Inerview | Rachida Aziz: modeontwerpen uit protest
Ze richtte haar eigen modelabel Azira op en heeft tot eind januari ook een eigen winkel in de befaamde Brusselse Dansaertwijk. Maar Rachida Aziz (43) is meer dan een modeontwerpster. Tijdens de stakingen in de “hete herfst” van 2014 ging ze mee aan de piketten staan, ze is actief in het burgerplatform Hart boven Hard en ze strijdt tegen racisme en seksisme.
Waar de chique Brusselse Dansaertstraat bijna overgaat in Molenbeek, daar vind je Azira, een winkel met kleren voor de moderne vrouw. Oprichtster Rachida Aziz is een gelauwerde modeontwerpster, maar een met een missie. De kledij van Azira wil op alle vlakken ethisch verantwoord zijn, zowel naar het ontwerp als naar de manier waarop ze geproduceerd wordt. En Aziz zelf ziet zichzelf als een activiste tegen racisme en seksisme, en voor een betere wereld.
Als we haar winkel binnenstappen, worden we hartelijk begroet door een aantal vrouwen die gezellig koffie en thee aan het drinken zijn. Een paar kinderen spelen verstoppertje tussen de rekken en de pashokjes terwijl een klant een stuk kledij aanpast. “Deze locatie, op het uiteinde van de Dansaertstraat, is niet toevallig gekozen”, vertelt Aziz. “Ik wilde in een designbuurt zitten, maar het was voor mij daarnaast belangrijk om ook aansluiting te vinden bij Molenbeek, zodat ik ook dicht bij die mensen zat en hen bij mijn werk kon betrekken.”
Vrouwen die een hoofddoek dragen worden gemarginaliseerd in onze samenleving
Toch stond het niet in de sterren geschreven dat Rachida Aziz een succesvolle modeontwerpster zou worden. Ze liep school tot haar 16 jaar. In haar eerste jaar humaniora, in Antwerpen, werd ze als enig Marokkaans meisje in de klas zo hard gepest dat ze er een zwaar trauma aan overhield. “Het gebeurde soms dat ik een hele speeltijd lang gebruikt werd als boksbal. Ze gingen dan rond mij staan en gaven mij elk om beurt een mep. Bijna elke dag kwam ik huilend thuis. De leerkrachten grepen niet in en het pesten ging van kwaad naar erger. Een aantal kinderen werden daarin duidelijk door hun ouders aangemoedigd”, vertelt ze daarover.
Dat jaar pesten zorgde ervoor dat ze nauwelijks nog wilde buitenkomen. Ze stapte over naar het beroepsonderwijs, ondanks het feit dat ze in haar ASO-klas de eerste van de klas was geweest. “Ik verstopte me gewoon thuis en wilde zo weinig mogelijk met andere mensen geconfronteerd worden. Op mijn 16de ben ik dan getrouwd en gestopt met school.”
Rachida Aziz. Ik was best wel gelukkig, gezinnetje spelen ver weg van mijn demonen. Maar na een paar jaar cocoonen begon het toch te kriebelen en ben ik islamtheologie gaan studeren. Door die studie begon ik me opnieuw beter te voelen en wilde ik terug mijn plaats in de samenleving opeisen. Dat heb ik vier jaar gedaan, waarna ik als vormingswerker bij School Zonder Racisme ben gaan werken. Via avondonderwijs haalde ik in die periode ook alsnog mijn diploma ASO.
Hoe werd die theologiestudente en vormingswerker uiteindelijk een modeontwerpster met een winkel in de Dansaertwijk?
Rachida Aziz. Ik maak al kleren sinds mijn 15 jaar. Voor mezelf en voor familie en vrienden. Ik had helemaal niet de ambitie om dat ook professioneel te gaan doen. Dat idee groeide pas toen ik zwaar ziek werd, net nadat ik mijn ASO-diploma had gehaald. Toen ben ik me echt gaan afvragen waar ik naartoe wilde met mijn leven. Een klassieke 9-to-5-job zat er door mijn ziekte niet in. Het moest dus een project worden waar ik zelf kon beslissen over mijn tijdinvulling.
Als ik de woordvoerders van het ondernemerslandschap bezig hoor, zou ik haast niet meer durven toe te geven dat ik zelf ook een ondernemer ben
Weet je, ik heb zelf lang een hoofddoek gedragen. In die tijd ontwierp ik ook al mijn eigen kleren en ik kreeg daar heel veel positieve reacties op. Ik maakte toen ook al modebewuste kledingstukken die toch rekening hielden met voorschriften voor moslima’s. Als westerse vrouw met een hoofddoek vond je in de winkel gewoon niets dat aan je behoeften voldeed. Belangrijk is dat kledij voor moslima’s modulair is. Vrouwen die een hoofddoek dragen, zetten die vaak op of af naargelang de omgeving of hun gemoedsstemming. Die hoofddoek gaat dus de hele dag op en af. Mijn kledij maakt dat mogelijk, zonder dat vrouwen met een hele garderobe moeten rondlopen.
In uw branche kun je niet om het hoofddoekendebat heen.
Rachida Aziz. Klopt. Vrouwen die een hoofddoek dragen worden ook gemarginaliseerd in de samenleving. Met Azira willen we ook het hoofddoekendebat op de agenda zetten. Wat wij doen, is een manier om dat debat te ontzenuwen, want het gaat over een modeobject. En dan zitten we al snel in een verhaal van vrouwen en hun lichaam, en hoe vrouwen het zelfbeschikkingsrecht moeten opeisen over hun eigen lichaam. Ook grote ketens als H&M en Zara hebben in hun rekken kledij hangen die speciaal werd ontwikkeld voor moslima’s – dat levert nu eenmaal geld op – maar zij communiceren daar niet over, waardoor ze die vrouwen ook niet echt een plek geven in hun merk. Met Azira wilden we dat wel doen.
Ik ken u als een activiste en niet zozeer als een ondernemer. Ik heb het daar ook wel wat moeilijk mee, want als ik aan ondernemers denk, dan denk ik aan Voka of Unizo…
Rachida Aziz. Als ik de woordvoerders van het ondernemerslandschap bezig hoor, zou ik haast niet meer durven toe te geven dat ik zelf ook een ondernemer ben. (lacht) Maar ja, ik ben echt wel een onderneemster.
Bij Azira proberen we alle aspecten van het bedrijf zo ethisch mogelijk te maken. Dat is bij de meeste bedrijven anders. Zij pakken wel uit met “ethisch verantwoord ondernemen”, maar ze doen dat als een soort marketingtruc. Ze betalen bijvoorbeeld faire lonen maar dan slechts voor één bepaald aspect van de productie, en dat vergroten ze uit. En als je verder gaat kijken, stel je vast dat bij hen het transport niet goed zit, dat de manier waarop ze aan hun grondstoffen geraken problematisch is...
Ken je het modemerk & Other Stories? Het is een merk dat ik toevallig ontdekte in Londen. Het sloot op het eerste zicht aan bij de manier waarop ik naar mode kijk. Toen ik toevallig zag dat er ook in Brussel een winkel van dat merk openging, ben ik vragen gaan stellen. Vooral omdat & Other Stories nog maar anderhalf jaar bestaat en toch al zeventien winkels telt. Dus ben ik gaan zoeken en het bleek gewoon een investering te zijn van H&M.
Geleidelijk groeide bij mij het besef dat ik niet ernstig genomen werd, gewoon omdat ik een vrouw ben
Dat fairtrade en antiracisme hand in hand gaan met mode, snap ik nog, maar dat iemand die zichzelf feministe noemt een modemerk op de kaart wil zetten, dat kan ik niet “matchen”.
Rachida Aziz. Onze kledingontwerpen zijn heel anders dan die van de meeste mainstream ontwerpers. Ik krijg van journalisten dikwijls de vraag: “Wat was uw inspiratie voor deze collectie?” Mijn antwoord is altijd hetzelfde: mijn klanten. Ik vertrek van de input van de klanten, van wat zij nodig hebben. Kleding moet functioneel en comfortabel zijn.
Een klassieke modedesigner gaat altijd iets creëren voor een magere vrouw met perfecte maten en dan laat hij dat ontwerp in gradaties groter maken voor de andere maten. Maar of dat dan nog mooi staat bij een vrouw met die grotere maten, bij een vrouw met bredere heupen of een bredere taille, of met grotere borsten... they don’t give a fuck, dat kan hen niets schelen.
“Niet perfecte” vrouwen komen daardoor altijd gedeprimeerd uit het pashokje. Ze gaan zich schuldig voelen, beginnen aan zichzelf te twijfelen, krijgen een slecht zelfbeeld... Vrouwen beseffen wel dat ze depressief worden bij dat opgelegde ideaal beeld, maar ze leggen de fout bij zichzelf, niet bij de industrie. Ik hoor vrouwen vaak genoeg zeggen dat ze dit of dat anders willen aan hun lichaam. En dat zijn gezonde vrouwen, hoor. Alleen beschikken ze niet over een lichaam met de ideale maten. En dat is eigenlijk heel erg. Het zijn niet de vormen van de vrouw die moeten veranderen, het is de druk van de maatschappij die weg moet.
Hoe is dat feminisme in uw werk geslopen?
Rachida Aziz. Omdat ik een vrouw ben in een patriarchale maatschappij en omdat ik een mening heb, denk ik. Niet dat ik dat al van jongs af aan heb. Het heeft ook bij mij tijd nodig gehad.
Maar bijvoorbeeld gewoon als onderneemster, heeft het lang geduurd eer ik ernstig werd genomen. Zo was er eens een investeerder die heel erg geïnteresseerd was in mijn merk. Na veel gesprekken besliste hij uiteindelijk toch niet te investeren. “Rachida”, zei hij, “ik kan niet werken naast een vrouw die weet wat ze wil. Ik kan dat wel als ze onder mij werkt, maar niet naast mij.” Dat soort dingen maak je als vrouw heel vaak mee.
Geleidelijk groeide bij mij het besef dat je niet ernstig wordt genomen, gewoon omdat je vrouw bent. Ik ben daarover gaan lezen, ben ik me erin gaan verdiepen, al de mechanismen gaan ontrafelen... En alsmaar bozer en bozer geworden. En voilà, zo is het gekomen.
U bent ook zeer actief in Hart boven Hard, de burgerbeweging tegen de besparingen. Vanwaar dat engagement?
Rachida Aziz. Omdat het mij ook rechtstreeks raakt, als ‘arme kleine onderneemster’. Veel mensen denken dat ik rijk ben, dankzij mijn project. Maar vergis je niet, er is een hele laag van ondernemers die onder de armoedegrens leven. Zelfstandigen hebben het niet gemakkelijk en ik ben me heel goed bewust van al de mechanismen die ons in de armoede brengen.
Toen ik hoorde van het initiatief Hart boven Hard heb ik direct contact opgenomen en ben ik naar de vergaderingen gegaan. Maar ik zag ook direct: hier is óók iets verkeerd. Er waren zo’n dertig mensen aanwezig en het waren allemaal blanken, en op enkelen na ook allemaal mannen. Mijn normale reflex zou dan zijn: ik wil hier verder niets meer mee te maken hebben. Maar in dit geval zag ik: dit is iets nieuws, hier gebeurt wel iets, dit is een platform dat mensen die nooit eerder hebben samengewerkt, aan dezelfde tafel samenbrengt. Voor mij waren bijvoorbeeld de vakbonden veel te lang een deel van het probleem en niet van de oplossing en dus was ik heel blij ook hen aan die tafel te zien.
Maar wat ik heel hard mis – nu nog altijd – is dat het systeem te weinig ter discussie wordt gesteld. Nu gaat het verzet nog te veel tegen maatregelen – tegen sommige maatregelen dan nog – van deze rechtse regering. Dat is heel spijtig.
Er is een consensus van verzet tegen maatregelen die iedereen raken, maar er is ook een opening om dat verzet nog te verbreden. Dat zal niet zonder moeite gaan maar door de gesprekken binnen Hart boven Hard, is er nu wel een opening daarvoor.
Hart boven Hard is gewoon een godsgeschenk. Op heel veel vlakken. Het heeft zeker mankementen, maar het is het beste wat ik ooit in mijn leven heb meegemaakt.
U bent eind vorig jaar samen met Hart boven Hard naar verschillende stakingspiketten gegaan. Hoe verliep dat?
Rachida Aziz. Fantastisch. Ik werd daar samen met een paar artiesten uitgenodigd als BV. Overal waar ik sprak, zei ik ongeveer hetzelfde. We proberen mensen bewust te maken dat wij er zelf voor gezorgd hebben dat deze regering er is. Want, om aan de macht te komen, spelen de politieke partijen die we nu hebben, verdeel-en-heersspelletjes en zetten ze mensen tegen elkaar op. En dat is hen gelukt, omdat wij ons hebben laten gebruiken, omdat wij ons tegen elkaar hebben laten uitspelen en opzetten. Niet alleen autochtonen en allochtonen zijn tegen elkaar opgezet, maar ook jongeren tegen ouderen, werklozen tegen werkenden en noem maar op, het lijstje is lang. En zolang wij die mechanismen niet doorzien en doorbreken, heeft het geen zin om deze regering aan te vallen. Want, als we een rechtvaardige en solidaire maatschappij willen opbouwen, moeten we de hele maatschappij veranderen.
Europa – maar ook op nationaal niveau kan dat – zou bijvoorbeeld kunnen beslissen dat 30 procent van alle geproduceerde kleren fair trade moeten zijn tegen 2020
Wat is het alternatief dan volgens u?
Rachida Aziz. In een ideale maatschappij zouden bedrijven die bijvoorbeeld een paar miljard winst maken, publieke eigendom moeten worden. Een mens kan sowieso nooit zoveel geld uitgeven. Die winst behoort het volk toe en niet één persoon.
Zoals ik zeg, dat is mijn ideaal, maar vandaag kunnen we concreet al wel fairetradequota invoeren, voor alle markten, niet alleen voor de textiel, en met streefcijfers werken. Europa – maar ook op nationaal niveau kan dat – zou bijvoorbeeld moeten kunnen beslissen: tegen 2020 moet 30 procent van alle geproduceerde kleren fair trade zijn.
Het idee om bedrijven van een zekere omvang te nationaliseren is wel vrij radicaal.
Rachida Aziz. Onteigenen, ja! Niet zonder vergoeding, maar wel onteigenen. De eigenaar van de Spaanse kledingketen Zara, Amancio Ortega Gaona, dat is wel de derde rijkste man van de wereld, hè. Door anderen uit te buiten, heeft hij een eigen vermogen van 64 miljard dollar opgebouwd. Wat heeft zo iemand daar nog aan? Het enige wat dat bedrijf voor hem nog opbrengt, is macht. Hij gaat daarmee macht uitoefenen op onze regering, die nu maatregelen treft opdat hij en mensen zoals hij nog rijker kunnen worden. Bedrijven van die omvang nationaliseren, is een goede manier om daartegen in te gaan. Het zal wel nog enige tijd vergen om de mensen daarvan te overtuigen, maar het is heel haalbaar. En we kunnen stap voor stap al in die richting gaan, denk ik.
De vorige keer dat ik u zag, was op een actie tegen staatssecretaris Francken, die had zich vroeger op Facebook vragen gesteld bij de economische meerwaarde van immigranten uit Congo, Marokko en Algerije. U voerde mee actie onder de noemer: “Wij zijn de meerwaarde”.
Rachida Aziz. Ik ben heel blij dat we die actie gevoerd hebben. Ik had het artikel gelezen van Béatrice Lomami (een Congolese anatoom-patholoog die als reactie op de uitspraken van Francken alle migranten opriep samen een dag te staken, n.v.d.r.). Zij heeft vier kinderen grootgebracht, die allemaal aan de universiteit hebben gestudeerd, en zij had zich nog nooit zo gekwetst gevoeld. Ze wist ook niet hoe ze die uitspraken kon uitleggen aan haar kinderen. Dat heeft me heel hard geraakt. Ze deed ook een oproep om actie te organiseren. Ik ben daar direct op ingegaan.
Er is een heel netwerk van organisaties, zelfs van antiracistische organisaties. En toch zijn jullie los van al die organisaties moeten in gang schieten.
Rachida Aziz. We kregen die organisaties zelfs moeilijk mee. Enkel MRAX (Franstalige antiracismebeweging, n.v.d.r.) deed onmiddellijk mee. Het Minderhedenforum deed moeilijk. Waarom begrijp ik nog altijd niet. Met het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding hebben we niet eens contact opgenomen, omdat wij daar zelfs helemaal niets meer van verwachten.
We hebben heel veel organisaties opgezocht, maar die kwamen maar met heel veel moeite op gang. Heel veel mensen van die organisaties ondertekenden wel onze tekst, maar velen deden dat louter voor de show: om te laten zien dat ze wel tegen racisme zijn, maar zonder mobilisatie. Alle mobilisatie kwam van ons, van de actiegroep zelf.
Als we een rechtvaardige en solidaire maatschappij willen opbouwen, moeten we de hele maatschappij veranderen
Blijkbaar hadden enkele politieke partijen het platform wel onderschreven?
Rachida Aziz. Vijf partijen hebben dat gedaan. De PVDA onmiddellijk. Dat is trouwens de enige partij die ook echt gemobiliseerd heeft, die er een artikel over heeft gepubliceerd… Alle blanken die daar waren, waren van de PVDA. (lacht) Maar het is eigenlijk niet om te lachen. Het is goed dat de PVDA mobiliseerde, maar het zou nog beter zijn als de anderen ook zouden mobiliseren voor dergelijke acties.
Wat eisen jullie precies?
Rachida Aziz. Vooreerst moet het mogelijk worden om praktijktests te doen over racisme, zodat we de antidiscriminatiewet eindelijk kunnen doen toepassen. Nu kun je wel een klacht indienen, maar een proces kun je bijna nooit winnen, omdat je zonder praktijktests niet kunt testen of een discotheek mensen weert om hun huidskleur, of een huisbaas mensen op basis van hun naam… We zijn ook voor quota, om zo snel te komen tot een evenredige vertegenwoordiging in bepaalde functies en jobs.
Verder willen we een instituut van de immigratie oprichten. De essentie daarvan is dat we de geschiedenis van de migratie brengen, zodat mensen – van beide kanten – die leren kennen. Er zijn heel veel migranten die zelf nog de attitude hebben van een party crasher, van iemand die niet op het feestje uitgenodigd is. En aan de andere kant zijn er mensen die migranten behandelen alsof ze hier niets te zoeken hebben, als mensen die dingen eisen waar ze totaal geen recht op hebben.
De eigenaar van kledingketen Zara is de derde rijkste man van de wereld. Door anderen uit te buiten, bouwde hij een vermogen van 64 miljard dollar op
Ik hoor u ook regelmatig vertellen dat u vindt dat onze schoolboeken best herschreven zouden worden.
Rachida Aziz. De geschiedenisboeken zijn een mooi voorbeeld. Je moet eens nagaan hoe onze kinderen worden onderwezen over Mesopotamië: vooral vanuit het westerse kolonialistische standpunt en zeker niet vanuit historisch Arabisch perspectief. Of neem de aardrijkskundeles: waarom gebruiken we nog altijd wereldkaarten waarop Afrika kleiner staat afgebeeld dan het in werkelijkheid is? Waarom wordt het zuidelijk halfrond bijna van de wereldkaart weggeduwd? Of hoe onze schoolboeken omgaan met belangrijke kwesties als taal, milieu, homoseksualiteit: het is zo achterhaald. Als er een situatie nagespeeld wordt in een taalboek zien we nog altijd het typische blanke middenklassegezin met twee ouders en twee kinderen die met de auto naar het werk rijden en vlees eten dat door de moeder werd klaargemaakt. Hoeveel jongeren groeien nog op in zo’n gezin? Of genderkwesties: meisjes worden nog altijd afgeschilderd als rozige wezentjes met roze barbiepoppen, jongens als voetballende wilden. Ik heb een nichtje van drie dat voortdurend zegt dat ze een jongetje is, omdat ze uit alles wat ze op school ziet, de indruk krijgt dat meisjes alleen saaie dingen mogen doen. Dat moet dringend anders.
Tot slot, ik begreep dat u deze winkel gaat sluiten en u gaat concentreren op online verkoop.
Rachida Aziz. We blijven actief in de wijk met de vzw, maar de winkel verhuist inderdaad naar het internet. We willen op die manier ook meer inzetten op internationale distributie. Het zit er niet meteen in om ook winkels te openen in Londen, Parijs of Amsterdam, maar online kunnen we dat publiek wel bereiken. Afspraak op www.azira.be dus. (lacht)
Dit artikel komt uit het maandblad Solidair van januari 2015. Abonnement.
Reageren op dit artikel? Mail naar redactie@solidair.org.