“Werklozen verplicht aan het werk zetten is een ideologische keuze”

De partijen die onderhandelen over de vorming van een rechtse federale regering hebben een ‘nieuw’ idee gelanceerd: werklozen gratis laten werken. Het voorstel komt erop neer dat een deel van hun uitkering afhankelijk wordt gemaakt van het aanvaarden van eender welk werk. Yves Martens van de vzw Collectief Solidariteit tegen Uitsluiting legt uit.

Wat dacht u toen u van deze maatregel hoorde?

Yves Martens. Het idee om langdurig werklozen aan het werk te zetten in ruil voor hun uitkering is niet nieuw. Toch verbiedt de Internationale  Arbeidsorganisatie (ILO) expliciet onbetaald werk. Toen Rik Daems (Open Vld) en de N-VA de voorbije jaren met dat idee op de proppen kwamen, diende de MR (de Franstalige liberalen, n.v.d.r.) een wetsvoorstel in dat rekening hield met die verbodsbepaling. Het  MR-voorstel gaat dan ook subtieler tewerk: werklozen die zo aan het werk gezet worden krijgen nog altijd geen correcte verloning, maar blijven hun volledige  uitkering behouden, voor hen is die niet onderhevig aan de verscherpte degressiviteit. Maar omdat die maatregel niet zwaar genoeg overkomt, versnelt het voorstel tegelijk de degressiviteit van de werkloosheidsuitkering in de hoop dat meer werklozen daardoor zelf dat soort werk aannemen. Met die subtiliteit wil de MR ontsnappen aan het verbod op gedwongen tewerkstelling.

Sommige mensen denken misschien dat het een goede zaak is om werklozen ‘voor het algemeen belang’ in te zetten. Wat antwoordt u hen?

Yves Martens. Werkloosheid is een oud probleem. Sommige mensen vinden dat zij hard moeten werken en dat er anderen zijn die een uitkering krijgen om niets te doen. Maar dat beeld klopt niet. De vraag is immers niet of het normaal is dat mensen geld krijgen zonder ervoor te werken; de vraag is hoe het komt dat onze maatschappij er niet in slaagt iedereen aan het werk te zetten voor een fatsoenlijk loon. Je moet de logica niet omdraaien.

Werk creëren wil zeggen: een arbeidscontract aanbieden waar een loon tegenover staat aan een bepaald barema en met kwaliteitsvolle arbeidsvoorwaarden

Ik ontken niet dat er heel wat nuttige gemeenschapstaken zijn die vandaag niet worden ingevuld. Het is echter de plicht van onze samenleving om werk te maken van dat soort noodzakelijke tewerkstelling. Werk creëren wil zeggen: een arbeidscontract aanbieden waar een loon tegenover staat aan een bepaald barema en met kwaliteitsvolle arbeidsvoorwaarden. Met dit voorstel verplicht men mensen – als ze willen overleven – jobs te doen die men blijkbaar als noodzakelijk beschouwt…

Er zijn twee mogelijkheden. Ofwel wil je de werklozen verder stigmatiseren en straffen. Dan zeg je hen: “Kijk eens naar die berg stenen daar. Jullie moeten hem vijfhonderd meter verder leggen.” De volgende dag kan je hen dan zeggen: “Leg die stapel stenen terug van waar hij kwam.” Maar je zou ook op zoek kunnen gaan naar maatschappelijk nuttig werk en dat omzetten in jobs met een fatsoenlijk contract en een degelijke sociale en syndicale bescherming. Mensen die een job hebben, hebben er geen enkel belang bij dat werklozen hun werk overnemen. Je kent toch dat voorbeeld uit Den Haag in Nederland? Een straatveger werd er bij een herstructurering ontslagen. De stad had zogezegd geen financiële middelen meer om alle bestaande straatvegers te blijven betalen. De man werd dus werkloos. Om zijn uitkering te kunnen behouden werd hij na drie jaar verplicht tewerkgesteld… als straatveger bij diezelfde stad. Hij moest plots dezelfde job doen als voorheen maar dan zonder loon, zonder rechten, zonder bijdrage voor zijn pensioen, enz.

Je moet dit voorstel zien in het kader van een algemene aanval op de sociale zekerheid. Van zodra men raakt aan de werkende mensen zonder werk, raakt men aan de werkende mensen met werk.

Van zodra men raakt aan de werkende mensen zonder werk, raakt men aan de werkende mensen met werk

Werkende mensen met een job worden dus uitgespeeld tegen werkende mensen zonder job?

Yves Martens. Straatvegers zijn hiervoor een uitstekend voorbeeld. Meer en meer gemeenten werven niet langer straatvegers aan, maar doen een beroep op het OCMW om er ter beschikking te stellen. Als ze via dat kanaal aan de slag gaan, werken ze voor een minimumloon en niet aan de gemeentelijke barema’s. Zo krijg je arbeiders die voor hetzelfde werk op een andere manier worden betaald. Je loopt met dit voorstel het risico dat werklozen voor enkele uren als straatveger verplicht worden tewerkgesteld voor een kostprijs die zelfs nog lager ligt dan het minimumloon. Wie op die manier aan de slag moet, behoudt enkel zijn initiële uitkering. Hij ‘verdient’ dus enkel nog het verschil tussen wat hij kreeg en zijn verlaagde uitkering.

Gaan we hiermee naar een stigmatisering van de ‘luie werklozen die niet willen werken’ als zij de ‘aangeboden’ job weigeren?

Yves Martens. Men zegt hen: “Je moet deze job niet aannemen, maar als je weigert, verminderen we wel je uitkering.” Het perverse effect zal zijn dat men de mensen die weigeren zal stigmatiseren door te zeggen dat ze klaarblijkelijk hun werkloosheidsuitkeringen niet nodig hadden. Men gaat daarbij volledig voorbij aan de loopbaankeuzes van deze mensen, hun gezondheidssituatie, het feit dat verplichte tewerkstelling verboden is. Wij gaan er bij het Collectief Solidariteit tegen Uitsluiting van uit dat wie werkloos is, daar niet zelf voor gekozen heeft, en dat hij elke fatsoenlijke werkaanbieding moet aanvaarden. Hier stelt zich echter niet eens de vraag of het om een fatsoenlijke werkaanbieding gaat of niet. Het gaat hier niet om het aanbieden van werk, maar om verplichte tewerkstelling.

De PS en de sp.a hebben de deur op een kier gezet door het recht op werkloosheidsuitkeringen op de helling te plaatsen

Deze maatregelen komen van rechtse partijen. Maar vorige regeringen troffen toch ook al vergelijkbare maatregelen?

Yves Martens. De PS en de sp.a hebben de deur op een kier gezet door het recht op werkloosheidsuitkeringen op de helling te plaatsen. Ze maakten de redenering: “We zullen deze toegeving maar doen, men zal toch nooit verder durven gaan.” Maar als je zo redeneert, geef je een signaal er gemorreld mag worden. Uiteindelijk kan je niet anders meer dan verdere toegevingen doen. Na de ene toegeving volgt automatisch de andere. De PS en de sp.a hebben de voorbije tien jaar de fout gemaakt de aanvallen tegen de werklozen te slikken. Het is vandaag dan ook een stuk moeilijker geworden om die aanvallen af te slaan.

Zal dit alles gevolgen hebben voor de OCMW’s?

Yves Martens. Hoe kunnen de OCMW’s financieel en menselijk reageren op de toestanden die zich zullen voordoen? Om zich uit de slag te trekken zullen de OCMW’s uitvluchten moeten bedenken om deze mensen niet langer te helpen. De OCMW’s zullen hun rol niet langer kunnen spelen. Als ze alle hulp verlenen waartoe ze verplicht zijn, zullen ze het hoofd niet boven water kunnen houden. Er zullen ongetwijfeld mensen op straat belanden.

Hier stelt zich niet eens de vraag of het om een fatsoenlijke werkaanbieding gaat of niet. Het gaat hier niet om het aanbieden van werk, maar om verplichte tewerkstelling

Wat een ongehoorde stompzinnigheid! Men gaat mensen op straat zetten, ze verplichten in het zwart te gaan werken, ze aanzetten tot – kleine – criminaliteit. Tegelijkertijd zal men de nodige middelen ter beschikking moeten stellen om die evolutie te bekampen. Het gaat hier duidelijk om ideologisch geïnspireerde maatregelen: denk maar eens na over de middelen die men zal moeten inzetten om mensen die aan het einde van hun uitkeringsperiode belanden verplicht aan het werk te zetten. Je hebt personeel nodig om ze administratief op te volgen, om ze te omkaderen, om toezicht te houden. Je zult dus een bureaucratisch systeem moeten opzetten om de maatregel organisatorisch uit te bouwen en om alles te controleren. Dat zal ongetwijfeld geld kosten. Op socio-economisch vlak heeft de maatregel bovendien geen enkel nut.

Het Collectief Solidariteit tegen Uitsluiting is ook actief rond jongeren. Hoe pakken jullie hun problemen precies aan?

Yves Martens. Onder hetzelfde type van verontrustende maatregelen die voorgesteld worden als maatregelen in het kader van de strijd tegen de werkloosheid, overweegt men in Brussel en Wallonië gedurende zes maanden stagejobs of overgangsjobs aan te bieden aan jongeren zonder werkervaring. De kostprijs voor de ondernemingen die deze jongeren tewerkstellen zou beperkt blijven tot 200 euro per maand. Hier botsen we alweer op een maatregel die men verkoopt als een manier om mensen vertrouwd te maken met de arbeidsmarkt, maar die als belangrijkste effect zal hebben dat slechte tewerkstelling de goede tewerkstelling vervangt. Men kan wel beweren dat het systeem van verplichte tewerkstelling een toegeving is aan de N-VA, maar dit voorbeeld toont aan dat men op andere niveaus – waar de N-VA niets in de pap te brokkelen heeft – een vergelijkbare politiek volgt. Het hek lijkt van de dam en alle gevestigde partijen werken er probleemloos aan mee.