pinochet een referendum uit met de vraag of de ambtstermijn van de president met acht jaar verlengd kon worden. Het voorstel werd met 55,99% van de stemmen verworpen, wat het einde van het militaire bewind inluidde, n.v.d.r.).

Zijn er winnaars en verliezers naar aanleiding van deze stemming?

Daniel Jadue. De exitpolls toonden aan dat de tegenstem in slechts vijf gemeenten van het land een meerderheid kreeg. In drie van die gemeenten heb je een concentratie van rijke mensen. Zij zijn de verliezers.

Dit gaat veel verder dan een “linkse” overwinning, het gaat om de breed gedragen opinie dat we niet verder kunnen met het systeem dat we nu hebben. Dat gaat samen met een groot wantrouwen in hoe de politieke elite de rest van het proces zal aanpakken. Het besef dat ook na het referendum gemobiliseerd moet worden, is groot. Zo was er in het oorspronkelijke akkoord tussen regering en bevolking geen sprake van pariteit op vlak van gender bij de verkiezing van de grondwetgevende vergadering. Maar die eis is onder druk van de protestbeweging toch goedgekeurd.

Is het grondwetgevende proces toch niet een soort val. Zal er uiteindelijk iets veranderen?

Daniel Jadue. Het staat vast dat dit proces zijn limieten heeft. De grondwettelijke conventie waarvoor we in april 2021 stemmen, kan bijvoorbeeld geen wijzigingen aanbrengen in internationale of vrijhandelsverdragen die "buitenlandse investeringen beschermen". Grote buitenlandse multinationals, gelieerd aan Chileense zakenlui, zijn onaantastbaar. Hun investeringen in pensioenen, gezondheid, onderwijs, natuurlijke en strategische hulpbronnen kunnen niet worden beïnvloed door de grondwettelijke conventie. Maar ik zie het hoopvol in, dit grondwetgevende proces is een eerste stap in de opbouw van het land waar we van dromen. Eens de nieuwe grondwet er is, moet de strijd verder gezet worden in het parlement én natuurlijk op straat.

In het lijstje van kandidaten voor de presidentsrace in 2022 scoort u heel goed. Hoe zit dat?

Daniel Jadue. Ik ben geen officiële presidentskandidaat voor de Communistische Partij van Chili en heb niet die ambitie. In de peilingen krijg ik 24% en ben ik de populairste kandidaat. En dat voor een communist. Waarom? Omdat veel Chilenen zien wat er in Recoleta gebeurt. Ze willen dat ook op nationaal niveau een kans geven. Wat Chilenen vragen zijn betaalbare scholen, geneesmiddelen en gezondheidszorg én een overheid die zich om hen bekommert en hen mee laat beslissen. In Recoleta hebben we aangetoond dat dit geen utopie is.