Knack | Peter Mertens: “Bart De Wever laat graag uitschijnen dat Antwerpen een rechtse stad is, maar dat is helemaal niet zo”

Knack bracht vorige week een uitgebreid interview met Peter Mertens en Raoul Hedebouw. Over het opgemerkte oppositiewerk van de PVDA-verkozenen, de toekomst van Antwerpen, de lessen uit de krachtmeting tussen Griekenland en Europa en het loon van de parlementairen.

Interview door Walter Pauli, Knack, 5 augustus 2015.

Voor het eerst in dertig jaar zitten de communisten weer in het parlement en dat heeft het zelfvertrouwen van de Partij Van de Arbeid/Parti Du Travail een boost gegeven. PVDA-voorzitter Peter Mertens en Kamerlid Raoul Hedebouw zijn er zelfs van overtuigd dat ze samen met de groenen en de socialisten Bart De Wever in 2018 uit het Antwerpse stadhuis kunnen verjagen. 'Dat zou gevolgen hebben voor de politieke kaart in het hele land. De inzet is dus hoog.'

Aan de ontvangstbalie van het PVDA-hoofdkwartier in de Brusselse Lemonnierlaan ligt één krant: De Tijd . Dit is de historische buurt waar het communisme in dit land wortelschoot: de voormalige partijgebouwen van de Kommunistische Partij van België (KPB) liggen in vogelvlucht minder dan honderd meter verder, aan de Stalingradlaan. Maar alles verandert, ook de Partij van de Arbeid. Tot de jaren negentig heette ze nog officieel 'marxistisch-leninistisch' en flirtte ze openlijk met Stalin.

Pas nadat de jonge generatie had gezegd dat het zo niet verder kon, werd in 2008 de vernieuwing ingezet op het Achtste Partijcongres. Met enig succes, want vandaag heeft de Partij Van de Arbeid/Parti Du Travail - ze staat op haar tweetaligheid - twee Kamerleden, zes verkozenen in het Waalse en Brusselse parlement en een hele rits provincie-, gemeente- en districtsraadsleden. Er is zelfs één PVDA'er met een uitvoerend mandaat: in Borgerhout is Zohra Othman schepen in het linkse districtsbestuur van SP.A, Groen en PVDA.

Peter Mertens wordt door vriend en vijand erkend als de architect van dat succes. Op 13 juni werd hij met 93,9 procent opnieuw verkozen als PVDA-voorzitter. 'Een stalinistische score', noteerden de kranten, refererend aan het doctrinaire verleden van de partij. Mertens raakte vorig jaar wel niet verkozen in de Kamer, in tegenstelling tot zijn Franstalige kameraden Marco Van Hees en Raoul Hedebouw. Vooral Hedebouw ontpopte zich als een geboren communicator. 'Cool Raoul' werd al snel de lieveling van de tv-studio's. Ook in Vlaanderen: met een West-Vlaamse vader en een Limburgse moeder is Hedebouw net zo tweetalig als zijn partij.

Mertens (1969) en Hedebouw (1977) kennen elkaar al sinds hun studententijd. In 1994 waren er in Wallonië maandenlange stakingen tegen de onderwijshervormingen. Op het atheneum van Herstal had leerling Raoul 'Che' gesticht: het ' Comité Herstalien Etudiant' . Mertens was toen voorzitter van de Marxistisch-Leninistische Beweging (MLB, nu Comac), de jongerenbeweging van de PVDA, en wilde de Waalse kameraden graag helpen. De vriendschap van toen is gebleven, de taakverdeling ook. Mertens: 'Raoul was toen al de spreekbuis van de jongerenbeweging, ik werkte iets meer op de achtergrond. Dat functioneert vandaag nog altijd, zij het op een ander niveau.'

In 1994 was Peter Mertens afgestudeerd als socioloog: dat diploma was toen 'in' bij linkse studenten. Raoul Hedebouw koos voor biologie, meer bepaald plantkunde.

Raoul Hedebouw. Ik heb mijn thesis geschreven over het verdwijnen van een aantal plantensoorten uit de Ardense bossen.Toen al heb ik het inzicht opgedaan dat alles altijd evolueert en verandert. Dus ook de politiek, de partijen en hun ideologie. Wat mij sterk aansprak, was de wetenschappelijke methode om een stelling eerst proefondervindelijk uit te testen voor je ze als waarheid poneert. Ik vind die benadering veel te weinig terug in de politiek. Driekwart van mijn collega's in het parlement heeft rechten gestudeerd, en dat leidt natuurlijk tot de bla-bla-blapolitiek die we kennen: uren en uren speechen zonder tot de fond van de discussiete komen. Typische advocatenpraat. Toen ik in een debat verwees naar economen als Krugman en Stiglitz, zei Richard Millar (MR): 'Ils ne sont pas élus ici. Hun woorden hebben in dit parlement dus geen betekenis.'

Tijdens de Kamerdebatten geniet u zichtbaar als u het woord krijgt.

Raoul Hedebouw. In het parlement woedt een heuse communicatiestrijd, zeker donderdagnamiddag, als de tv erbij is. Ik interpelleer niet om Charles Michel te overtuigen, maar richt mij via het parlement tot de arbeiders en bedienden van het land. Ik wil de gewone mensen opnieuw geïnteresseerd maken in politiek. De collega's merken ook dat wij onze eigen manier van communiceren hebben. Zelfs premier Michel zegt dat de PVDA de toon zet van de oppositie.

Hij bedoelde dat niet echt als een compliment, maar u neemt het wel zo in ontvangst?

Raoul Hedebouw. Het is zo dat de groenen en de socialisten zich linkser opstellen sinds de PVDA in de Kamer aanwezig is. Maar als er een goede interventie is van de groenen of de socialisten, geven Marco (Van Hees, nvdr) en ik altijd applaus. Het omgekeerde gebeurt veel minder.

SP.A en PS stellen zich toch gewoon linkser op omdat ze in de oppositie zitten?

Peter Mertens. Onze invloed speelt echt mee, en dat zie je het best in het Vlaams Parlement. Daar gaat het nog altijd veel consensusgerichter toe dan in de assemblees waarin wel PVDA'ers verkozen zijn.

Hoe erg vindt u het eigenlijk dat u niet verkozen bent? U had er echt op gehoopt.

Peter Mertens. Ik had hetzelfde rotte gevoel als de renner die tweede wordt in de Tour de France. De PVDA-Kamerlijst in het kanton-Antwerpen behaalde 9 procent, we waren er groter dan Open VLD, CD&V en het Vlaams Belang. Met mijn 26.600 voorkeurstemmen zit ik in de top 20 van stemmentrekkers van het hele land. Er zijn 130 parlementsleden met minder stemmen dan ik. Dat doet pijn natuurlijk, ik ben ook maar een mens. Bovendien zorgt dat voor het foute beeld dat de PVDA alleen in Wallonië en Brussel vooruit is gegaan, en niet in Vlaanderen. Terwijl wij in heel de provincie Antwerpen de grootste stijger waren, na de N-VA. Anderzijds ben ik alleen maar PVDA-voorzitter kunnen blijven omdat ik niet verkozen ben. Het circus waarin Raoul moet meespelen, haast elke dag overal in het land gaan spreken, is onmogelijk te combineren met de taak van voorzitter. Sinds de verkiezingen is ons ledenaantal geëxplodeerd.

En zeggen dat de PVDA ooit minachtend deed over verkiezingen. Die waren een instrument van de burgerlijke partijen. Een communist bezondigde zich niet aan 'electoralisme'.

Peter Mertens. Zulke vormen van linkse kinderachtigheid waren ons zeer eigen. Obstinaat bleven we verkiezingen negeren, omdat de fundamentele krachtsverhoudingen in dit land niet opgelost worden in het stemlokaal. Dat is natuurlijk nog altijd zo: de macht van de financiële wereld is de dag na de verkiezingen niet wezenlijk anders dan de dag ervoor. Maar al los je die fundamentele onrechtvaardigheden in de samenleving niet op in het stemhokje, dan nog kunnen verkiezingen een belangrijke plaats hebben in onze maatschappij. De geschiedenis heeft onze partij ongelijk gegeven. Pas vanaf het moment dat de PVDA verkiezingen als onderdeel van haar politieke strategie is gaan zien, zijn we vooruitgegaan. Vandaag staan we politiek oneindig veel sterker dan tien jaar geleden. En we doen dat zonder onszelf te verraden: het is niet omdat we in het parlement zitten, dat we gestopt zijn met radicaal te denken.

U werpt zich op als links en anti-establishment en pretendeert aan een 'andere politiek' te doen. Maar is wat in Griekenland gebeurt geen fundamentele les voor een partij als de PVDA? Het linkse Syriza behaalde een derde van de stemmen. Toch wordt het, op momenten dat het er echt toe doet, fijngemalen door de grote machthebbers.

Peter Mertens. Het is toch niet omdat Angela Merkel een Pruisische helm opzet en heel Europa wil controleren, dat de PVDA van standpunt moet veranderen? Ik leer uit Griekenland vooral dat het belangrijk blijft om niet in de val te trappen van de sociaaldemocratie: ook zij dacht dat ze het spel kon veranderen door het eerst mee te spelen. Syriza, een partij van linkse humanisten en idealisten, heeft zich rationeel proberen op te stellen. Ze koesterde de gedachte dat ze sociaaldemocratische sterkhouders als de Franse president François Hollande of de Italiaanse premier Matteo Renzi zou kunnen overtuigen, als ze maar de juiste argumenten zou hanteren.

Dat was een slechte inschatting.

Peter Mertens. Yannis Varoufakis vertelde achteraf dat hij als minister van Financiën heeft geprobeerd een coherent betoog op te bouwen, maar dat hij op geen enkel argument ook maar één inhoudelijk antwoord kreeg. 'Ik had evengoed ons volkslied kunnen zingen,' zei Varouflakis, 'het had net hetzelfde effect gehad als mijn doorwrochte uitleg: geen.' Uiteindelijk heeft Syriza ervaren dat die onderhandelingen geen gewone gesprekken waren, maar onderdeel van een economische oorlog. Men heeft zelfs de Griekse banken drooggelegd: dat is een harde les, voor alle landen uit de eurozone. Tegelijk is er sinds het begin van de euro nooit één regering geweest die zo openlijk de handschoen heeft opgenomen tegen het Duitse monetarisme. Ik heb er dus alle respect voor dat een pluimgewicht als Syriza boven zijn gewichtsklasse heeft durven te boksen. Zonder Syriza was er ook nooit zo diepgaand gedebatteerd over Europa als nu. In iedere Ierse pub, in elke Spaanse tapasbar ging het gesprek over het Griekse verzet tegen de Duitse marsrichting.

John Crombez zei onlangs in Knack dat hij in Griekenland op Syriza zou stemmen, en in Spanje op Podemos. Wijst dat op een nieuwe koers bij de SP.A?

Peter Mertens. Wij zijn blij dat er met de verkiezing van Crombez verse zuurstof is gekomen in de SP.A. Bruno Tobback gunde ons zelfs geen gesprek. Wat hij dacht of deed, las ik alleen in de kranten, ook wat hij over de PVDA vond. Maar neem ons niet kwalijk dat we ons nog wat terughoudend opstellen tegenover de 'nieuwe' SP.A. Meent Crombez het met die vernieuwing? In 2013 hebben de SP.A en de PS in het parlement ingestemd met een gigantische overdracht van sociaaleconomische bevoegdheden naar de Europese Unie. Net als alle andere sociaaldemocratische partijen hebben ze de machtsoverdracht naar het Duitse monetarisme mogelijk gemaakt. Zal Crombez breken met die koers? Durft hij Kathleen Van Brempt te dwingen om in het Europees Parlement uit de grote coalitie van sociaal- en christendemocraten te stappen? Dát is de echte lakmoesproef.

Raoul Hedebouw. Ik heb al vaak gediscussieerd met Crombez. Dat zijn goede gesprekken, maar ze maken wel duidelijk dat er grote verschillen tussen ons zijn. Crombez blijft de notionele-interestaftrek een goed idee vinden. Ik niet. Ik kan u verzekeren dat Solidair (het PVDA-blad, nvdr ) in Luik druk gelezen werd, de dag dat wij onthulden dat ArcelorMittal op een winst van 1,4 miljard euro amper 496 euro belastingen had betaald, dankzij die notionele-interestaftrek. Dat kon er bij veel mensen niet in. Maar de PS zei: 'Wij kunnen daar niets tegen doen.' Steeds meer mensen zijn dat 'realisme' van de sociaaldemocratie kotsbeu.

Crombez lijkt ook de PVDA te willen betrekken bij de gesprekken over een mogelijk links initiatief voor de Antwerpse verkiezingen van 2018.

Peter Mertens. Dat is een belangrijk debat. In Antwerpen was de PVDA in 2012 en 2014 goed voor acht à negen procent van de stemmen. Als de progressieven Antwerpen willen heroveren, kunnen wij ons gewicht in de schaal leggen om de balans opnieuw naar links te laten overhellen. Bart De Wever laat graag uitschijnen dat Antwerpen een rechtse stad is, maar dat is helemaal niet zo. Antwerpen is een verdeelde stad. In weinig steden heeft links zo veel toekomst als in Antwerpen. Dat zagen we vorig jaar al tijdens de verkiezingsdebatten voor scholieren. Ik heb er in Antwerpen niet één verloren, meestal met Groen op de tweede plaats. De N-VA kwam er zo goed als nergens aan te pas.

Als Crombez u vraagt, hapt u toe?

Peter Mertens. We stappen niet zomaar mee in eender welk initiatief. Maar als er een goed voorstel komt, zullen we zeker overwegen om mee te doen. Wij willen Bart De Wever helpen onttronen in Antwerpen, ja. Dat zou de eerste belangrijke nederlaag van Bart De Wever zijn. Dat kan gevolgen hebben voor de politieke kaart in het hele land. De inzet is dus hoog. Maar Borgerhout en Antwerpen zijn België of Europa niet. Daar heeft de sociaaldemocratie gekozen voor een hardvochtig monetair verhaal. Daar werken wij niet samen met de SP.A, en ook niet met Groen.

U bent koele minnaars, meer niet.

Peter Mertens. Dat klinkt te negatief. Met John Crombez ben ik on speaking terms: als het nodig is, kan ik hem bellen. En in de Antwerpse gemeenteraad zat ik naast Meyrem Almaci van Groen. Dat contact is uitstekend, al houdt ze nooit op met praten. (lacht) Onze persoonlijke relaties zijn dus beter dan ooit. Het interesseert mij overigens niet om de Groen-kiezers van Zurenborg te overtuigen om PVDA te stemmen. In een volkswijk als de Luchtbal een deel van de nieuwe N-VA-stemmers overhalen om voor de PVDA te kiezen: dát zou ik een politiek significante overwinning vinden. En daar werken we aan, door elke dag opnieuw uit te leggen hoezeer de N-VA in de zakken van de mensen zit: met de hogere btw op elektriciteit, de indexsprong, de verhoging van de pensioenleeftijd enzovoort.

Prijst de PVDA nog altijd de lectuur aan van Lenins fameuze boekje 'Wat te Doen'?

Raoul Hedebouw. (zucht) Ik heb mijn handen vol met alles wat ik moet doen. En verder laat ik mij inspireren door elke interessante denker, van Marx tot Piketty. Het moet ook niet altijd over economie gaan. Ik heb ook veel inspiratie gehaald uit de biografie van Nelson Mandela.

Ludo Martens, Peter Mertens' voorganger als voorzitter van de PVDA, heeft geschreven dat Mandela een agent was van het Amerikaanse imperialisme.

Peter Mertens. Zo'n absurde analyse zul je in een publicatie van de PVDA vandaag niet meer lezen. Met dat sectarisme hebben we definitief gebroken. Deze tijd biedt meer kansen dan ooit aan progressieven die buiten de lijntjes willen kleuren. Zelfs in academische kringen is er verfrissende kritiek op het Duitse liberalisme. Ik verslind de boeken van Rutger Bregman. Niet dat ik het eens ben met alles wat hij poneert in De geschiedenis van de vooruitgang of Gratis geld voor iedereen, maar het is schitterend geschreven.

Tien jaar geleden zwoer de PVDA nog bij de lectuur van Marx, Engels en Lenin: dat was de basis van het zogenaamde 'wetenschappelijk socialisme'.

Peter Mertens. Ik heb nooit gehouden van die term. Het gaf de indruk dat marxisme een zaak was van formules. Wie alleen maar bezig is met boeken van bijna tweehonderd jaar geleden, begrijpt niet wat er vandaag leeft en heeft al snel geen boodschap meer voor de mensen van vandaag. Maar ik voeg er meteen aan toe: wie alléén maar surft op de golfjes van de dagelijkse actualiteit, mist een fundamentele analyse. Ik blijf de lectuur van Marx en Engels dus aanbevelen. Maar ook die van Owen Jones, de jonge Britse socioloog die de regering-Cameron onder vuur neemt en Labour wil verlinksen. Of hij daarin zal slagen, is een andere vraag.

Op YouTube maakte de maidenspeech van Maihri Black, een jong parlementslid van de Scottish National Party (SNP), in het Britse Lagerhuis furore. Zij kwam linkser uit de hoek dan heel Labour samen.

Peter Mertens. Ik heb dat filmpje ook gezien. In Athene heb ik uiterst linkse Schotten van de Scottish National Party leren kennen. Zij lieten geen spaander heel van het neoliberale discours van de Europese instellingen.

Op welke partij zou u gestemd hebben als u in Glasgow woonde?

Peter Mertens. (aarzelt) Ik ben geen nationalist, maar uiteindelijk zou mijn hart tégen het Londense beleid hebben gestemd, en voor de belangen van de mensen die in Glasgow in de fabrieken werken. Ik denk niet dat onafhankelijkheid het juiste antwoord is op de problemen van de Schotten, maar ik heb er alle begrip voor dat ze af willen van het juk van Londen. 

De N-VA juicht elke zege van de Schotse nationalisten toe.

Peter Mertens. De N-VA is hypocriet. Welke aanspraak op 'nationalisme' kan die partij eigenlijk nog maken, na wat minister van Financiën Johan Van Overtveldt en zijn collega's in de eurogroep over Griekenland hebben beslist? Elke vorm van respect voorde soevereiniteit van een klein en dapper volk hebben ze daar overboord gegooid. De N-VA doet alsof ze gaat voor een bevrijdend separatisme, maar ze zweert bij een machtsgeil liberalisme. De N-VA is een partij geworden die uiteindelijk altijd de kant zal kiezen van het kapitaal, tégen volkeren die zich willen bevrijden.

Raoul Hedebouw. Ik maak me geen illusies, de woede tegen Europa zal ook een nationalistische uitlaatklep krijgen. Het is het klassieke marxistische verhaal van these en antithese: de Duitse dictaten leiden in alle Europese lidstaten tot anti-Europese reflexen. Er zullen progressieve en conservatieve nationalisten opstaan, en natuurlijk ook extreemrechtse. Dat is een fase waar we door moeten. Het gewone volk staat op tegen het establishment.

Als parlementslid bent u toch ook deel van het establishment?

Raoul Hedebouw. Bwah. We eten niet in het chique restaurant op de derde verdieping, alleen in de kantine op de eerste verdieping die Sodexho uitbaat - zelfs het parlement is al een stukje geprivatiseerd. Onze eerste missie na onze eedaflegging in het parlement was: een volkscafeetje zoeken. In de parlementsbuurt is dat niet gemakkelijk, maar op de Place de la Liberté hebben we er toch eentje gevonden. Weet u dat het halfrond zo is gebouwd dat er absoluut geen geluid van buitenaf doordringt? Dat draagt bij tot een parlement dat sterk op zichzelf gericht is. Parlementsleden denken dat zij aan 'politiek' doen door een komma aan een wet te veranderen. Als ik op de tribune stap, doe ik dat omdat ik daar de stem wil zijn van de honderdduizenden mensen die betoogd en gestaakt hebben tegen de regering-Michel.

U hebt ophef gemaakt met uw kritiek dat de meeste parlementsleden nog altijd op hun 52e met pensioen kunnen. Hebt u uw pensioenrechten opgegeven?

Raoul Hedebouw. Ik wilde wel, maar het kan technisch niet. Eerst hadden de parlementaire diensten al grote moeite met onze vraag om onze parlementaire wedde niet op onze privérekening te storten, maar op die van de PVDA. Dat was aanvankelijk niet mogelijk, want ze hadden nog nooit gehoord van een parlementslid dat géén wedde wil voor zichzelf en zich via een omweg tevreden stelt met een arbeidersloon.

Peter Mertens. Wij krijgen elke dag tientallen mails, en op straat worden we voortdurend aangesproken. Als ik dan kan zeggen dat we 1600 euro per maand verdienen, verandert dat de hele discussie. De gedachte 'alle politiekers zijn zakkenvullers' is ineens niet meer op ons van toepassing.

Moet elk lid van de PVDA nog altijd de helft van zijn inkomen aan de partij afstaan?

Peter Mertens. Leden betalen gewoon 20 euro lidgeld per jaar. Van kaderleden vragen we dat ze bijdragen naar draagkracht. Een universiteitsprofessor betaalt dus meer lidgeld als militant dan een postbode.

En onze mandatarissen storten hun zitpenningen door aan de partij. Zo kunnen we ook financieel onafhankelijk blijven. We proberen onze leden ervan te overtuigen dat wie niet leeft zoals hij denkt, zeer snel zal beginnen te denken zoals hij leeft. Dat principe laten we dus niet los. Ik heb onlangs mijn belastingformulier moeten invullen: dan weet je wel wat de gevolgen zijn van een verhoging van de btw op elektriciteit, op frisdranken, op diesel, op noem maar op. Als minister Turtelboom (Open VLD) zegt dat de mensen de Vlaamse prijsstijging voor elektriciteit met 8,6 procent niet echt voelen, dan wéét ik dat ze wereldvreemd is. En dat komt omdat ze als Vlaams minister veel te veel verdient.

U vindt dat Belgische politici te veel verdienen?

Raoul Hedebouw. Natuurlijk. Politici verdienen te veel: dat is een objectief feit. Vandaar ook dat de volksvertegenwoordigers en de ministers in het parlement haast automatisch de zorgen en de noden vertolken van de groep mensen die tussen de 5000 en 10.000 euro per maand verdient. Wij vinden niet dat iedereen even strikt moet leven als de PVDA'ers, maar wij zullen wel een wetsvoorstel indienen om de parlementaire wedden en pensioenen te verlagen. Wij parlementsleden beslissen over het lot van miljoenen arbeiders en bedienden in het land, dus is het niet goed dat we in een ivoren toren leven. Dat bijna alle parlementsleden tegen het brugpensioen zijn, heeft natuurlijk te maken met het feit dat niemand van hen pijn aan zijn rug heeft van de zware fysieke arbeid.

De parlementsleden krijgen een behoorlijke wedde om ze te beschermen tegen de verleiding van omkoping en andere invloed van buitenaf, luidt vaak het argument.

Peter Mertens. Grote bedrijven doen toch niets anders dan belangrijke politici na hun loopbaan voor veel geld aantrekken als adviseur of bestuurder? Guy Verhofstadt maakt het nog bonter: in het Europees Parlement is hij de grote pleitbezorger van privatiseringen in Griekenland, terwijl hij verdorie bestuurder is van Sofina, de holding van de familie Boël. Sofina is aandeelhouder van Suez, en via Suez-Environnement verdient Sofina grof geld aan de privatisering van de publieke Griekse watermaatschappij. Het is de schaamteloosheid ver voorbij.

Wanneer zult u tevreden zijn over uw werk als parlementslid?

Raoul Hedebouw. We zitten amper één jaar in het parlement en nu al zien we dat we door die aanwezigheid veel meer mensen kunnen bereiken dan vroeger. Mijn speech over Griekenland is meer dan 250.000 keer gedeeld op YouTube. Zo kunnen de mensen zelf horen hoe een PVDA'er het verschil maakt. In de Kamer tonen we aan dat een stem voor de PVDA geen nutteloze stem is.

• Meer werk van Walter Pauli in Knack