Natalie Eggermont (Climate Express): “Alles wat voor adrenaline zorgt, vind ik geweldig”

Ze is spoedarts, ze klimt op gletsjers en ze heeft net een boek geschreven. En o ja, ze wil eind november 10.000 Belgen door de straten van Parijs zien stappen voor een luid signaal voor een sociaal klimaatakkoord. Climate Express-voorzitster Natalie Eggermont heeft graag actie en avontuur. En een volle agenda. 

Neen, vrolijk wordt een mens niet als ie ziet waarop onze planeet aan het afstevenen is. De algemeen vooropgestelde twee graden Celsius klimaatopwarming waar we zeker, zeker – zeker! – niet mogen over gaan, is nu al haast zeker niet meer te halen. Binnen het VN-klimaatpanel spreekt men al van drie graden als het hoogst haalbare. Bij ongewijzigd beleid is zelfs zeven graden niet uitgesloten. Horrorscenario’s zijn dat, waarbij het leven op aarde onmogelijk wordt. 

Natalie Eggermont trekt al jaren aan de kar om iedereen – burgers en politici – bewust te maken over het gevaar van de opwarming van de aarde. In 2013 was ze een van de ‘machinisten’ van de klimaattrein naar de klimaattop in Warschau. Vandaag probeert zij als voorzitster van de organisatie Climate Express 10.000 Belgen warm – excusez le mot – te maken om eind november naar Parijs te trekken en aan de klimaatonderhandelaars te laten horen dat er een bindend en sociaal rechtvaardig akkoord moet komen.

Vanwaar komt uw engagement voor het klimaat?

Natalie Eggermont. Mijn eerste engagement was binnen 11.11.11. Op de middelbare school werkte ik al rond de Millenniumdoelstellingen (grotendeels niet gehaalde doelstellingen van de Verenigde Naties gericht op het terugdringen van armoede, n.v.d.r.). Daarna ben ik geneeskunde gaan studeren en hield ik mij bezig met internationale gezondheidszorg. Iedereen verwachtte in die tijd wel van mij dat ik later zou gaan werken bij Artsen Zonder Grenzen of de Wereldgezondheidsorganisatie.

Toen ik in het derde jaar geneeskunde zat, kwam er een rapport uit van het prestigieuze medische tijdschrift The Lancet. Het rapport stelde dat klimaatverandering wereldwijd de grootste bedreiging voor de volksgezondheid was. De meeste sterftes wereldwijd zijn het gevolg van ondervoeding, infecties en slecht water, en klimaatverandering gaat dat allemaal nog verslechteren. De conclusie van The Lancet was: elke arts die bezig is met gezondheid op een breed niveau, moet klimaatactivist worden. Ik vond dat een overtuigend standpunt.

Op de universiteit van Gent ben ik dan klein begonnen met de oprichting van Gent1010, een studentenvereniging die streeft naar het verduurzamen van de universiteit. 

Anderhalve graad tot twee graden is in alle landen een ramp voor de mensen die het laagst op de sociale ladder staan

De eerste keer dat we u op het voorplan zagen, was toen u de klimaattrein naar Warschau organiseerde. Hoe bent u daarin gerold?

Natalie Eggermont. Na mijn studies was ik even op zoek naar een manier om mijn engagement verder vorm te geven. Zo ben ik via een vriend terechtgekomen bij Klimaat en Sociale Rechtvaardigheid, de organisatie die in 2009 een trein inlegde naar de klimaattop in Kopenhagen. 

Tijdens een van de eerste vergaderingen dat ik er zat, ging het over de klimaattop van Warschau en of we er niet opnieuw een trein naartoe zouden laten rijden. Je moet weten, na de mislukte top in Kopenhagen is de klimaatbeweging een beetje in een dipje beland. Het idee leefde dat mensen nauwelijks nog konden worden gemobiliseerd. Na lange discussies hebben we beslist de trein toch te organiseren. En dat werd een groot succes.

Die klimaattrein naar Warschau heeft heel wat teweeggebracht, niet? Iedereen die er toen bij was, spreekt er nu nog over. 

Natalie Eggermont. De treinrit naar Warschau maakte voor heel veel mensen duidelijk dat ze niet alleen stonden in hun strijd voor een betere wereld. Toen ik door de trein liep, zag ik jongeren en ouderen, mensen van Noord-Zuidorganisaties, van de vakbonden, uit de milieubeweging, van Greenpeace … En toen zij na dat weekend weer in België aankwamen, zaten zij boordevol enthousiasme om verder te doen.

Dat merkte ik al op de trein zelf. Iedereen had weinig geslapen, iedereen was kapot, maar overal werd ik op de schouder getikt met de vraag: “Hey Natalie, in 2015 met de fiets naar Parijs?” 

Apartheid en slavernij werden pas afgeschaft nadat miljoenen mensen op straat zijn gekomen. Zo kan het ook gaan met de klimaatontaarding

Allemaal goed en wel, zo de mensen mobiliseren, maar hebt u het gevoel dat het iets uithaalt?

Natalie Eggermont. Ik verwacht niet dat er een magisch akkoord uit de bus komt in Parijs, maar dat is geen reden om niet te mobiliseren. Wat uit de onderhandelingen komt, is altijd een afspiegeling van de krachtsverhoudingen in de maatschappij op dat moment. Het is dus belangrijk om op straat te komen en steun te geven aan de meer progressieve stemmen in de onderhandelingen. Het maakt een groot verschil. 

Leg eens uit.

Natalie Eggermont. De onderhandelingen zijn een strijd tussen de verschillende landen. In Kopenhagen stelden de grootmachten – de VS, Brazilië, China, Zuid-Afrika… – samen een akkoord op dat ze voorlegden aan de andere landen. Die kleine landen hebben gezegd: dit is onvoldoende, wij tekenen dat niet. Als er een grote mobilisatie op straat is, dan kun je je voorstellen dat dat in het voordeel speelt van bepaalde krachten. Alle ogen van de wereld zijn nu op de top in Parijs gericht. De regeringsleiders kunnen zich geen tweede mislukking zoals in Kopenhagen veroorloven. 

Mensen als Vandana Shiva (icoon uit de antiglobaliseringsbeweging, n.v.d.r.) en Desmond Tutu (Zuid-Afrikaanse bisschop en Nobelprijswinnaar voor de Vrede, n.v.d.r.) roepen nu op tot de grootste mobilisatie ooit. Zij wijzen er in hun oproep op dat apartheid en slavernij niet afgeschaft werden omdat landen op een bepaald ogenblik beslisten dat het zo niet verder kon. Neen, die zaken zijn uit de wereld verdwenen omdat miljoenen mensen op straat zijn gekomen. Zo kan het ook gaan met de klimaatontaarding.

Kunt u ons toch nog eens zeggen hoe groot het probleem is. Het lijkt alsof veel mensen dat nog niet beseffen.

Natalie Eggermont. Alle alarmen zijn momenteel tegelijkertijd aan het afgaan. We zien de rampen toenemen: orkanen, overstromingen, strengere winters, langdurige droogte, mislukte oogsten. De weersomstandigheden worden steeds extremer. Alle warmste jaren van de laatste honderd jaar waren in de laatste tien jaar. 2014 was opnieuw het warmste jaar sinds het begin van de metingen. 2015 is goed op weg om die titel over te nemen. Vorige augustus was de warmste maand ooit op onze planeet. 

Tegen 2050 moeten we koolstofneutraal zijn. Dat is een enorme uitdaging. Voor wetenschappers is het duidelijk dat we een collectieve aanpak op ongeziene schaal nodig hebben. Ongezien qua coördinatie en planning. Dat gaat over grootschalige investeringen, een echte omwenteling van onze maatschappij. Dat lukt niet met hier en daar een beetje bijsturen en oplappen. 

Een temperatuurstijging van twee graden, veel mensen zouden dat aangenaam vinden.  

Natalie Eggermont. Dat twee graden geen ramp is, dat is de redenering van Willy Naessens, de eigenaar van een bedrijf dat zwembaden plaatst, die de opwarming van de aarde goed vond voor “zijn zaken”. Maar het is wel degelijk een drama. Die twee graden slaat op een globale gemiddelde temperatuur. Twee graden wereldwijd betekent vier graden in Afrika. 

Er wordt trouwens vaak gezegd dat Noord en Zuid de opwarming anders zullen voelen, maar eigenlijk is dat een verkeerde opdeling. Het gaat echt over rijk en arm. Weet je, tijdens de hittegolf in Frankrijk afgelopen zomer stierven heel wat oudere mensen. Dat waren niet de ouderen die een plaats kunnen betalen in een comfortabel rusthuis met goeie airconditioning, hè. Dat waren oudere mensen met hartproblemen die woonden in een goedkoop rusthuis. Anderhalve graad tot twee graden is in alle landen een ramp voor de mensen die het laagst op de sociale ladder staan.

We roepen wel op om te betogen, maar moeten we niet naar onszelf kijken? Minder auto rijden, minder elektriciteit verbruiken, onze verwarming een graadje lager zetten?

Natalie Eggermont. Al die individuele inspanningen zijn belangrijk en waardevol. Heel veel mensen doen dat ook al, en dat is goed, maar we moeten ook beseffen dat dat niet voldoende is. 

Een economie is meer dan de optelsom van individuele consumptiekeuzes. Je hebt regels en een maatschappelijke context die bepaalde keuzes makkelijker of moeilijker maken. De overheid heeft instrumenten ter beschikking – zoals regulering, belastingen, investering in het publieke domein … – om keuzes vorm te geven. 

Wat je zelf kunt doen, is zeer beperkt. Je kunt je dan nog zoveel mogelijk met de fiets verplaatsen en het licht niet onnodig laten branden, maar als die grote verbruikers niet veranderen, schieten we niks op. 

Is het gemakkelijk om mensen te sensibiliseren en in beweging te krijgen? 

Natalie Eggermont. De Climate Express heeft een heel breed publiek. Een typische milieuactivist zal wel perfect weten hoe groot het klimaatprobleem is, maar zal misschien niet begrijpen waarom het een brede maatschappelijke strijd is. Een militante arbeider moet je dan soms weer uitleggen wat dat broeikaseffect is. Dus ja, we moeten enerzijds nog altijd sensibiliseren, maar ook uitleggen waarom het een brede strijd is. We moeten ons richten tot verschillende soorten publiek. Ik weet zelf ook altijd niet hoe ik dat het best doe.

Climate Express wil de ecologische beweging en de sociale beweging verenigen achter de klimaatstrijd. Waarom is dat zo belangrijk? 

Natalie Eggermont. In 2006 had de Amerikaanse politicus Al Gore het over “An Inconvenient Truth”, de ongemakkelijke waarheid dat het klimaat aan het veranderen is door menselijk toedoen. Wel, de “inconvenient truth” is niet dat het klimaat aan het veranderen is, maar dat we het probleem niet gaan oplossen met het huidige beleid van privatisering, deregulering en meer vrije markt. Daarom is het een veel bredere strijd. 

Het is zo’n grootschalig probleem dat we het alleen kunnen oplossen met grootschalige oplossingen en alle dingen die we nodig hebben om de klimaatproblematiek aan te pakken, zijn zaken die de sociale beweging ook al jaren vraagt: investering in openbaar vervoer, een sterke publiek sector, herverdeling van de rijkdom, jobcreatie ... 

De vakbonden lopen de laatste jaren inderdaad mee voorop in de strijd tegen de opwarming van de aarde. 

Natalie Eggermont. Klopt. We moeten samen nadenken over welke maatschappij we willen. Dat is ook de les die we geleerd hebben in Warschau. Daar was de eis van Greenpeace: sluit de steenkoolmijnen, want steenkool is te vervuilend. Maar de mijnwerkers waren al jaren bezig de mijnbouwsector te verdedigen tegen een neoliberaal herstructureringsprogramma. Toen de milieubeweging kwam met de boodschap dat die mijnen dicht moesten, was dat voor de mijnwerkers een even grote aanval op hun job. 

De vakbonden willen ook dat de klimaatproblematiek aangepakt wordt, maar ze willen ook dat dat op een rechtvaardige manier gebeurt. 

Een echt rechtvaardige omschakeling naar een koolstofarme economie kijkt niet alleen naar wat moet gebeuren voor het milieu, maar ook naar wat we gaan doen met al die arbeiders die zonder werk zullen vallen. Hoe gaan we zorgen voor nieuwe jobs? Hoe zorgen we dat er omscholings- en heroriënteringsprogramma’s zijn? Hoe maken we dat mensen die zich niet kunnen heroriënteren niet uit de boot vallen, dat er een goed sociaal vangnet is … Dat is een van de redenen waarom ik vind dat de milieubeweging een veel grotere rol zou moeten spelen in de sociale strijd.

In het huidige koude, neoliberale systeem, waar alle sociale structuren worden afgebroken, zou ik ook vechten voor mijn job, of dat nu een vervuilende of een propere is. Dat moeten we begrijpen.

U hebt naast geneeskunde ook moraalfilosofie gestudeerd. Dat zijn toch compleet verschillende dingen?

Natalie Eggermont. Eigenlijk niet. Voor mij is dokter een maatschappelijk beroep. Om gezond te zijn heb je van alles nodig: een dak boven je hoofd, goede voeding, proper water, een sociaal vangnet ... Ik wou dan ook beter begrijpen hoe de maatschappij in elkaar zit. 

Als arts word je vaak geconfronteerd met moeilijke ethische beslissingen, soms over leven en dood. Daar word je als arts heel weinig voor opgeleid. Je kunt wel iemand in leven houden, maar wat is de maatschappelijke context ervan? En hoe ga je om met de familie en met rouw? Neem ook de abortusdiscussie. Dat is toch een kwestie van moraal? Ik vind het belangrijk om als arts mijn job in een veel breder kader te kunnen zien. 

Ze noemen spoedartsen ook wel eens de cowboys van de geneeskunde, maar ik amuseer mij gewoon te pletter.

U bent spoedarts, da’s dan nog een specifieke tak van de geneeskunde. Waarom die keuze?

Natalie Eggermont. Om eerlijk te zijn: ik doe dat supergraag. In de spoedgeneeskunde moet je op korte tijd beslissingen nemen, zowel medisch als logistiek. Als je buiten bent voor een ongeval, moet je vaak de taken van de brandweer en de politie mee coördineren. Dat is vaak improviseren in moeilijke omstandigheden, met weinig middelen en onder grote tijdsdruk. 

Een spoedarts moet van alle markten thuis zijn. We doen ook heel veel technische handelingen: een gips leggen, intuberen, naaien … 

Ze noemen spoedartsen ook wel eens de cowboys van de geneeskunde, maar ik amuseer mij gewoon te pletter.

U werkt vaak op de grens van leven en dood. Is dat niet moeilijk? 

Natalie Eggermont. Goh, je moet dat ook niet opblazen, hoor. Op de spoeddienst krijgen we vooral veel “kleine” gevallen binnen. Mocht ik de hele dag mensen moeten reanimeren, ik zou kapot zijn. Het is supertof om af en toe ook gewoon een verzwikte enkel te kunnen inpakken. Dat zijn de momenten waarop je interactie hebt met patiënten. 

Maar als ik geconfronteerd word met zware gevallen, dan sta ik er ook nooit alleen voor. Op de spoed is de hele staf van het ziekenhuis vlakbij, intensieve zorgen is vlakbij. Je kunt onmiddellijk iemand opbellen om hulp. Het is niet zo dat ik op twee seconden een beslissing van leven of dood moet nemen. 

Een van de eerste dingen die ik heb geleerd, is mijn eigen limieten kennen en weten wanneer ik hulp moet vragen. Zo zorg je ervoor dat je nooit in een situatie terechtkomt waarin je eigenlijk niet de juiste persoon bent om die inschatting te maken.

Merkt u op de spoeddienst iets van de besparingen in de gezondheidszorg? 

Natalie Eggermont. Ik merk nu al in mijn dagelijkse contact dat mensen bepaalde handelingen weigeren omdat ze weten dat ze het niet kunnen betalen. Dat baart mij zorgen, ja. Als ik een patiënt een behandeling voorschrijf en die patiënt weigert dat enkel om de kostprijs, dan is er toch iets mis met de maatschappij? 

Ik had onlangs een oud vrouwtje: gevallen en heup gebroken. Een alleenstaande vrouw met een klein pensioentje. Nu, als je je heup breekt op die leeftijd, dan is daar niets anders aan te doen dan een nieuwe heup steken. Maar die vrouw zei: “O neen, dat kan niet. Dat is te duur.” Dat kom ik steeds vaker tegen. 

Hebt u helden, grote voorbeelden?

Natalie Eggermont. Ik vind Naomi Klein geweldig. Zij durft in haar maatschappelijke positie zeer provocerende dingen te zeggen. Als zij zegt: ‘het probleem is niet de CO2, het probleem is het kapitalisme’, ja dat betekent wel iets. Dat wordt opgepikt door alle media. Ze stimuleert belangrijke debatten, en brengt andersglobalisering en klimaat met elkaar in verband. 

Alle individuele inspanningen zijn belangrijk en waardevol, maar we moeten beseffen dat dat niet voldoende is

U bent professioneel druk bezig en de Climate Express naar Parijs slorpt vast ook aardig wat tijd op. Wat doet u om u te ontspannen? 

Natalie Eggermont. Ik heb graag actie en avontuur. Alles wat voor adrenaline zorgt, vind ik geweldig. Vandaar ook mijn keuze om spoedarts te worden.(lacht)

In de eerste plaats doe ik aan klimmen. Het mooie aan klimmen is dat het een uitdagende sport is. Het is een beetje verticale yoga. Je hebt kracht, lenigheid en techniek nodig, maar ook concentratie: net genoeg concentratie opdat je niet meer kunt piekeren. Ik zoek naar wat mij net genoeg bezighoudt om ervoor te zorgen dat ik kan ontspannen zonder dat ik begin na te denken. En klimmen is daarvoor perfect. 

Outdoor klimmen en genieten van de natuur is natuurlijk het allerleukste. Vorig jaar heb ik bijvoorbeeld in de Alpen de Ortlergletsjer beklommen. Als je bovenop een berg staat en je ziet onder je de natuur en je voelt de woeste wind die over je blaast, dan besef je hoe nederig de mens is. 

Als mijn hoofd weer eens overloopt, is het ook leuk om achter de piano te gaan zitten, mijn ogen te sluiten en mijn handen de vrije loop te laten. Ik speel niet zo vaak meer, maar er zijn een aantal stukken die ik al jaren in de vingers zitten heb. Rachmaninov is een van mijn favorieten. 

Naar verluidt rijdt u ook al eens met de motorfiets. Is dat ook iets waarbij u kunt ontspannen?

Natalie Eggermont. (lacht) Inderdaad. Dat is natuurlijk iets atypisch voor een klimaatactiviste. Ik ben ooit op een lezing toegekomen met de motorfiets en toen kreeg ik toch wel vreemde blikken. 

Waar die liefde voor de motorfiets vandaan komt? Bij ons thuis stond altijd een moto in de garage. Als kind zat ik vaak achterop bij mijn papa en dat is een vader-dochterding geworden. Ik heb zelf geen moto en ik doe mijn woonwerkverkeer niet met de moto, maar één keer per jaar ga ik met mijn papa een lang weekend met de moto weg, naar Frankrijk. We rijden driehonderd kilometer per dag langs kleine baantjes. Van a naar b, maar met een gigantische omweg, natuurlijk. Om het uur stoppen we aan een terrasje om wat te babbelen en een koffie te drinken.  

Maar u gaat niet met de moto naar de klimaattop in Parijs ...

Natalie Eggermont. Neen, dat niet. (lacht)

“Miljoenen klimaatvluchtelingen”

Een heet hangijzer: de vluchtelingencrisis. De opwarming van de aarde zorgt nog eens voor extra mensen die hun land verlaten. 

Hoe groot is dat probleem van de klimaatvluchtelingen?

Natalie Eggermont. Naar schatting zijn er wereldwijd nu al meer dan 50 miljoen mensen op de vlucht voor de klimaatverandering. Het VN-klimaatpanel IPCC schat dat er tegen 2050 liefst 150 miljoen klimaatvluchtelingen zullen zijn. Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, waarschuwde dat de huidige aantallen vluchtelingen die nu naar Europa komen, zullen verbleken bij wat we mogen verwachten als we de klimaatopwarming niet omkeren. De Franse president Hollande sprak over “niet honderdduizenden, maar miljoenen klimaatvluchtelingen” als de top in Parijs mislukt. 

Het klimaat is allesbepalend, hè. Dat is niet het zonnetje dat schijnt of de regen die valt. Het klimaat gaat over hoe seizoenen in elkaar zitten, oogsten die mislukken … Door de stijging van de zeespiegel gaan hele eilanden onder water verdwijnen. Dat zijn mensen die hun land gaan verliezen. De meerderheid van de wereldbevolking woont in steden en bijna alle steden liggen ergens dicht bij de kust. 

Krijgen wij hier ook geen probleem als de zeespiegel stijgt?

Natalie Eggermont. Grote delen van ons land liggen maar vlak boven de zeespiegel, dus ja. Maar Nederland zal eerst onder water komen te staan. In België mogen we dus een golf van Nederlanders verwachten.

Zijn we niet perfect in staat dammen te bouwen die de stijging van de zeespiegel kunnen weerstaan?

Natalie Eggermont. Ja, maar dat is weer het ongelijkheidsverhaal. Wie zich het minst kan aanpassen, zal er het meest last van hebben. In Bangladesh gaan ze zo geen dammen kunnen bouwen, hè. Mensen die het goed hebben, zullen altijd wel iets bedenken om eronderuit te komen. 

“Ik ben vuilbakveganist”

De vleesindustrie heeft een enorme impact op het milieu. Bent u dan vegetariër?

Natalie Eggermont. Ik ben vuilbakveganist. Als ik thuis zelf kook, kook ik veganistisch: zonder vlees, vis, melk, kaas, eieren … Puur plantaardig. Maar als het gaat om eten dat anders wordt weggegooid, eet ik alles. Ik kan niet tegen verspilling. Als er bij ons op het werk ergens een plateau met eten niet opgegeten is, dan neem ik die wel voor mijn rekening. In een ziekenhuis gebeurt dat wel eens. Maar ik denk wel dat er globaal gezien minder vlees zal moeten worden gegeten. Is het echt nodig om 300 gram vlees te eten? Denk je echt dat je aan levenskwaliteit inboet door af en toe geen vlees te eten? Neen. Dat is gewoon een misvatting.

Het zakboekje van de klimaatactivist

De voorbije maanden zat Natalie Eggermont ook nog een boek bijeen te pennen: Climate Express. Sporen van verandering. “Het zakboekje van de klimaatactivist”, zoals ze het zelf noemt.

Natalie Eggermont. Er worden heel veel boeken geschreven over klimaat, meestal wetenschappelijke, maar er zijn er maar weinig die een politieke kijk op de zaak geven. Naomi Klein schreef een geweldig boek – No Time –, maar dat telt vijfhonderd bladzijden en het is bovendien nog vrij intellectueel geschreven.

Ik vertel eerst het verhaal van de trein naar Warschau en wat we geleerd hebben van de strijd toen. Hoe de milieubeweging en de vakbonden toen schijnbaar andere belangen hadden, maar waarom ze beter de handen in elkaar slaan voor een rechtvaardige transitie (omschakeling naar een koolstofarme economie, n.v.d.r.). Ik leg ook uit wat zo’n klimaattop inhoudt, wat de geschiedenis is, hoe de krachtsverhoudingen zijn ... 

Verder heb ik het over de limieten van het individualistisch consumentismeverhaal. Al te vaak wordt met het vingertje gezwaaid. We zouden allemaal “in hetzelfde schuitje” zitten, dus moeten we met z’n allen consuminderen, minder met de auto rijden, het licht uitdoen ... Maar als je dieper kijkt, is ongelijkheid ook in het klimaatverhaal een rode draad. Wij zeggen: je moet het systeem veranderen, niet de consument. 

Het laatste hoofdstuk gaat over krijtlijnen voor de toekomst. 

Dit artikel komt uit het maandblad Solidair van oktober 2015. Abonnement.

Met de PVDA naar Parijs

De PVDA wil 800 mensen mobiliseren om naar de klimaattop in Parijs te gaan. Schrijf je in via de website van de PVDA-campagne “Red is the new green”: www.redisthenewgreen.be