Bende van Nijvel: “Voor de belangen van de staat worden mensen vermoord”

Dertig jaar na de feiten is het mysterie rond de Bende van Nijvel nog steeds niet opgehelderd. François Troukens, scenarist en coregisseur van de film Tueurs over de Bende, denkt dat we de verantwoordelijken moeten zoeken binnen de staatsstructuren.

We spreken af met François Troukens in de lobby van hotel Amigo, vlak naast het politiecommissariaat in hartje Brussel dat dezelfde naam draagt. Een knipoog van deze ex-overvaller die zelf ook meerdere keren een gevangeniscel aan de binnenkant heeft gezien? Neen, zo blijkt. Troukens leidt nu een rustig leven. We gaan het hebben over een onderwerp dat hem bijzonder nauw aan het hart ligt: de Bende van Nijvel … en de rol die de staat daarin speelde.

Waarom koos u dit thema voor uw eerste film?

François Troukens. Ik ben opgegroeid met de Bende van Nijvel. Als kind woonde ik vlak bij de Delhaize van Eigenbrakel die door de bende werd aangevallen. Ik heb slachtoffers gezien. Later, toen ik in de gevangenis zat, liep ik de meeste mensen die in het gerechtelijk onderzoek vernoemd worden tegen het lijf.

Denkt u dat de waarheid ooit aan het licht komt?

François Troukens. Alleen als een van de daders zijn geweten wil zuiveren. Maar misschien waren er verschillende niveaus binnen de Bende en wisten de moordenaars niet voor wie ze in werkelijkheid werkten. De voorbije dertig jaar heeft men nooit klaarheid willen scheppen. Nochtans zit alles in het dossier.

Ik heb gesproken met de Luikse procureur-generaal Christian De Valkeneer, en zijn theorie komt overeen met het verhaal van de film (die zegt dat de staat betrokken is bij de Bende van Nijvel, n.v.d.r.), ook al kan hij dat niet bewijzen. Hij is van mening dat het gaat om een bende schurken, militairen, flikken, misschien ook hooligans, die deel uitmaakten van de geheime diensten en die door die geheime diensten werden gemanipuleerd om een strategie van de spanning te creëren (klimaat van geweld uitgelokt om het veiligheidsbeleid te versterken, n.v.d.r.).

Gelooft u in die strategie van de spanning?

François Troukens. Er wordt altijd gezegd dat onze geheime diensten daar niet toe in staat zijn, maar waarom zou dat hier niet kunnen als het elders wél kon? In 1980 was er in Italië, in het station van Bologna, een aanslag waarbij 85 doden vielen. De Italiaanse geheime diensten gaven samen met de Amerikanen extreemlinks de schuld om een rechtser beleid te installeren, maar later bleek de aanslag het werk van extreemrechts en de Italiaanse geheime diensten.

Een zelfde verhaal in Luxemburg met de “Bommeleeërs”, bommenleggers die tussen 1984 en 1986 twintig aanslagen pleegden (met de hulp van de NAVO zaaiden de Bommeleeërs angst met de bedoeling het veiligheidsbeleid van Luxemburg te versterken, wat lukte, n.v.d.r.). Maar hier zou dat niet mogelijk zijn?

Waarom werd de strategie van de spanning toegepast in Italië? Uit schrik voor het communisme. Het had een aanzienlijke invloed in Italië en het bracht het Vaticaan en de Amerikaanse belangen in gevaar. Maar hebben de Amerikanen hier geen belangen misschien? Het hoofdkwartier van de NAVO zit in Brussel, het militair commandocentrum van de NAVO zit in Bergen, de Europese Gemeenschap … De Amerikanen wilden niet dat ons land verdeeld werd. We moesten een sterke staat zijn.

U gelooft dus niet dat het ging om simpele misdadigers?

François Troukens. Neem nu, bijvoorbeeld, de laatste aanslag van de Bende in Aalst. Een jongetje verliest er zijn vader, zijn moeder en zijn zus, en wordt zelf tussen de winkelrekken door achtervolgd. Ook bij de andere aanslagen was het hoofddoel: mensen doden. De buit van de overval bedroeg 20.000 euro. In die tijd kon je in elke bank 100.000 euro buit maken. Je moest maar naar het loket gaan en de bankbediende overvallen. Ik kan het weten, ik heb het gedaan. 100.000 euro dat is werkelijk een minimum. En in Aalst zouden ze in een warenhuis acht mensen moeten dood doen voor een buit van 20.000 euro?

En dan te weten dat de rijkswacht van op een dak in de buurt de winkel in de gaten hield, maar wel om 20.00 u. vertrok, een half uur voor de Bende toesloeg … Geef toe, dat is toch een lachertje?

Ik ken trouwens geen enkele overvaller die een kind zou doden. De Bende deed dat wel. Kinderen die geen enkele bedreiging vormden. En nog iets: in de jaren 1980 kon elke beginnende dief een Volkswagen Golf stelen. Je had er niet meer voor nodig dan een schroevendraaier. Maar zo ging de Bende van Nijvel niet te werk. Zij stalen de auto’s met geweld. Ze hebben zelfs een kerel in een café gedood om zijn sleutels te stelen. Ze waren dus opgeleid om te doden, niet om te stelen. Stelen dat is een ander ambacht. Zij waren daar dus niet om te stelen maar om te doden. Waarom? De strategie van de spanning!

Zullen de recente onthullingen helpen om de zaak op te lossen, denkt u?

François Troukens. Ik vrees vooral dat de overheid uiteindelijk zal zeggen: “Het was een kleine extreemrechtse groep binnen de rijkswacht die wat overvallen wilde plegen.” Daar zal het op neerkomen: dat er destijds rotte appels bij de rijkswacht zaten, maar dat er nu geen probleem meer is. Nonsens, natuurlijk. Ik denk eerder dat het gaat om rijkswachters die om een of andere reden uit de rijkswacht zijn gezet, en die daarna zijn aangesproken door de geheime diensten met: “Luister, je hebt de capaciteiten om deel uit te maken van een elitegroep. Je gaat doden om de staat recht te houden.” Als die kerel dan een beetje psychopaat is, zal hij denken: “Fantastisch, ik kan mensen vermoorden met de goedkeuring van de staat!” Er lopen van dat soort gekken rond, hé, kerels die James Bond willen spelen.

En ja, misschien weet de kerel in kwestie ook van niets. Het principe van “stay-behind”, is dat er een netwerk wordt opgezet waarbij je niet weet wie er aan de touwtjes trekt. Ik heb het nu over Gladio … (Gladio is een netwerk dat na WOII door de NAVO in Italië werd opgericht en werd uitgebreiden naar andere NAVO-landen om een oorlog tegen de Sovjet-Unie voor te bereiden, n.v.d.r.).

Denkt u dat de Amerikaanse inlichtingendienst CIA een rol heeft gespeeld?

François Troukens. Het kan de Mossad (Israëlische geheime dienst, n.v.d.r.) zijn, de CIA … Ik heb geen bewijzen. Mijn film roept vragen op, maar laat de toeschouwer zijn eigen idee vormen. Niemand kan ook maar iets bewijzen, aangezien er krachten zijn die elke poging daartoe saboteren.

Maar met de CIA is alles mogelijk. Ze brengt dictators aan de macht, gooit regeringen omver … Zoals men nu in Venezuela probeert, terwijl president Maduro daar juist wil verhinderen dat westerse bedrijven de olie in zijn land komen plunderen… Dat is natuurlijk niet naar de zin van de Amerikanen en de Fransen.

En de oorlog in Syrië, wat is dat? Een oorlog om gas. En Libië? Dat is toch niet voor de mensenrechten?! Toen destijds in Congo premier Lumumba werd vermoord, was dat om Mobutu aan de macht te brengen. Met hem had het Westen toegang tot uranium. De Russen mochten daar de hand niet op leggen. Voor de belangen van de staat schrikt men er niet voor terug mensen te vermoorden.

U hebt een film gemaakt voor het grote publiek. Maar wilde u toch een boodschap meegeven?

François Troukens. Ik wil de mensen een aangename tijd bezorgen … én hun doen nadenken over de staat. Er wordt gezegd dat België nooit in staat zou zijn om dat soort dingen te doen.” Maar wat dan met Patrice Lumumba? Is het niet de Belgische staat die hem uit de weg ruimde omdat hij in de weg liep? En als men ziet dat de wapens die gestolen werden na een aanval op de kazerne van Marche zich bij extreemrechts en extreemlinks bevinden, kun je niet anders dan je afvragen wie het brein is achter dat schaakspel.

Wat in elk geval zeker is, is dat het resultaat van de aanslagen – en van het geweld in het algemeen – een versterkt arsenaal aan veiligheidsmaatregelen is. We zitten er midden in. Tegenwoordig vinden we het normaal dat militairen met oorlogswapens door de straten wandelen. Dat zou ons moeten geruststellen, terwijl het net zij zijn die een bedreiging vormen. Als een militair op straat begint te schieten, doodt hij tien mensen. Zijn wapen is niet gemaakt voor interventies op straat. Zo wordt een psychose gecreëerd. Dus ja, natuurlijk geloof ik in de strategie van de spanning. Ik zeg daarmee natuurlijk niet dat de Belgische staat de aanslagen in Brussel heeft georganiseerd of toedekt! Maar laten we zeggen dat ze ervan profiteren om de toon te verharden. En dat het blijft duren.

Is uw film een aanklacht?

François Troukens. Ik werk meer met ironie. Als ik zaken zou willen aanklagen dan zou ik journalistiek werk doen, een documentaire maken over het onderwerp. Maar ja, mijn film komt wel in de buurt.

Ik hekel de hypocrisie van onze maatschappij. Zoals de pedofilie in de kerk, die jaren verborgen bleef, of de affaire-Weinstein in Hollywood vandaag. Al dertig jaar verkracht die man vrouwen. Dat is een systeem.

We laten ons altijd manipuleren. Ze zeggen ons dat er 15 miljard euro nodig is voor terreurbestrijding en om nieuwe gevechtsvliegtuigen te kopen … Besteed dat geld toch in de wijken en in de gevangenissen! Dan zul je geen terroristen meer hebben. Investeer in onderwijs en je moet geen nieuwe gevangenissen bouwen. En zijn er al veel terroristen gedood in Afghanistan? Burgers ja, dat wel. “Collateral damage” noemen ze dat dan …

Uw film is behoorlijk pessimistisch. Bent u dat zelf ook?

François Troukens. Neen, integendeel. Ik heb de hoop dat de dingen gaan veranderen. Er is een zuivering bezig. De Panama Papers, de intercommunales … Er komen steeds meer zaken naar boven. De mensen zijn de onrechtvaardigheid, die steeds zichtbaarder wordt, meer dan beu.

Weet je, op die manier ben ik overvaller geworden. Ik vond mijn plaats niet in de samenleving en had er lak aan. Nadien besefte ik dat ik fout zat. Een gangster zorgt voor geen enkele verandering. Hij voert zijn eigen oorlog, verrijkt zijn familie en zijn vrienden. Een overvaller is eigenlijk iemand die een grote kapitalist wil worden. Geen enkele van de vrienden die ik heb gekend in het gangstermilieu of de drughandel, heeft de maatschappij veranderd. Ik heb Marx gelezen in de gevangenis. Onze samenleving is ziek. En mijn film gaat daarover: over dat verlangen naar rechtvaardigheid. En mijn film gaat over de dualiteit goeden/slechten. Een “crimineel” heeft soms minder bloed aan zijn handen dan een flik. Ook al zijn er natuurlijk veel eerlijke flikken. Het zijn politieagenten die naar de waarheid zoeken in de zaak van de Bende van Nijvel, maar ze krijgen stokken in de wielen gestoken.

In uw film is er een scène waarin een politieagent een journalist ervan beschuldigt dat hij samenzweringtheorieën verkondigt. Bent u daar ook al van beschuldigd?

François Troukens. Natuurlijk! Wat stom is, want ik geloof niet in een groot mondiaal complot dat de macht in handen heeft. Ik geloof dat de winsthonger van enkelen de wereld regeert. Dat is toch niet in samenzweringen geloven? Anders mag je ook al niet meer zeggen dat Bush een oorlog heeft ontketend in Irak voor de olie …

De “Bende van Nijvel”

In de eerste helft van de jaren 1980 verkeerde België in een klimaat van psychose. Tussen 1982 en 1985 maakten extreem gewelddadige overvallen 28 doden en 22 gewonden. Ze vonden vooral plaats in de Delhaizes, de eerste in Nijvel, vandaar de naam. De zaak werd nooit opgelost.

Twee parlementaire onderzoekscommissies mondden uit op niets betrouwbaars. Er werden boeken geschreven over het onderwerp. Er doen nog steeds vele theorieën de ronde (“simpele” gangsters, psychopaten, rijkswachters, extreemrechts, of een combinatie van dat alles), maar alles wijst erop dat rijkswacht erbij betrokken is …

Door de onthullingen van een intussen overleden oud-Bendelid is het onderzoek weer in een stroomversnelling gekomen, iets wat de Belgische staat liever niet ziet gebeuren. Het zou gaan om een voormalig lid van de antiterroristische brigade Diane, bijgenaamd “De Reus”. Vijf politieagenten werken nog voltijds op het dossier. Als ze niets vinden dan zijn de feiten binnen acht jaar verjaard.   

De rijkswacht

De rijkswacht bestond al voor België onafhankelijk werd. De rijkswacht werd het eerste gewapende korps van het land. De rol van de rijkswacht lag dicht bij die van de politie, maar behield een militair karakter. Meerdere onregelmatigheden – met als dieptepunt de affaire Dutroux, waarbij de rijkswacht informatie weigerde door te geven aan de politiediensten – zouden ertoe leiden dat de overheid een hervorming doorvoerde die in 2001 leidde tot de integratie van de rijkswacht in de politie.

Zo ontstonden de federale politie en de lokale politie, waarbij die laatste niet meer de middelen heeft om ook buurtpolitie te zijn ...

Dit artikel komt uit het magazine Solidair van januari-februari 2018. Abonnement