“Klein Rusland mag geen tweede Doel worden”

De inwoners van Klein Rusland, de wijk in de Oost-Vlaamse industriegemeente Zelzate, maken zich zorgen. Er blijken plannen te bestaan voor een tunnel die het voortbestaan van de wijk bedreigt.

Klein Rusland is een wijk in de Oost-Vlaamse gemeente Zelzate. De wijk ligt geklemd tussen een kanaal en een fosfaatverwerkend bedrijf. Het is een arbeiderswijk met een rijke geschiedenis. De wijk is aan een grondige renovatie toe. Maar verre plannen voor een mogelijke tunnel onder het nabijgelegen kanaal doen nu vragen rijzen over de toekomst van de hele wijk.

Maureen Tollenaere (60) is geboren en getogen in Klein Rusland. Ze zetelt voor de PVDA in de Zelzaatse gemeenteraad en krijgt tegenwoordig wel vaker media over de vloer. Een dag voor onze komst, had ze nog een krantenjournalist op bezoek. Die wil een jaar lang het wel en wee van de wijk wil volgen. Ook de mannen van Radio Gaga (Canvas) en een journaliste van De Morgen kwamen al langs. De verwaarloosde wijk aan de buitenkant van Zelzate is opeens weer hot.

Klein Rusland, alleen nog filmdecor?

De gemeenteraad van 2 september 2015 bracht een schokgolf teweeg in de wijk. Maureen duikt in haar centimeters dikke map met haar meer dan tien tussenkomsten over de toenemende leegstand en verloedering van de wijk. Ze diept een verslag op van een werkvergadering tussen gouverneur Jan Briers (N-VA) en het Zelzaatse bestuurscollege (Open Vld-N-VA-CD&V). Dit verslag kwam boven water na Maureens zoveelste interpellatie over de toenemende leegstand. Daarin stelde de gouverneur de toekomst van de wijk in vraag vanwege de mogelijke aanleg van een nieuwe diepere tunnel onder het kanaal Gent-Terneuzen.

“Ik vroeg direct om hierover een hoorzitting te organiseren”, vertelt Maureen, “maar burgemeester Bruggeman weigerde brutaal. Daarop schreef ik een brief naar de gouverneur zelf om een onderhoud te vragen. Vlugger dan verwacht kreeg ik een afspraak.”

Dat was al een kleine overwinning, toch?

Maureen Tollenaere. Dat wel, maar er was wel lichte paniek bij de provincie toen ik aankondigde met een hele delegatie af te komen, maar uiteindelijk bleek dit geen bezwaar. Meneer Briers besliste tijdens ons onderhoud om zelf een hoorzitting te organiseren. Die werd bijgewoond door meer dan honderd mensen. Meerdere scenario’s kwamen aan bod, maar de mogelijke aanleg van een tunnel via een tracé door de wijk drukte de stemming.

De beslissing over de aanleg van een nieuwe tunnel zou pas in 2021 vallen. De beslissing over financiering van de renovatie van de wijk door de Vlaamse regering zou echter al in 2017 genomen worden. Bovenop de onzekerheid schept dit ook nog eens verwarring. De gouverneur besliste wel om een bewonersgroep in het leven te roepen om de toekomst voor te bereiden. Ik zetel daar ook in, maar het zal afwachten zijn of er naar ons geluisterd wordt. Ik ga zeker zeggen dat onze wijk niet als louter filmdecor verder wil leven.

Als filmdecor?

Maureen Tollenaere. Ja. De laatste jaren vormden we al het decor voor films als ‘Groenten uit Balen’, en ‘Noordzee Texas’. Als regisseurs een film willen draaien tegen de achtergrond van een arbeiderswijk uit het verleden, dan komen ze gegarandeerd terecht in Klein Rusland. Onze wijk mag gerust industrieel erfgoed worden, want onze wijk heeft arbeidersgeschiedenis, maar wel met een toekomst.

Wij HOUden van ONZE WIJK

Onzekerheid troef dus …

Maureen Tollenaere. Onzekerheid, wantrouwen en pessimisme met als gevolg dat een aantal inwoners begonnen plannen te maken om te verhuizen. Daarom heb ik mij onmiddellijk samen gezet met enkele inwoners en maakten we een affiche ‘Wij HOUden van ONZE WIJK’, die snel voor vele vensters verscheen. We busten ook onze nieuwsbrief, waarin we alle argumenten bijeenzetten om de snelle komst van een nieuwe tunnel sterk in twijfel te trekken.

Volgens u heeft de wijk dus wel nog toekomst?

Maureen Tollenaere. Ongetwijfeld! Dat die nieuwe tunnel er komt, is nog niet zeker. Er zijn wel plannen, maar nog geen beslissing. En ik vraag me af waar Vlaanderen het geld moet vandaan halen voor zo’n miljardeninvestering. Zelfs voor de nieuwe zeesluis in Terneuzen, die toegang geeft tot zeekanaal en die voor een groot deel door de Vlaamse overheid gefinancierd wordt, is er een gat van 200 miljoen euro. Daarnaast zijn er begrotingsproblemen rond het Oosterweeldossier, want deze miljarden moeten ook uit dezelfde kas komen.

Maar ook de noodzaak van zo’n nieuwe tunnel zelf is betwistbaar. De verdieping van het kanaal moet er komen voor de nieuwe bedrijven rond het Kluizendok. Maar daar staat na vijf jaar nog meer dan twee derde van de 400 hectare bedrijfsoppervlakte leeg! Nochtans moest daarvoor een hele woonwijk in het naburige Ertvelde verdwijnen. En met de economische crisis zijn de vooruitzichten voor nieuwe investeringen niet rooskleurig.

Het Gentse havenbestuur kondigde wel aan dat vanaf volgend jaar de rederij DFDS haar grootste vrachtschepen gaat inzetten voor de bevoorrading van Volvo. En dit zonder nieuwe sluis of zonder verdieping van kanaal.

En hebt u de inwoners overtuigd?

Maureen Tollenaere. Vooral de affiche sloeg aan omdat ze het gevoel vertolkt van vele ‘Ruslanders’, vooral van diegenen die er wat langer wonen. Klein Rusland is nog een echte gemeenschap, waar mensen met elkaar spreken en elkaar helpen, waar ze hun problemen delen. En hun liefdesverdriet. (lacht) Waar ze elkaar tegen komen op de bolbaan of aan de kaarttafel. Daarom is onze eerste eis dat de nog bewoonbare huizen terug verhuurd worden, uiteraard na de allernoodzakelijkste dringende herstellingen. En daar mag niet mee gewacht worden. Leegstand tast de leefbaarheid aan, geeft aanleiding tot vernieling en sluikstorten. En daar komen ratten op af.

Het is ook onbegrijpelijk dat de sociale woningmaatschappij zoveel woningen laat leeg staan, terwijl er meer dan honderd mensen op haar wachtlijst staan. Zo snel mogelijk nieuwe huurders aantrekken is de beste bescherming tegen verdere verkrotting. En dat er met goed onderhoud van onze wijk nog iets te maken valt, vond ik toevallig op internet. Blijkt dat in de wijk Kapelleveld in Sint-Lambrechts-Woluwe identieke woningen staan, maar wat een verschil!

Klein Rusland is een kleine wat afgelegen wijk, moet je dan geen werk maken van bredere solidariteit?

Maureen Tollenaere. Daar moeten we zeker werk van maken. En we hebben daarvoor goede argumenten. De groeiende leegstand van sociale huurwoningen, bijvoorbeeld, beperkt zich niet tot onze wijk. Ik heb het als eens geteld. Ook in twee andere sociale woonwijken staan al dertig woningen leeg. Opgeteld zou bijna driekwart van de wachtlijst opgelost kunnen zijn met het bestaande patrimonium te herstellen of te renoveren. Vijftien procent van de woningen in Zelzate zijn sociale huurwoningen, daar kunnen ander gemeenten slechts van dromen, maar als de woningmaatschappij ze laat verkommeren, tja ...

Maar dat is niet alles, als de Gentse havenbaronnen hun plannen toch doordrukken, dan komt er niet enkel een diepere tunnel, maar verdwijnt ook de brug die ons doormidden gesneden gemeente verbindt. En die brug is de enige verbinding voor voetgangers en fietsers. Dan bestaat Zelzate niet meer.

We zijn duizend maal belogen en bedrogen

Als we haar vragen wanneer de teloorgang van de wijk begonnen is, kijkt Maureen naar buiten door het keukenraam. “Dertig jaar geleden zag ik hier elke dag nog een paar honderd arbeiders van de Kuhlmann voorbijrijden naar en van het werk. En ’s vrijdags stonden de rijen pinten klaar in het café op het plein. Maar met het langzaam leegbloeden van het bedrijf is ook de wijk begonnen leeg te bloeden. Niet dat het allemaal mensen van de Kuhlmann waren die hier woonden, maar de dynamiek verdween.”

Tien jaar later verschenen een nieuwe donderwolk boven de wijk: het ROM-project. ROM staat voor Ruimtelijke Ontwikkeling en Milieu. Toenmalig gouverneur Herman Balthazar (sp.a) zou de industriële ontwikkeling van de Gentse Kanaalzone met de leefomgeving verzoenen. Het project bleek echter gauw een verpakking met rode strik voor een plan op maat van de havenbaronnen. Het noorden van de nieuwe industriezone – vlak bij Klein Rusland – zou voorbehouden worden voor Seveso-bedrijven. Zelzate zou naast de gipsafvalberg ook opgezadeld worden met een grote slibput om alle baggerslib uit het zeekanaal te bergen. En dan waren er ook nog plannen voor een nieuwe tunnel maar dat laatste was misschien iets voor de verre toekomst.

“Toevallig kruisten al deze plannen elkaar vlak naast onze wijk”, merkt Maureen ironisch op. Maar geen kalf verdronken, het ROM-project beloofde ondanks alles een mooie toekomst.

Maureen begint terug in haar vuistdikke map te zoeken en leest met haar vinger, wijzend op een blad uit het ROM-rapport van 2000, dat de nadruk legt op de maatregelen om de ‘kwetsbare’ woonkernen te beschermen: “Zo gaat de aandacht voor de wijk Klein Rusland in belangrijke mate uit naar de kwaliteit en problemen van het samenleven in deze sociale woonwijk. Van de sociale bouwmaatschappij en de gemeente wordt verwacht dat ze voorziet in huurwoningen in de wijk en in een verzorgd openbaar domein. Vanuit sociaal oogpunt is Klein Rusland de meest kwetsbare wijk. Om het draagvlak in de wijk te ondersteunen is meer nodig dan louter investeren in de fysieke uitrusting. Gerichte acties inzake de uitbouw van een sociale zorginfrastructuur en wijkopbouwwerk zijn aangewezen.” En dan haalt Maureen nog een vergeeld krantenknipsel boven van 2002 met in koeien van letters: ‘Klein Rusland herkrijgt zijn luister’.

In de jaren nadien gebeurde precies het omgekeerde. “In 2005 bijvoorbeeld kondigde Freddy De Vilder op de regionale tv-zender plots de afbraak van onze wijk aan. Meneer De Vilder was niet enkel directeur van de woningmaatschappij, maar tegelijk ook sp.a-voorzitter en hij aasde in die tijd ook op het burgemeesterschap. Wij vroegen een hoorzitting die botweg werd geweigerd. Ik herinner mij nog dat we zelf in de wijk een hoorzitting hebben georganiseerd met meer dan 100 inwoners van de wijk. De vele vragen die rezen, werden allemaal gebundeld en aan de woningmaatschappij overgemaakt. De volgende tien jaren hoorden we niets meer van de afbraak van de wijk. Integendeel, elk jaar beloofde Freddy De Vilder de wijk systematisch en grondig  te renoveren. Maar daar kwam zeer weinig van terecht, integendeel. Ook niet toen hij burgemeester was.”

En hoe verging het met het wijkopbouwwerk?

Maureen Tollenaere. Zwijg me daarvan. In de wijk stond een oud schooltje, dat werd gebruikt door ons buurtcomité. De Vilder ontdekte dat de elektriciteitsleiding niet meer deugde. Hiervan maakte hij gebruik om het schooltje in afwachting van vernieuwbouw gedurende twee jaar te sluiten zodat het buurtcomité uiteenviel. Hij had immers dat comité niet volledig onder controle. Tegen de verkiezingen van 2006 stond er een nagelnieuw buurtontmoetingscentrum dat 600.000 euro kostte. Het leek erop dat onze wijk doodgeknuffeld zou worden Door allerlei politieke afrekeningen heeft dit ontmoetingscentrum echter nooit gefunctioneerd. Het heeft lang leeg gestaan. Nu kan het gehuurd worden als feestzaal.

“Ge gaat nog verloren lopen in het park”

In 2004 schreef de Vlaamse Overheid een nieuw ontwerp Ruimtelijk Uitvoeringsplan. In dit RUP-ontwerp was een park van 16 hectare voorzien naast de wijk Klein Rusland. “Toen ik dit tijdens een vergadering durfde te betwijfelen, antwoordde toenmalig burgemeester Schenkels (sp.a): ‘Maureen, ge gaat nog verloren lopen in dat bos.’ Een jaar later was er in het definitieve RUP geen sprake meer van een park, maar van een terrein voor zware industrie dat vooraf zou gesaneerd worden en tijdelijk ook moest dienen om baggerslib uit het kanaal te drogen. Opnieuw werd de omgeving van onze wijk de vuilnisbak van de Kanaalzone. En dat heeft vele grote en kleine gevolgen. Zo werd twee jaar geleden de gipsberg omgetoverd tot het grootste zonnepanelenpark van de Benelux. Het eerste wat gebeurde, was de gipsberg aan de kant van onze wijk ophogen tot 50 meter hoogte zodat aan de andere zijde nog veel ruimte vrijkomt om afval bij te storten. Een deel van onze wijk heeft hierdoor in de winter een uur minder zonlicht.

Heeft dit allemaal geen invloed gehad op nieuwe mensen die in de wijk kwamen wonen?

Maureen Tollenaere. Natuurlijk. De woningen in Klein Rusland zijn veruit de goedkoopste die de cvba Wonen verhuurt. Dus nieuwkomers met de laagste inkomens komen in onze wijk terecht. Soms zijn daar mensen bij die aan lager wal zijn gesukkeld. Ook deze mensen moeten een dak boven hun hoofd krijgen, maar door een eenzijdig woonbeleid geraakt de sociale mix met de oorspronkelijke Ruslanders verstoord. En dat leidt soms tot spanningen.

Ik kan enig begrip opbrengen voor de moeilijke situatie van de woningmaatschappij, die moet werken met al te beperkte financiële middelen. Maar ze draagt wel een grote verantwoordelijkheid. In plaats van bondgenoten maakt ze van de wijkbewoners tegenstanders. Vroeger – ik spreek van vijftien jaar geleden – was er ook meer begeleiding en controle van de woningmaatschappij tegen verwaarlozing. Er was ook een gemeenschappelijk onderhoud van de tuintjes bijvoorbeeld, maar tegelijk deed de directeur regelmatig zijn ronde om mensen die het niet te nauw namen op hun plicht te wijzen. Dat gebeurde later niet meer. De inwoners krijgen er enkel nog van langs via de pers. Als we klagen over een rattenplaag is dat onze schuld. Als we klagen over overwoekerde tuintjes, die soms meer lijken op een containerpark, dan is het ook onze fout. Maar aan de andere kant richt de maatschappij zelf vernielingen aan in woningen die leeg komen te staan ‘om krakers te weren’. Ik hoop dat het niet waar is, maar soms krijg ik de indruk dat de woningmaatschappij de verloedering zelf organiseert om het de overheid gemakkelijk te maken onze wijk te slopen.