De culturele machtsgreep van N-VA

Nu de verkiezingen dichterbij komen, wakkert N-VA de cultuurstrijd verder aan. Bevoegdheden als mobiliteit en justitie moeten volledig Vlaams worden. Maar ook kunst en cultuur moeten meer in de Vlaams-nationalistische greep komen.

Bart De Wever roept op om de emancipatiestrijd, die hij zelf “mei ‘68” noemt, te bekampen en de geesten te kneden voor een collectieve identiteitsbeleving van “de Vlaamse cultuurgemeenschap”, wat dat ook mag betekenen. Zo voert het Vlaams-nationalisme een cultuurstrijd: kunst en cultuur worden instrumenten om een ideologisch einddoel te bereiken. De autonomie van de cultuurmakers is daarbij het eerste slachtoffer: hun aspiraties moeten herschreven, gestuurd en afgeknepen worden.

Volgzaamheid in ruil voor geld

Hoe probeert men musea, theaterzalen en cultuurcentra in het gareel te krijgen? Daarvoor vindt de N-VA inspiratie bij de conservatieven in de VS. Sinds president Ronald Reagan kiezen die voor cultural wars: progressieve kunstenaars en cultuurorganisaties publiekelijk aanvallen en subsidies droogleggen. Trump wil niet achterblijven en dreigt ermee alle cultuursubsidies in één keer af te schaffen.

Voor N-VA aan de macht kwam, koos De Wever, naar het voorbeeld van Vlaams Belang, ook voor deze provocatiestrategie via zijn columns in De Standaard. Die stonden bol van simplistische en afwijzende uitspraken over “de hedendaagse kunsten” in het algemeen, zonder zich aan een discussie te wagen over een concreet werk of kunstenaar.

Na de verkiezingsoverwinningen ging burgemeester De Wever plots met een geveinsde bescheidenheid sympathieke praatjes verkopen op openingen van culturele evenementen. Eens aan de macht, startte de strategie van de machtsovername via de logica van het geld en aanwezigheidspolitiek.

N-VA zette de grote lijnen van het cultuurbeleid uit nog voor cultuurminister Gatz er aan te pas kwam. Die mag uitvoeren wat N-VA beslist, met een focus op de grote Antwerpse kunstinstellingen. Die krijgen veel geld toegeschoven, in schril contrast met de schaarse middelen voor individuele kunstenaars en kleine organisaties. De kleine cultuurmakers moeten een lesje krijgen, de top van de grote cultuurinstituten wordt verleid met subsidiegeld in ruil voor volgzaamheid.

Op het matje

Dat betekent niet dat er geen provocaties meer zijn. Maar we zien een verschuiving: van een open publiek debat naar intimidatiepolitiek. Het blijft daarbij niet bij dreigende tweets.

Subsidies worden in vraag gesteld – onder meer voor de sociaal-artistieke werkplaats Victoria Deluxe en de interculturele beweging Kif Kif - , werkgevers worden aangeschreven en als het even kan worden er ook mensen ontslagen – zoals Rachida Lamrabet bij Unia, diversiteitsambtenaar Alona Lyubayeva en CD&V-medewerker Youssef Kobo.  Ambtenaren die op sociale media hun verontwaardiging bij beleidsbeslissingen uiten, worden op het matje geroepen. De schrik voor jobverlies zit er goed in. Kortom, N-VA waakt in de stijl van het oude rancuneuze flamingantisme.

Vlaams beheer

De machtsgreep volgt een communautaire agenda: Brusselse instellingen worden verder in een impasse geduwd terwijl men de Vlaamse instellingen onder directe controle probeert te krijgen. Luk Lemmens (N-VA), gedeputeerde van de provincie Antwerpen, hoopt het fotomuseum, designmuseum en diamantmuseum onder te brengen in een verzelfstandigde Museumstichting waarin N-VA de pet op heeft, zonder pottenkijkers. Want de stadsdiensten, die nota bene beheerd worden door burgemeester De Wever, zouden volgens Lemmens te bureaucratisch zijn.

Daarnaast is er de strijd om de bestuursraden van cultuurhuizen. Die worden kleiner gemaakt, waardoor het politieke overwicht toeneemt. N-VA zoekt overal de meerderheid via de eigen mandaten, aangevuld met bevriende externe “experten”. Dat zijn dan doorgaans CEO’s, wat de focus op vermarkting duidelijk maakt.

Bij het MHKA in Antwerpen kennen ze ondertussen Jan Jambon: zijn kabinetschef Joy (Porsche-boy) werd er bestuurder en zijn voormalig kabinetschef Herman De Bode uit Brasschaat de voorzitter. Wie twijfelt er nog aan dat N-VA aan een institutionele machtsgreep werkt?

Ondertussen geeft havenbaas Fernand Huts veel geld uit voor advertenties voor zijn culturele propagandatentoonstelling Oer. De wortels van Vlaanderen in het Gentse Caermersklooster. De Vlaamse patroons zijn ijverig bezig zich in de kunstwereld in te kopen om er zaken te kunnen doen.

Welke kant van de barricaden?

De vraag is nu: wat zal de volgende fase zijn in de strijd om de culturele sector verder in Vlaamse klauwen te krijgen? In Frankrijk beloofde Marine Le Pen een stijging van 25% van het cultuurbudget als ze de presidentsverkiezingen zou winnen, weliswaar om te investeren in het nationaal patrimonium en nationalistische folklore. Zal N-VA deze piste volgen bij een volgende verkiezingsoverwinning? Zal ze in de lijn van het oude cultuurflamingantisme de ministerpost voor cultuur opeisen en met meer steun over de brug komen in ruil voor Vlaamsgezindheid?

Of kunnen we ons eerder verwachten aan het vervolg van de afrekening? De steun aan kleine organisaties en individuele kunstenaars verder droogleggen en alleen middelen vrijmaken voor enkele grote instellingen, om zo via een institutionele machtsgreep de kunstwereld onder controle te krijgen. Cultuursubsidies en de democratische besluitvorming afbouwen en ondertussen inzetten op cultuur via toerisme en creatieve industrie, wat neerkomt op investeren in zaken doen.

Of moeten we ons schrap zetten voor de nieuwrechtse aanpak die we in andere Europese lidstaten zoals Polen en Hongarije zien? Kritische stemmen krijgen er met censuur te maken, progressieve artistieke leiders krijgen plots hun ontslag, cultuurhuizen komen knel te zitten in “institutionele hervormingen”. Kunst en cultuur zitten er in de frontlinie van een cultuurstrijd. Blijft de vraag welke kant van de barricaden kunstenaars en cultuurorganisaties zelf zullen kiezen, nu de diversiteit en de autonomie van kunst en cultuur op het spel komen te staan.

Dit artikel komt uit het maandblad Solidair van juli  2017. Abonnement.