Nachtwerk brengt de gezondheid van werknemers in het gedrang

Nachtwerk is erg slecht voor de gezondheid maar is in onze maatschappij onmisbaar. Hoe valt dat te rijmen? Dankzij de sociale strijd werd nachtwerk beperkt tot essentiële sectoren, staan er premies tegenover en werd vervroegd pensioen mogelijk. Het Zomerakkoord van de Arizona-regering is een regelrechte aanval op deze verworven rechten. Nachtwerk wordt uitgebreid naar tal van sectoren en voor nieuwe contracten worden de premies beperkt.

Arizona kiest duidelijk kant. De uitbreiding van het nachtwerk naar niet-essentiële sectoren is een cadeau voor de werkgevers. Premies worden overgeheveld naar de bedrijven en hun aandeelhouders. Zij drijven hun winsten op met productieketens die non stop doordraaien, ten koste van de gezondheid van hun werknemers.

Een recente enquête van het ABVV bij nacht- en ploegwerkers leert dat 82% negatieve gezondheidseffecten ervaart. Voor velen is het werk op langere termijn niet houdbaar. Ze aanvaarden deze zware werkomstandigheden bij gebrek aan betere alternatieven. Met het Zomerakkoord dreigen de beperkte voordelen volledig weg te vallen.

De wettelijke beperking op nachtarbeid wordt opgeheven en tal van bedrijven zullen nachtwerk kunnen invoeren. Vandaag wordt werk tussen 20 uur ‘s avonds en 6 uur ‘s ochtends als nachtwerk beschouwd. Met de nieuwe regeling zal dit beperkt worden tot de uren tussen middernacht en 5 uur ‘s ochtends. Voor de laagst betaalde jobs betekent dat een loonverlies van 343 euro per maand – op jaarbasis is dat een heel maandloon.

Daarnaast verliezen de vakbonden invloed aan de onderhandelingstafel, zodat werkgevers nachtwerk kunnen opdringen. “Dit is een botte sociale achteruitgang en een aanval op de koopkracht”, zegt het ABVV. Talloze studies tonen aan dat de gezondheid van werknemers hierdoor in het gedrang komt.

Wat doet nachtarbeid met ons lichaam?

Ons lichaam heeft een eigen biologisch ritme, afgestemd op de uren van de dag. Onze hormonen regelen allerlei processen die ons overdag alert houden, onze eetlust opwekken en onze spijsvertering in gang zetten. ’s Nachts gebeurt het omgekeerde: we gaan in rustmodus om te kunnen slapen en te bekomen van de dag. Bij nachtarbeid werkt het uurrooster dit biologisch ritme tegen: opstaan wanneer we eigenlijk moeten gaan slapen en omgekeerd.

Zo’n schema is erg belastend voor onze slaapkwaliteit. Dat kan op verschillende manieren tot uiting komen: niet kunnen inslapen, telkens weer wakker worden en zich moe voelen. Volgens een studie heeft maar 6,3% van de verpleegkundigen die nachtdienst doen een ononderbroken slaap van vier uur. Deze verstoring van de natuurlijke slaap is zelfs erkend als aandoening: het ploegendienstsyndroom!

Bij ploegwerkers is het risico op aandoeningen als hart- en vaatziekten ook ernstig verhoogd. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is nachtwerk zelfs kankerverwekkend. Mensen die ’s nachts werken, hebben ook vaker last van overgewicht, mogelijks omdat een gezonde levensstijl aanhouden voor hen veel moeilijker is. Al deze risico’s stijgen naarmate iemand langer nachtwerk doet. Hoe ouder iemand wordt, hoe moeilijker het ook is om met slaaptekort en onregelmatige ritmes om te gaan. Het is werk dat mensen niet onbeperkt kunnen blijven volhouden.

Een hele nacht doorwerken, thuiskomen en daar tegen een berg huishoudelijke taken aankijken, tijd proberen maken voor de kinderen en overdag slaap proberen inhalen, … Geen wonder dat veel werknemers kampen met stress en prikkelbaarheid. In sommige gevallen leidt het zelfs tot angststoornissen of depressie. Niet verrassend: ploegwerkers hebben een heel ander ritme dan de meeste mensen. Hun sociaal leven is niet afgestemd op dat van vrienden en familie. Relaties komen zo onder druk te staan, wat nefast is voor de mentale gezondheid.

Voor velen betekent nachtwerk ook afscheid nemen van een geliefde hobby, omdat de werkuren overlappen met de gitaarles of omdat het gewoonweg te vermoeiend is om nog te gaan sporten. De invloed hiervan is niet te onderschatten. Hobby’s geven voldoening, verruimen onze sociale contacten en houden de hersenen jong. Het ontbreken van die invloeden kan dus een serieus gemis zijn.

Hoe kan het beter?

Nachtwerk moet beperkt worden tot de essentiële sectoren. Ziekenhuizen, woonzorgcentra, jeugdzorg of opvangcentra kunnen niet functioneren zonder toegewijd personeel. Ook sommige productieprocessen kunnen onmogelijk ’s nachts stilgelegd worden. Maar de uitbreiding naar nieuwe sectoren is onverantwoord.

Jarenlange nachtarbeid verdient ook een volwaardig pensioen. Het verhogen van de pensioenleeftijd kan niet door de beugel. De ernstige gezondheidsrisico’s moeten gecompenseerd worden met een hogere verloning. Waar mogelijk moeten ze ook ingeperkt worden met een menselijk preventiebeleid. Er zijn op dat vlak tal van aanbevelingen: voorspelbare uurroosters, voldoende rust, beschikbaarheid van gezonde voeding op de werkvloer, ... Geen sociale achteruitgang, maar respect voor werknemers.

* Nil Anarat is stafmedewerker bij de studiedienst van Geneeskunde voor het Volk