Als onwerkbaar de norm wordt ... de wet-Peeters ontrafeld

De 45-urenwerkweek en werkdagen van 9 uur, tot zelfs weken van 50 uur en dagen van 11 uur. Versoepeling van de regels voor overuren, avond-, nacht- en weekendwerk. Variabele uurroosters die maar één dag vooraf bekend moeten zijn. Hieronder ontrafelen we de plannen van minister van Werk Kris Peeters. We laten ook mensen aan het woord die vandaag al werken en leven aan de voorwaarden die Peeters aan alle werkenden wil opleggen.

Vandaag wordt de arbeidsduur in de meeste sectoren en bedrijven per week berekend. Enkel onder zeer strikte voorwaarden die vastgelegd zijn na onderhandeling met de vakbonden, mag je werkgever je vragen meer uren te presteren. Dat noemen we “overuren” en de werkgever moet een overurentoeslag betalen. Als bepaalde limieten zijn overschreden, moet hij je ook “compensatierust” toekennen. Op die manier kun je die overuren recupereren. Dat systeem vertrekt van het idee dat te veel werken slecht is voor de gezondheid. Als een zekere grens is overschreden, heeft een werknemer dan ook het recht om te rusten. De regering wil die grens nu verleggen.

Arbeidsduur berekend op jaarbasis

Voortaan zal de arbeidsduur berekend worden op jaarbasis – daarom spreken we van “annualisering” – en dus niet langer per week. Concreet betekent dat dat als je op een jaar tijd gemiddeld 38 uur per week werkt, je werkgever je geen compensatierust moet toekennen. Hij kan je, bijvoorbeeld, zes maanden lang 45 uur per week laten werken en dan zes maanden lang 31 uur per week. Gemiddeld heb je dan 38 uur per week gewerkt. 

In de bouw, bijvoorbeeld, betekent dat: veel werken als het mooi weer is, en thuis blijven in de koudste wintermaanden. In de verkoop kun je dan weer moeilijk vakantie nemen in juli, tijdens de soldenperiode. Wanneer dan wel? In maart en oktober, als je kinderen op school zitten …

Je werkgever zal je zelfs tot 143 overuren kunnen doen presteren, bovenop dat gemiddelde van 38 uur per week (nu is dat 91 overuren), voor je de uren kunt recupereren. Om je een idee te geven: dat komt overeen met zeventien volle werkdagen extra werken op een jaar.

Individueel onderhandelen

De regering heeft ook een heel nieuwe regeling voor overuren, bovenop het bestaande systeem. 

In het nieuwe systeem krijgt de werkgever het recht om met elk van zijn werknemers individueel te onderhandelen over een pakket van 100 overuren (in sommige sectoren n bedrijven zelfs tot 360 overuren). Die uren kunnen op eender welk ogenblik gepresteerd worden, zolang de arbeidsduur per dag niet meer is dan 11 uur en per week niet meer dan 50 uur. Concreet kan de werkgever je met 100 overuren twaalf dagen meer laten werken op een jaar. Met 360 overuren kan hij je het hele jaar door 45 uur per week laten werken … 

In tegenstelling tot het huidige systeem, moet de werkgever in de nieuwe regeling de overuren niet motiveren of rechtvaardigen. Vandaag moet een werkgever effectief uitleggen waarom er overuren nodig zijn (bijvoorbeeld als er buitengewoon veel werk is). En dat moet dan nog binnen het kader van de wet zijn. Bovendien moeten vandaag nog de vakbondsdelegatie en de controlediensten van de sociale inspectie hun akkoord geven. Zij kunnen de overuren weigeren als ze vinden dat de motivering van de werkgever onterecht is. In het nieuwe systeem is dat dus allemaal niet meer nodig. 

De vakbonden worden dus volledig aan de kant geschoven. Als werknemer kom je geheel in je eentje tegenover je werkgever te staan om te onderhandelen over je overuren. Er hoeft zelfs niks meer op papier gezet te worden. Een mondeling akkoord volstaat. 

En als kers op de taart moeten de bedrijven die overuren niet meer laten recupereren. De overuren worden ofwel onmiddellijk uitbetaald, ofwel bijgeschreven op de “loopbaanrekening”, waar een werknemer overuren en vakantiedagen kan opsparen “om later op te nemen.”

Overuren in plaats van aanwervingen

Volgens Marc, vakbondsafgevaardigde in een chemisch bedrijf met 450 werknemers, zal het systeem nefast zijn voor de werkgelegenheid: “Bij ons zijn er geen afwijkingen op de arbeidstijd toegestaan. Maar wij draaien enorm veel overuren. Zelf doe ik er nooit. Als mijn baas mij vraagt om overuren te kloppen, dan zeg ik: ‘Ga maar een werkloze zoeken daarvoor.’ Wij hebben met onze syndicale delegatie uitgerekend dat de som van alle overuren die wij presteren neerkomt op twaalf voltijdse betrekkingen. Waarom ons zoveel overuren laten kloppen terwijl er zoveel mensen werkloos zijn?”

Leven om te werken

In heel wat sectoren en bedrijven wordt de arbeidsduur nu al op jaarbasis berekend. De negatieve gevolgen voor het privéleven en het welzijn, zijn enorm. Toch wil de regering dit systeem veralgemenen. Claudia werkte aan de band bij Audi Brussel: “We moesten geregeld meerdere zaterdagen na elkaar werken. Zeer vervelend. Zes dagen op zeven bandwerk doen – zeker als je op zaterdag werkt tot 22 uur en op maandag alweer om 6 uur begint – dat is hels. Zeker als je weet dat sommigen om 3 uur moeten opstaan als ze de vroege hebben. Ik ben jong en in goede gezondheid, maar ik had er enorm last van.”

Caroline is poetsvrouw in een ziekenhuis, waar er al een uitzondering op de arbeidsduur bestaat. Ze heeft een contract met variabele uren en dagen: “Ik ontvang een maand van tevoren een voorlopig dienstrooster. Ik zie dat ik een bepaalde week maar twee dagen moet werken in plaats van vijf. Dus beslis ik twee vakantiedagen op te nemen, omdat ik op die manier een hele week vrij kan zijn. Ik vraag –en krijg – twee dagen vakantie. En wat stel ik vast als ik mijn definitieve werkrooster krijg? Dat ze me die week op twee andere dagen laten werken!”

Nefast voor gezondheid

Ook John, een verpleegkundige, wijst op de nefaste gevolgen van flexibeler arbeidsuren op de gezondheid: “Op mijn dienst werken we met een zestigtal mensen. Sinds ons ziekenhuis probeert een internationaal kwaliteitslabel in de wacht te slepen, kregen op enkele maanden tijd vijf collega’s een burn-out.”

Marc, een militair met pensioen, werkte tien jaar lang in een arbeidsregime waarbij de arbeidstijd op jaarbasis werd berekend. Hij herinnert zich welk effect dat op hem had: “Er waren soms weken van maar 24,5 uur –zelden – maar ook heel wat werkweken die veel langer waren dan normaal. Voeg daar nachtwerk aan toe en je begrijpt dat het werk soms wel erg lastig werd. Ik begon last te krijgen van slapeloosheid, een te hoge bloeddruk, overgewicht … Ik was soms wekenlang een zombie.”

Uurroosters slechts 24 uur op voorhand

Bovenop al die maatregelen wil de regering de vakbonden ook nog doen onderhandelen over een reeks maatregelen voor specifieke beroepen. Vandaag werken 800.000 mensen in België deeltijds. De meesten onder hen hebben een flexibele uurrooster die van de ene week tot de andere kan verschillen. Hun uurrooster moet minstens vijf dagen vooraf worden bezorgd en het aantal werkdagen en -uren worden bepaald in een contract en in het arbeidsreglement. Voor de overuren wordt een compensatie voorzien. 

De voorgestelde hervormingen laten toe dat de uurroosters slechts 24 uur vooraf bekend worden gemaakt, er zou niet langer een contract moeten worden opgesteld dat het aantal werkuren en -dagen bepaalt. Peeters wil sleutelen aan de huidige overurenregeling voor deeltijdse arbeid, zodat er minder overuren betaald moeten worden. Op die manier installeer je zogenaamde “nulurencontracten. Het is duidelijk dat vooral vrouwen hiervan het slachtoffer zullen worden. Vrouwen zoals Sofie.

“Wat doe ik met mijn kind?”

Veertig jaar is ze, Sofie. Alleenstaande mama, goedlachs. Ze woont samen met haar tienjarige zoon, Lucas. Sofie werkt halftijds als caissière in een Delhaize, met variabele uren. “Ik had graag geen avonddiensten gemoeten, want ik woon alleen met Lucas. Tot 20 of 21 uur ’s avonds werken, als de nabewaking om 18 uur sluit, dat is telkens opnieuw een puzzel. Wat doe ik met mijn kind? Dat gebeurt minstens één keer per week”, legt Sofie uit. “Omdat Lucas één weekend op de twee bij mij is, vroeg ik toelating om maar één keer op twee weekendwerk te doen. Dat werd geweigerd. Ik werk elke zaterdag, ofwel in de ochtend of de middag. Als ik geen andere oplossing vind, moet ik mijn zoon alleen thuis laten. Ik moet 20 uur presteren in vier dagen, dat wil zeggen dat ik twee dagen vrijaf heb in de week. Eén dag is vastgelegd op woensdag. De tweede dag varieert, afhankelijk van de stemming van de chef.” 

Als de hervorming erdoor komt, zullen vrouwen als Sofie hun leven nog moeilijker georganiseerd krijgen. Met stress en burn-outs erbovenop.

Interimwerk van onbepaalde duur

In 2015 werkten bijna 100.000 uitzendkrachten voltijds. Een record. Wat Kris Peeters wil, is uitzendwerk toegankelijker maken en omvormen tot een vast systeem. Achterliggend idee is er een contract van onbepaalde duur van maken met het uitzendbedrijf. De arbeider zou dan zo nodig van het ene bedrijf naar het ander kunnen worden gestuurd. 

De uitzendkracht die zo’n contract tekent, komt in een situatie van moderne slavernij terecht. Hij kan geen opdracht weigeren, omdat anders zijn contract verbroken wordt. En dan zou hij meteen ook zijn recht op een werkloosheidsuitkering verliezen. Minister Peeters liet ook weten dat de werknemer geen recht heeft op economische werkloosheid als er minder werk is. En helemaal onzekerheid is er over de verloning als er geen werk beschikbaar is.

Dit type contract is ook een bedreiging voor het normale contract. Uitzendkantoren zullen nog meer functioneren als een soort externe personeelsdienst, waar bedrijven werknemers kunnen oppikken als ze er nodig hebben en die ze dan kunnen dumpen als dat hen uitkomt.

Hoe zwaar dat is, vertelt Noah. Hij is 31 jaar en snakt naar een vaste baan: “Ik voel me als een tennisbal die werkgevers heen en weer kunnen sturen. Ik ben nog jong en ik heb nog energie, maar het is moeilijk. Ik moet altijd een nieuwe taak leren, me inpassen tussen nieuwe collega’s, mijn vervoer herorganiseren, mijn gezinsleven aanpassen. Ik moet continu laten zien waartoe ik in staat ben, en op het einde van de dag wordt bekend of ik gediskwalificeerd ben of niet. Dat vreet aan je en je gaat er fysiek aan ten onder. Ik verlies mijn haren, ik heb steeds meer maagproblemen. Ik verlies mijn waardigheid.” De getuigenis van Noah is hard.

Dat soort contracten zijn tot slot ook een bedreiging voor de sociale actie. De werkgevers en de regering eisen dat de uitzendkrachten ook werken als er een staking is.

“De productie, omzet en winstmarge moeten omhoog, de kosten naar omlaag.” Zo verdedigt minister Peeters zijn hervorming. Alles moet de bedrijven ten goede komen en de werknemers moeten dat aanvaarden. Dáár gaat de hervorming over. De werknemers zijn meer waard.

Vakbonden buitenspel

Heel wat maatregelen van het hervormingsplan hebben als gevolg dat de werknemers individueel met hun baas moeten onderhandelen en niet langer via collectieve arbeidsovereenkomsten of via onderhandelde akkoorden met de vakbonden. Maar in onderhandelingen staat een werkgever niet op gelijke voet met zijn baas. Dat geldt des te meer als er 600.000 werklozen achter hem staan die hopeloos op zoek zijn naar een job. Individuele onderhandelingen met de werkgever zorgen bovendien voor een concurrentiepositie tussen collega-werknemers (tussen zij die bijkomende uren aanvaarden, tussen zij die meer uren krijgen …). Het lijkt wel of we teruggaan naar de 19de eeuw, vóór het ontstaan van de georganiseerde arbeidersbeweging, toen dat soort situaties schering en inslag waren. De collectieve kracht van arbeiders die zich verenigen in vakbonden heeft de arbeidersklasse heel wat rechten opgeleverd. Het zijn die rechten die de regering vandaag op de helling zet: werkloosheidsvergoeding, pensioenen, betaalde vakantie, 8-urendag … 

Om die verworven rechten af te bouwen zullen de regering en de werkgevers ook de organisaties kortwieken die ze hebben afgedwongen. Daarom worden de vakbonden zo veel mogelijk buitenspel gezet door het wettelijk kader zo breed mogelijk te definiëren en meer en meer flexibiliteit toe te laten. Daarom ook moet het niveau waarop de onderhandelingen worden gevoerd omlaag: eerst naar de sectoren, dan naar de bedrijven en ten slotte naar de arbeider zélf. 

Dit artikel komt uit het maandblad Solidair van mei 2016. Abonnement.