Brazilië: een wereld van verdoken slavernij

Luc Vankrunkelsven stond in 1989 mee aan de wieg van de Werkgroep voor een Rechtvaardige en Verantwoorde Landbouw (Wervel). In 2018 en in 2019 trok hij door Brazilië en bezocht er de honderden inheemse volkeren die het land rijk is. In het boek Een wereld van verdoken slavernij schrijft hij zijn impressies neer.

In dertig hoofdstukken belicht Vankrunkelsven de Braziliaanse realiteit vanuit verschillende hoeken. Het doet denken aan een film waarin zich in een versnellend tempo een rampzalig en donker scenario voltrekt. Een scenario dat heel bedreigend is voor mens en natuur, niet alleen in Brazilië maar wereldwijd.

^{In Brazilië leven 305 inheemse volkeren met 274 talen. Er wonen ook veel gemeenschappen van afstammelingen van gevluchte slaven (quilombolas): 520 jaar geleden koloniseerde Portugal Brazilië en ontwikkelde het kapitalisme zich er door massale invoer van slaven uit Afrika en door de genocide op inheemse volkeren.}

Natuurlijke rijkdom verwoest

Brazilië is nog steeds een harde klassenmaatschappij. Zo'n 15% van de Brazilianen leeft in extreme armoede, een percentage dat voortdurend toeneemt. Op een bevolking van 208 miljoen zijn het ongeveer 800 mensen die bepalen wat er in en met het land gebeurt. Deze rijke en machtige elite heeft al 100 jaar lang pers en media in handen en draagt haar ideologie uit als enige waarheid.

Die elite is al decennia lang bezig met de ontginning en verwoesting van de uitgebreide natuurlijke rijkdom voor de aanleg van immense percelen landbouwgrond. Zowel het Amazonewoud als de Cerrado, een savanne van wel 2 miljoen km², worden in sneltempo opgeofferd voor monoculturen van sojabonen. Het meel daarvan is een grondstof voor veevoeders in Europa en in toenemende mate ook in China. Naast soja is er ook nog koffie, katoen, suikerriet en tabak. In functie hiervan wordt langs de Amazone-rivier de bouw van tientallen havens gepland.

Soja is de belangrijkste grondstof voor de mondiale veevoederindustrie geworden. De intensieve veehouderijen (varkens, runderen, pluimvee, visteelt, ...) in de megastallen van Europa en Azië worden door de sojaproductie bevoorraad. Na de megastallen komen de slachthuizen, de vleesindustrie en de supermarkten. Heel deze wereldwijde ketting is gesmeed door een handvol multinationals. Ze leveren wereldwijd een monotoon en afgevlakt voedingspakket, waarin suikers, vetten en vlees dominant zijn.

“Meer, meer, meer”

Deze ecologische afbraak (ecocide en sociale achteruitgang in functie van de belangen van het agrovoedingscomplex gaat samen met de snelle toename van het gebruik van landbouwgif voor het instand houden en uitbreiden van de monoculturen. “Meer, meer, meer”, dat zijn de ordewoorden van de pesticidenindustrie. Meer soorten landbouwgif worden erkend en op de markt gebracht, ook producten die in de EU niet (meer) toegelaten zijn maar wel nog geproduceerd en uitgevoerd worden. De toegelaten dosis gif en de toegelaten hoeveelheid restproduct (residu) op landbouw- of voedingsproducten verhoogt.

De keerzijde is dat biodiversiteit, vruchtbare bodems en watervoorraden onherroepelijk verloren gaan. Het verdwijnen van grote delen van het regenwoud, dat een regulerende invloed heeft op de wereldwijde waterkringloop en belangrijk is voor de opslag van koolstof, draagt sterk bij tot de ontwrichting van het klimaat.

Ook de volksgezondheid wordt aangetast. De gevarieerde voeding van de traditionele volkeren wordt verdrongen door industrieel geproduceerde voedingswaren. Door de ongebreidelde toename van het gifgebruik is kanker de belangrijkste doodsoorzaak geworden.

Landroof

Om het plaatje volledig te maken, is er ook het probleem van de zogenaamde landgrabbing, een duivels mechanisme van grondroof voor soja en andere industriële gewassen. Grootgrondbezitters, in Brazilië gekend als fazenda's met honderdduizenden ha grond, leggen via tussenpersonen of grileiros (vervalsers van eigendomsdocumenten), beslag op die gronden. Een uitgebreid netwerk dat in grote mate draait op corruptie. Dit proces wordt nog versneld door Amerikaanse en Europese pensioenfondsen die beleggen en speculeren met Braziliaanse gronden. Om die gronden “vrij” te krijgen, worden de traditionele volkeren die er wonen verjaagd en wordt de begroeiing platgebrand en klaargemaakt voor ingebruikname door de agrobusiness.

Deze praktijken kregen des te meer speelruimte na de afzetting in 2016 van de progressieve presidente Dilma Rousseff en het aantreden van rechtse regeringen (Temer in 2016, Bolsonaro in 2019).

Hoop, organisatie en verzet

Brazilië kent een rijk organisatieleven. Zo zijn er de beweging van de landlozen (Movimento dos Sem Terra), de beweging van kleine boeren en de vrouwenorganisatie van de wereldwijde progressieve boerenbeweging Via Campesina (Movimento das Mulheres de Via Campesina). De acties van deze bewegingen gaan vaak samen met de strijd van de inheemse volkeren. Hun manier van leven is allesomvattend en diep verbonden met de familie en de gemeenschap en zit volledig op de golflengte van de speciale synode over de Amazone die in oktober 2020 werd samengeroepen door de huidige paus Franciscus. Die roept op tot een “integrale ecologie”: sociale rechtvaardigheid in samenhang met ecologie. In de slottekst van de synode luidt het: “De inheemse volkeren streven naar betere levensomstandigheden, vooral in de gezondheidszorg en het onderwijs, om een duurzame ontwikkeling te genieten waaraan zij zelf leiding geven en die in harmonie blijft met hun traditionele levenswijze, dit alles in een dialoog tussen de wijsheid en technologie van hun voorouders en de nieuwe verworvenheden.”

Luc Vankrunkelsven gaat dieper in op de samenhang tussen het streven naar een agro-ecologische landbouw – een voedselproductie die de natuur en de mens respecteert – en spiritualiteit als diepere motivatie om je hiervoor in te zetten. De mens als onderdeel van een gigantisch complex ecosysteem. Een soort spiritualiteit die volledig te combineren is met een wetenschappelijke kijk op de wereld en de natuur. Onderzoek zou bovendien aantonen dat mensen die dankbaar zijn en zich verbonden voelen, ook gelukkiger zijn.

Er zijn nog andere tekenen van hoop. Bijvoorbeeld het derde congres van Fetraf Santa Catarina, begin oktober 2019. Fetraf staat voor Federatie van Werkers en Werksters in de Gezinslandbouw, een federatie van vernieuwende syndicaten van familiale boeren. De ordewoorden van het congres zijn: versterken-organiseren-weerstand bieden. Waardigheid op het platteland, productie van voedsel voor het leven. Fetraf staat eigenlijk ook voor de 4 miljoen familiebedrijven in Brazilië die instaan voor de eigen voedselproductie, in tegenstelling tot de grootschalige, vernietigende agrobusiness die afgestemd is op export.

Een belangrijk lichtpunt voor de toekomst is dat de meeste Brazilianen hun vroegere president Lula in het hart blijven dragen. Om te beletten dat hij zou deelnemen aan de verkiezingen van 2018, werd hij dat jaar een tijd opgesloten. Lula was als lid van de linkse Arbeiderspartij van Brazilië president van 2003 tot 2010. Hij werd opgevolgd door zijn partijgenote Dilma Rousseff.

Over het boek

Professora Gaspareto, activiste in de Beweging van Plattelandsvrouwen: “De verhalen van een reis bestaande uit observaties, contacten, gebeurtenissen en reflecties, leggen op subtiele wijze de diepten vast van een Brazilië dat in de 21ste eeuw ondergedompeld blijft in een onmenselijke en wrede realiteit, gekenmerkt door een hardnekkige, gewelddadige en wrede slavernij. (...)”.

Leen Laenens, voorzitter van de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (VELT): “Een doorleefd dagboek waarin Luc als 'een spons' weergeeft wat hij ziet en voelt. Reizend getuigen over soja, corruptie en de hedendaagse slavenmaatschappij. Harde analyses, zoals de inheemse gemeenschap die moet wijken voor de uitbouw van tientallen sojahavens, de te weinig gekende interafhankelijkheid van Brazilië en Europa, maar ook steeds het verzet van de basisbewegingen van wie we veel kunnen leren. (...)”.

Een wereld van verdoken slavernij. Impressies onderweg. Uitgeverij Dabar-Luyten, 19 euro (exclusief verzendkosten). Te bestellen bij uitgeverij epo of rechtstreeks bij de auteur: luc@wervel.be