Trump viseert Iran: de wereld is opnieuw gevaarlijker dan voorheen

De drone-moord op generaal Qasem Suleimani, op 3 januari in de Iraakse hoofdstad Bagdad, deed de wereld opschrikken. Het aanslepende oorlogsklimaat in het Midden-Oosten, de nooit aflatende dreiging, de wreedheden, het onnoemelijke lijden, de massale vluchtelingenstromen… de publieke opinie werd er eens te meer aan herinnerd. De nieuwe escalatie confronteert ons ook opnieuw met de complexiteit van de situatie in het Midden-Oosten. We staan stil bij zeven belangrijke vragen.

1. Wat betekent de moord op Qasem Suleimani?

Qasem Suleimani was de bevelvoerder van de Al Qods-brigade, een onderdeel van de Iraanse Revolutionaire Garde. De man was zeker geen koorknaap. De voorbije maanden hielp hij bijvoorbeeld bij de brutale repressie tegen het Irakese volksprotest, waarbij honderden Irakezen omkwamen. Maar dat is niet waarom hij werd vermoord. De pro-Amerikaanse Irakese leiders organiseerden ook repressie, zonder dat de VS zich daar druk om maakten.

Dat Suleimani, zoals VS-president Trump en zijn minister van Buitenlandse zaken Pompeo beweerden, op het punt stond een grootschalige aanslag te organiseren waarbij vele Amerikaanse levens in gevaar zouden komen, is erg twijfelachtig. Er werd hiervoor geen enkele concreet bewijs geleverd.

Doel van de VS-strategie is de capitulatie van de Iraanse leiders en een regimewissel in Iran

De Irakese eerste minister, Adel Abdel-Mehdi, verklaarde in het Irakese parlement dat Trump hem persoonlijk had gebeld om te vragen Suleimani naar Bagdad uit te nodigen voor onderhandelingen. Dat wijst er op dat Trump Suleimani bewust in de val lokte. The Washington Post citeerde op 6 januari anonieme verantwoordelijken van het Witte Huis die zeiden dat Pompeo al maanden aandrong op het “uitschakelen” van Suleimani. Dat komt overeen met de omschrijving van de strategie van Trump ten aanzien van Iran zoals Pompeo die eind 2018 in Foreign Affairs omschreef: “Economische druk is één deel van de VS-campagne tegen Iran. Afschrikking is een ander onderdeel ... We moeten (aan de Iraanse leiders) pijnlijk duidelijk maken dat Iran bij escalatie enkel te verliezen heeft. De Islamitische Republiek kan de militaire macht van de VS niet evenaren en we moeten niet bang zijn dat aan de Iraanse leiders te laten verstaan.” Doel is de capitulatie van de Iraanse leiders en uiteindelijk een regimewissel in Iran.

2. Waarom viseert Trump Iran?

Iran is een van de grootste landen in de regio en stelt zich zeer onafhankelijk op. Het land bezit daarenboven de tweede belangrijkste gasreserve in de wereld en de derde grootste petroleumreserve. Het land vormt het scharnier tussen het Midden-Oosten, het Zuid-Aziatische continent en Oost-Azië en is een belangrijke schakel in de Chinese plannen voor de Nieuwe Zijderoutes. Deze routes zijn een initiatief van de Chinese regering om op basis van het win-win principe de ontwikkeling van de Chinese economie in een vreedzame wereldomgeving mogelijk te maken. Verder is een onafhankelijk Iran dat de oostkust van de Perzische golf controleert voor China ook van belang om, in geval van conflict met de VS, een volledige blokkade door de Amerikaanse Navy te verhinderen. Zo'n blokkade zou de helft van de oliebevoorrading van het land in het gedrang brengen.

Sinds mei werden 14.000 extra soldaten gestuurd, de voorbije week nog eens 3.800

Op dit ogenblik is Iran de VS vooral een doorn in het oog omdat het in zowat alle conflicthaarden in de regio ambities heeft als regionale grootmacht en optreedt als belangrijkste rivaal van de VS en hun bondgenoten Saoedi-Arabië en Israël. In Yemen slaagt de coalitie onder leiding van Saoedi-Arabië er na vier jaar verschrikkelijke oorlog niet in om de Houthi-rebellen, bondgenoten van Iran, uit de hoofdstad te verjagen, ondanks de massale steun van de VS. In Syrië kwam Iran, samen met Rusland, de Syrische president Assad ter hulp en werd het hele land op enkele regio’s na terug onder controle van Damascus geplaatst. Irak is na de nederlaag van terreurgroep IS en het kalifaat de arena geworden voor de rivaliteit tussen de VS en Iran. Verder zijn bondgenoten van Iran, de Libanese Hezbollah en de Palestijnse Hamas, geduchte vijanden van Israël. De uitschakeling van Suleimani is dan ook geen toeval, net als het feit dat Trump de militaire aanwezigheid van de VS in de regio opdrijft, ondanks al zijn gepraat over terugtrekking van Amerikaanse troepen uit de regio (zie kaartje). Vorig jaar in maart liet hij nog een plan maken dat voorzag in 120.000 extra soldaten voor de regio. Sinds mei werden er alvast 14.000 extra soldaten gestuurd, de voorbije week nog eens 3.800.

3. Waarom blijven de VS militair aanwezig in het Midden-Oosten na jaren oorlog, de enorme menselijke en financiële kosten en de groeiende chaos?

Om dit te begrijpen, moeten we een breder plaatje schetsen. Sedert het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt het evenwicht in de wereld bepaald door de dominantie van de VS, dankzij het overwicht van de dollar, de controle op de Wereldbank en het IMF, de wereldwijde braindrain naar hun universiteiten, de ongeëvenaarde militaire superioriteit, … Economisch heeft het land echter een enorme schuldenlast opgebouwd en kan het een economische crash enkel vermijden door die wereldheerschappij in stand te houden.

De absolute controle behouden over de olierijkdommen van het Midden-Oosten, betekent China de toegang ertoe ontzeggen

Om de hegemonie te bewaren, hebben de VS in de loop van de voorbije decennia er niet alleen voor gezorgd dat hun multinationale ondernemingen wereldwijd de natuurlijke rijkdommen en de arbeidskrachten genadeloos konden plunderen en uitbuiten, maar reageerden ze ook bijzonder agressief op landen die weigerden naar hun pijpen te dansen. Denk maar aan wat landen als Vietnam, Syrië, Iran, Cuba en Venezuela te beurt viel. Daarnaast zijn er Rusland en vooral China, die dankzij de groei van hun economische en militaire macht op middellange termijn kunnen uitgroeien tot stevige concurrenten.

De absolute controle behouden over de olierijkdommen van het Midden-Oosten, betekent China de toegang ertoe ontzeggen. Syrië en Afghanistan vernietigen, betekent dat de VS daar militaire bases kunnen oprichten waar ze troepen en materiaal kunnen stationeren. Dat kan allemaal van strategisch belang blijken de dag dat een conflict met China zou losbarsten.

4. Zou een terugtrekking van de Amerikaanse troepen en hun bondgenoten de chaos en de oorlog in de regio niet versterken?

De opeenvolgende massale militaire operaties van het VS-leger en hun regionale en Europese bondgenoten hebben de regio in de voorbije drie decennia omgevormd tot een eeuwig slagveld. Twee oorlogen tegen Irak en de militaire steun aan Syrische rebellen, gevolgd door militaire tussenkomsten, hebben deze twee landen in een immense puinhoop herschapen. De miljoenen petrodollars die de Saudische bondgenoot investeerde in de bewapening en uitrusting van de vele salafistische milities, leidden tot de djihadistische terreurgroep Islamitische Staat.

Lees verder onder de afbeelding

Het is waar dat de plaatselijke machthebbers zich bezondigden aan misdaden en grootschalige schendingen van mensenrechten. Maar het was niet daarom dat de VS hun troepen stuurden, dat deden ze omwille van hun geostrategische eigenbelang. De situatie voor de plaatselijke bevolking werd na die militaire tussenkomsten erger dan voordien. De 6 triljoen dollar (6.000 miljard dollar) die de VS de voorbije 20 jaren “investeerden” in oorlogen om hun geostrategische belangen na te jagen, hebben onnoemelijk veel menselijk leed en onherstelbare schade aan het milieu veroorzaakt. Met dat geld had men 35 keer de armoede in de wereld kunnen opheffen.¹ Ondertussen drijft Trump de defensie-uitgaven van de VS steeds verder op en eist hij dat ook de Europese landen dat doen.

5. Weet Trump wel wat hij doet?

Ondanks het beeld dat de man van zichzelf ophangt, weet Trump wel degelijk wat hij doet. De doelstelling om de Amerikaanse wereldheerschappij te garanderen, vinden we evengoed bij Trump als bij zijn voorgangers terug. Maar toch is er een grondig verschil in strategie. Na de Koude Oorlog en de instorting van de Sovjet-Unie, waren de VS gedurende twee decennia de onbetwiste meesters van de wereld. In die periode zagen we een strategie van globalisering waarmee de Amerikaanse multinationals open grenzen eisten voor hun kapitaal. De VS traden op als de “natuurlijke” leider van de wereld.

Trump wil dat regionale oorlogen in het belang van de VS uitgevochten worden door bondgenoten als de NAVO-lidstaten, Israël en Saoedi-Arabië

Trump is al lang ontevreden over deze strategie. In mei 2017 schreef hij in The Wall Street Journal: “De wereld is geen mondiale gemeenschap, maar een strijdperk waarin landen, non-state actors en bedrijven elkaar beconcurreren.” In een wereld waarin opkomende economieën, met China aan het hoofd, geduchte concurrenten worden van de VS, ziet Trump het absoluut nodig om zijn visie door te drukken. Dat is er een van unilateraal imperialisme en verschilt op drie punten met die van zijn voorgangers. In alle handelsrelaties wil hij eerst het economische belang van de VS zien primeren en dat is “zoveel mogelijk industriële productie terug naar de VS halen”. Hij zegt handelsakkoorden op en eist meer voordelen voor de VS.

Militair drijft Trump de groei van het defensiebudget op, maar hij wil dat “efficiënter” beheren. Dat wil zeggen dat hij meer financiële en militaire inspanningen eist van zijn bondgenoten, in de eerste plaats van Europa. Het betekent ook dat hij minder militaire bases wil en dat regionale oorlogen in het belang van de VS uitgevochten moeten worden door bondgenoten als de NAVO-lidstaten, Israël en Saoedi-Arabië.

Diplomatiek wijst Trump multilaterale onderhandelingen en samenwerkingen af. Hij verkiest bilaterale onderhandelingen waarin de VS als sterkste partij hun zin volledig kunnen opleggen. Hij treedt ook eenzijdig en zonder overleg met partners op, zoals bij de moord op Suleimani.

Deze ommezwaai in strategie wil hij verkopen met een samenhangend nationalistisch verhaal dat werd uitgewerkt door zijn eerste kabinetschef Steve Bannon. Een nationalisme dat zich afzet tegen drie vijanden: het liberaal establishment dat de traditionele waarden ondermijnt, de islam die de christelijke waarden bedreigt en China dat de wereldheerschappij van de VS in vraag stelt.²

6. Wat kan er nu op korte termijn verder gebeuren?

Niemand kan voorspellen hoe de zaken verder zullen verlopen. Nieuwe gebeurtenissen kunnen onvoorspelbare gevolgen hebben. Zo stortte op 8 januari een Boeing 737 van Ukraine International Airlines (UIA) neer twee minuten na het opstijgen uit Teheran. De 176 mensen aan boord (voornamelijk Oekraïners en Canadezen) werden gedood. De oorzaak van de crash is onduidelijk. Maar Iran heeft een menselijke fout door het Iranese leger toegegeven en experten van Boeing en van de landen die slachtoffers tellen uitgenodigd. De gevolgen van dit ongeluk zijn onvoorspelbaar.

Zeker is dat de wereld opnieuw een stuk gevaarlijker is geworden. Een wereld waarin de spanning zover wordt opgedreven dat grootmachten, omwille van een verkeerde inschatting of verkeerde reactie, direct tegenover elkaar komen te staan in een lange keten van actie-en-reactie.

De eerste tegenactie van Iran, het lanceren van raketten tegen Amerikaanse militaire bases in Irak, ging gepaard met de verklaring dat enkel militaire doelwitten werden geviseerd en dat Iran geen verdere escalatie wilt. Als dat zo blijft en de VS niet overreageren, kan er een periode van gewapende vrede optreden waarbij Trump, naar het voorbeeld van de situatie met Noord-Korea, onderhandelingen aangaat met de Iraanse leiders. Daarbij kan hij echte of pseudo-concessies verkrijgen, die hij dan kan verkopen als een overwinning.

Trump zal alles doen om de verkiezingen van november te winnen en een tweede mandaat als president op te nemen

Een verder escalatie is natuurlijk nooit uit te sluiten. In dat geval zal Trump niet aarzelen om gebruik te maken van de militaire overmacht van de VS en rekent hij vooral op zijn NAVO-bondgenoten en op Israël en Saoedi-Arabië om op het terrein zijn oorlog uit te vechten.

In beide situaties zal Trump alles doen om de verkiezingen van november te winnen en een tweede mandaat als president op te nemen. Dat heeft hij nodig om een stevige greep te krijgen op het Amerikaanse staatsapparaat en zijn strategie met meer kracht uit te voeren. Het is zeker niet gezegd dat Trump hierin zal slagen. Een belangrijk deel van de traditionele politieke klasse in de VS kijkt met afgrijzen naar de manier waarop Trump hun visie overboord gooit. Maar vooral is er de campagne van de linkse presidentskandidaat Bernie Sanders en de beweging die daar achterstaat. Sanders tweette: “We moeten meer doen dan de oorlog met Iran stoppen. We moeten ons stevig engageren om de militaire aanwezigheid van de VS in het Midden-Oosten op een ordelijke manier te beëindigen. We moeten onze steun aan de interventie onder leiding van Saoedi-Arabië in Yemen stoppen. We moeten onze troepen uit Afghanistan terug naar huis krijgen.”

7. En wat met Europa?

Bij vorige agressieve daden van Trump, zoals de terugtrekking uit het nucleair akkoord van de VS in mei 2018, was er nog enig ongenoegen en kritiek te horen bij de Europese leiders. Die deal werd in 2015 gesloten tussen Iran, de VS, het Verenigd Koninkrijk, Rusland, China, Frankrijk, Duitsland en de Europese Unie. Doel was garanties te hebben dat Iran geen atoomwapens zou maken. Alhoewel er voldoende bewijzen waren dat Iran deze deal nakwam, trok Trump zich terug en kondigde hij meteen zware economische sancties af tegen Iran met het doel de levensomstandigheden van de bevolking te verslechteren om hen zo aan te zetten zich tegen het regime te keren.

Blijkbaar voelde Trump zich door de steunbetuigingen aangemoedigd. Enkele dagen later eiste hij dat alle andere ondertekenaars zich uit het Iran-akkoord zouden terugtrekken

Deze keer beperkten de Europese leiders zich tot oproepen tot kalmte en terughoudendheid, zonder enige veroordeling of vorm van kritiek op de buitenrechtelijke executie van Suleimani. De Franse president Macron ging op 5 januari zelfs pal achter Trump staan. Hij verklaarde zich volledig solidair met de coalitie onder leiding van de VS en waarschuwde Iran geen militaire escalatie aan te gaan. Hij sprak tevens zijn bezorgdheid uit over de “destabiliserende activiteiten van de Qods-brigade onder leiding van generaal Qassem Suleimani” en herhaalde de “noodzaak voor Iran om daar een einde aan te maken”.

Na een topvergadering van de NAVO de dag nadien, verklaarde secretaris-generaal Stoltenberg dat alle leden van de alliantie achter de VS in het Midden-Oosten staan: “We zijn verenigd in de veroordeling van de steun die Iran geeft aan verschillende terroristische groepen. Iran moet afzien van verder geweld en provocaties.” Blijkbaar voelde Trump zich door al deze steunbetuigingen aangemoedigd en enkele dagen later eiste hij dat alle andere ondertekenaars zich uit het Iran-akkoord zouden terugtrekken. Hij kondigde eveneens nog zwaardere sancties aan tegen Iran.

We moeten de terugtrekking eisen van de Amerikaanse troepen en van elke vorm van Belgische militaire aanwezigheid in het Midden-Oosten

In de Europese steun aan de oorlogszuchtige politiek van de VS lopen de rechts-extremistische partijen in de spits. Le Pen en Salvini waren ronduit enthousiast. Geen toeval, als je weet dat de huisideoloog van Trump, Steve Bannon, vorig jaar investeerde in het coachen van de belangrijkste rechts-extremistische partijen in Europa. Ook Europarlementslid en voormalig minister Johan Van Overtveldt (N-VA) tweette dat de moord op Suleimani “een goede zet” was. Europarlementslid voor de PVDA Marc Botenga reageerde hierop: “Het valt op dat degenen die in België de belastingontduiking van de multinationals toelieten en de soberheidspolitiek aan de werknemers oplegden, vandaag op de eerste rij staan om te applaudisseren voor de oorlogsescalatie van Trump.”

Gewone mensen hebben inderdaad niets te winnen bij de oorlogspolitiek die in het verlengde ligt van een beleid dat de belangen van multinationals en miljardairs voorop stelt. We moeten de terugtrekking eisen van de Amerikaanse troepen en van elke Belgische militaire aanwezigheid in het Midden-Oosten. Vermits de leiders van de NAVO aangeven zich te willen laten meeslepen op deze gevaarlijke weg, moeten we het Belgische lidmaatschap van de NAVO in vraag stellen.

1 Oorlogsuitgaven: https://www.cnbc.com/2018/11/14/us-has-spent-5point9-trillion-on-middle-east-asia-wars-since-2001-study.html. Kosten voor uitschakeling armoede in de wereld: https://www.visionofearth.org/economics/ending-poverty/how-much-would-it-cost-to-end-extreme-poverty-in-the-world/

2 Een uitstekende analyse van Trumps strategie kan je hier vinden: https://lavamedia.be/america-first-het-imperialisme-volgens-trump/